Het concept van de Open Monumentendag is even eenvoudig als aantrekkelijk: nodig mensen uit om binnen te kijken bij monumenten. Het wekt bij de bezoekers nieuwsgierigheid op naar de verhalen en de geschiedenis rond het monument. Monumenten laten de complexiteit van onze geschiedenis zien, maar ook de continuïteit. Dat doen ze door middel van verhalen die op Open Monumentendag worden getoond, verteld en beleefd en die ervoor zorgen dat mensen zich binden aan monumenten. Open Monumentendag is toegankelijk voor iedereen: voor elke leeftijd, voor elk opleidingsniveau, voor elke welvaartsklasse, voor elke culturele achtergrond, voor lokale bezoekers en voor toeristen. Veel monumenten zijn alleen op de Open Monumentendag te bezoeken of speciaal op deze dag eenmalig toegankelijk voor publiek. Vaak zijn de open monumenten het toneel van allerlei activiteiten die de belevingswaarde van het bezoek verhogen: rondleidingen, lezingen, tentoonstellingen, muziek of toneel.
De Open Monumentendag is een feestdag die vijfentwintig jaar geleden, naar voorbeeld van Frankrijk, in Nederland in het leven werd geroepen om zoveel mogelijk mensen kennis te laten maken met en te betrekken bij hun historische gebouwde omgeving en zo belangstelling en betrokkenheid voor monumenten te stimuleren. Vanaf het begin is het een dag – later een weekend – geweest, waarop duizenden monumenten die doorgaans gesloten zijn, opengesteld worden voor publiek. De Open Monumentendag wil een groot en breed publiek bereiken en bewustwording van het waardevolle monumentenbezit creëren, zowel bij het publiek als de politiek. Bewustwording zorgt voor betrokkenheid, een voorwaarde voor waardering voor en behoud van monumenten.
In 1987 startte de Open Monumentendag met 350.000 bezoekers. In vijfentwintig jaar tijd is het uitgegroeid tot een van de grootste culturele evenementen van Nederland, met meer dan 900.000 bezoekers in 2010. De Open Monumentendag vindt jaarlijks plaats in het tweede weekend van september. In dat weekend zijn 3.000 tot 4.000 monumenten gratis toegankelijk voor publiek. De organisatie van de Open Monumentendag is op nationaal niveau in handen van de Stichting Open Monumentendag. Deze non profit organisatie werkt samen met circa 350 gemeentelijke comités waarmee 80 tot 90 % van alle gemeenten in Nederland zijn vertegenwoordigd. Deze lokale comités organiseren, samen met in totaal 15.000 tot 20.000 vrijwilligers en 3.000 tot 4.000 monumenteneigenaren, de Open Monumentendag in hun eigen gemeente.
Om het aanbod van open monumenten divers te houden en nieuwe doelgroepen te interesseren is er sinds 1996 jaarlijks telkens een ander thema verbonden aan de Open Monumentendag. De thema’s stellen bijvoorbeeld een bepaald type gebouwen (religieus erfgoed in 2005) of bepaalde periode (de smaak van de 19e eeuw in 2010) centraal, leiden vaak tot speciale openstellingen en zijn gerelateerd aan actuele maatschappelijke en monumentenkwesties. Soms haken de thema’s van de Open Monumentendag aan bij landelijke themajaren, zoals gebeurde bij industrieel erfgoed (1996) en boerderijen (2003). In 2011, het zilveren jubileumjaar, zal de Open Monumentendag met als titel Nieuw gebruik – Oud gebouw in het teken staan van herbestemming van monumenten. Op die dag zal niet alleen naar het behoud van monumenten gekeken worden, maar vooral naar hun nieuwe gebruik, hun nieuwe functies, hun nieuwe leven.
Om basisschoolleerlingen te bereiken introduceerde de Stichting Open Monumentendag in 2010 de Open Monumenten Klassendag, een dag speciaal voor leerlingen uit de groepen 7 en 8 van het basisonderwijs. De Klassendag vindt plaats op de vrijdag voor de Open Monumentendag. Op die dag bezoeken leerlingen in klassenverband met hun docent een monument in hun omgeving voor een -leerzame verkenning. De eerste Open Monumenten Klassendag was een instant succes. Meer dan 600 klassen participeerden in 2010 aan de Klassendag, wat resulteerde in een monumentenbezoek door 14.000 leerlingen.
De Nederlandse Open Monumentendag maakt deel uit van de European Heritage Days (EHD), die in september en oktober in 49 landen plaats vinden. Elk jaar bezoeken miljoenen Europeanen hun monumenten op deze dagen. Het verbindende element en de Europese paraplu brengen het landelijke evenement op een hoger plan en zetten het in een internationaal perspectief.
Auteur: Annet Pasveer is architectuurhistorica. Ze is werkzaam als beleidsmedewerker bij de Stichting Open Monumentendag in Amsterdam en als secretaris van de Bijzondere Commissie Monumenten en Archeologie bij de Raad voor Cultuur in Den Haag. (pasveer@openmonumentendag.nl).
Referenties:
Links:
