Explosieve veranderingen vinden plaats in zorg, onderwijs, financiën, energie en bij de overheid. De verzorgingsstaat verandert in een participatiemaatschappij. Wijken en wijkbewoners maken onlosmakelijk deel uit van deze veranderingen. Van bewoners wordt verwacht dat zij steeds meer zelf doen. Bewoners tonen aan dat zij tot creatieve oplossingen komen in veranderende tijden. Buurten waar bewoners wonen en hun vrijetijd doorbrengen zijn het centrum van verandering. Samen runnen bewoners buurttuinen, zorgen ze door actieve inzet als vrijwilliger dat buurthuizen, bibliotheken en zwembaden kunnen blijven bestaan, delen ze auto’s en gereedschap via digitale buurtplatforms.
Buurtinitiatieven door en voor bewoners dragen bij aan nieuwe contacten en netwerken. Het community gevoel van ‘erbij horen’ neemt toe. Bewoners en Gemeente zoeken naar nieuwe verhoudingen. Zelforganisatie door bewoners is een ideaal, maar partnerschap met de Gemeente blijft wenselijk. Denk bijvoorbeeld aan ruimtegebruik, subsidie, vergunning en expertise. Standaardoplossingen bestaan niet.
Imagineering als community design methodiek
Het creëren van deze nieuwe duurzame authentieke verbindingen in de wijk vraagt om andere community designmethodieken. Werkwijzen gestoeld op innovatie en creativiteit om ’gewenste, écht vernieuwende, duurzame veranderingen teweeg te brengen.’ Imagineering zoals het gedoceerd wordt aan de Academy for Leisure aan Internationaal hoger onderwijs NHTV in Breda sluit hier nauw op aan.
Sophie Klok Angelica van Dam en Frank Ouwens:
Met de vraag ‘Wat kan Imagineering doen voor de sociale cohesie in Bredase wijken?’ van de afdeling Wijkzaken Gemeente Breda is een co-creatief proces van start gegaan in Haagse Beemden.Imagineering als perspectief
Imagineering is naast een community designmethodiek echter ook een perspectief. Een manier van kijken en doen die als uitgangspunt gebruikt kan worden voor processen, producten, en zelfs hele wijken. De essentiële bestandsdelen en eigenschappen daarvan zijn ‘ACTIVE’. Een nieuw ontwikkeld acroniem dat makkelijk in te zetten is om zowel nieuwe innovatie vorm te geven, als ook bestaande producten en processen te toetsen. De zes kernelementen worden kort toegelicht.
Wat is ACTIVE?
De letters van ACTIVE staan voor de volgende woorden en betekenissen:
Appreciative
Binnen Imagineering nemen we altijd de sterke punten van een wijk als uitgangspunt. Waar ligt potentie en wat kan er uit die kracht ontstaan? Appreciative is een houding van kansen zien en daarop bouwen in plaats van te focussen op mogelijke problemen en onmogelijkheden.
Co-creative
Imagineering is geen individueel creatief maar een open en actief proces, waarbij toegevoegde waarde wordt gecreëerd door alle betrokken partijen in de wijk om zo voort te bouwen op de kracht van communities en stakeholders. Mensen ondersteunen immers hetgeen ze zelf maken voor de wijk.
Transformative
Imagineers willen duurzame en waardevolle veranderingen in de wijk teweegbrengen, routines en patronen doorbreken en focussen op nieuwe inzichten en oplossingen. Niet alle veranderingen moeten groots en meeslepend zijn, maar zaken in beweging zetten behoort tot de essentie van het perspectief.
Imaginative
Met verbeeldingskracht denken, spreken en doen, mobiliseert creativiteit en ‘out of the box’ denken. Het bewust inzetten van creativiteit en verbeeldingskracht maakt het mogelijk om te komen tot nieuwe, onverwachte oplossingen voor uitdagingen in de wijk.
Values based
Waarden staan aan de basis van wat wijkbewoners denken en doen. Ze bieden een authentieke en stabiele basis voor verandering, support en commitment. Juist in een context van verandering genereert een stabiele en gedeelde set waarden betekenis en zorgt voor duurzame ontwikkelingen.
Experience focused
Verandering, commitment en innovatie zijn gestoeld op intense ervaringen. Het is cruciaal om een belevenis aan te bieden, zowel in producten als processen.
De eerste zes letters van elk woord vormen samen het woord ACTIVE; een krachtig acroniem om een Imagineering perspectief toe te passen. Daarnaast is het woord ACTIVE letterlijk een perfecte representatie van Imagineering: een energiek proces dat een cultuur van betrokkenheid creëert in de wijk wat op zijn beurt weer innovatie en transformatie tot gevolg heeft.
ACTIVE werkt op twee manieren: Als creërend uitgangspunt, maar ook als evaluerend, diagnostisch instrument, voor zowel de wijk als geheel als voor haar bestaande en nieuwe buurtinitiatieven en buurtprocessen. Om het ACTIVE gehalte te bepalen is het ‘ACTIVE Energy Field’ (figuur 1) ontwikkeld dat met een spinnenweb letterlijk laat zien hoe ACTIVE een wijk, buurt of buurtinitiatief is.
ACTIVE Energy Field
Let’s get ACTIVE in de wijk Haase Beemden
Haagse Beemden bestaat 40 jaar in 2017. De wijk heeft 28.000 inwoners en zou een groot dorp genoemd kunnen worden. De wijk heeft scholen, speeltuinen, sportclubs, winkelcentra, een kerk en één brasserie. De zeven buurten van Haagse Beemden zijn gebouwd rond een groen hart met een ontelbaar aantal bruggetjes. In de groene omgeving leven duizenden ganzen. De snelwegen zijn nabij.
Gemeente Breda kiest ervoor om niet alleen met Imagineering experts te werken, maar vooral met Imagineering studenten met een frisse en creatieve blik en een ACTIVE aanpak. En natuurlijk met actieve bewoners uit Haagse Beemden. Er is een groep van circa 10 wijkbewoners die zichzelf de Koplopers noemen. Deze bewoners willen niet ‘op kop lopen’, maar de wijk ‘op z’n kop zetten’, om zo samen te werken aan een toekomstbestendige wijk. Samen doorlopen studenten en Koplopers een op maat gemaakt Imagineering proces.
Door creatieve onderzoeksmethoden leren de Imagineers dat wijkbewoners van de verschillende buurten trots zijn op het groen rond de wijk en dat er behoefte is aan meer contact. Er zijn veel bewonersinitiatieven, maar door een minder sterk netwerk zijn niet altijd alle bewoners op de hoogte van wat er te beleven valt. Het valt op dat via de digitale wijkplatformen veel negativiteit wordt gedeeld. Na een intensieve onderzoeksperiode met bewoners van de wijk, komen de Imagineers terug bij de Koplopers voor een ‘DNA Dive’. Dit houdt in dat de koplopers in een creatieve sessie een toekomstvisie voor de wijk hebben gecreëerd.
De Koplopers kiezen aansluitend bij de wijkvisie een verbindend concept dat speciaal door de Imagineers voor de wijk Haagse Beemden is ontwikkeld. Onder de paraplu van ‘Samen Natuurlijk’ gaan de bewoners vooruit. Een verbindend concept dat naadloos aansluit op de wijk.
Onder het verbindend concept kunnen uiteenlopende buurtinitiatieven worden gehangen. Op creatieve wijze kunnen deze belevenissen worden uitgewerkt door bewoners en Imagineers. Er zijn reeds veel ideeën en buurtinitiatieven , maar het netwerk verdient aandacht . Op buurtniveau zijn er verschillen tussen de buurtnetwerken. Waar de ene buurt een overschot heeft aan vrijwilligers, heeft de andere buurt een tekort, maar de buurten weten dat niet van elkaar. Expertise wordt niet gedeeld. Elke buurt van Haagse Beemden heeft ‘aanjagers’: buurtbewoners die buren aan zich weten te binden en te stimuleren tot inzet voor de buurt. Samen met deze ‘aanjagers’ wordt het netwerk op creatieve wijze in kaart gebracht en wordt gekeken naar mogelijkheden voor uitbreiding van het netwerk. De Imagineers dagen de Aanjagers uit om een virtuele pen door te geven. De Aanjagers worden gevraagd om positieve belevenissen in de wijk via een ‘experience platform’ te delen.
Hoe ACTIVE is de aanpak tot nu toe in Haagse Beemden? De aanpak is door de zoektocht naar positieve en sterke punten Appreciative. Het community design proces is een Co-creatief proces van bewoners, Imagineers en Gemeente Breda. Ook al zijn de veranderingen in de wijk niet groots en meeslepend, ze zijn wel Transformative. De verbeeldingskracht van Koplopers en Aanjagers uit de wijk blijkt groot. Op Imaginative wijze wordt een beweging op gang gebracht. De shared Values blijken sterker op buurtniveau dan op wijkniveau. Het is cruciaal om Experience focused belevenissen aan te bieden in de vorm van buurtinitiatieven door en voor bewoners.
De wijk neemt het over
Bewoners en Imagineers zijn samen de weg naar transformatie van de wijk ingeslagen. De wijk kan het nu zelf overnemen. Koplopers en Aanjagers blijven belangrijk om andere bewoners te inspireren en verbinden en zo betekenisvolle belevenissen door een voor bewoners vorm te geven.
Verder praten over Imagineering in de wijk? Mail dan naar klok.s@nhtv.nl
Verder praten over ACTIVE? Mail dan naar ouwens.f@nhtv.nl of dam.a@nhtv.nl
Het project Haagse Beemden is een co-creatie van: Ad, Amy, Berna, Bert, Henk, Hussein, Jacqueline, Jaimy, Jan, Jeffrey, Joost, Jos,Lars, Liejan, Marianne, Marijke, Mynouk, Nadine, Natasja,Nicole, Nikki, Peter, Peter, Rory, Rowena, Shoudely, Siebe, Sophie, Susja, Tika, Tommy, Wim en steeds meer bewoners uit Haagse Beemden.
Bronnen
Dam, van A. en F. Ouwens (2016), Let’s get ACTIVE, Breda: NHTV (interne publicatie).
Klok, S. (2017), Literature Review on Local Community Design, Breda: NHTV (intern document).
Rooijackers, M. (2016), Toolkit for Design Research & Interventions, Breda: NHTV.
NB: dit artikel verscheen eerder in het magazine Uncover ‘de waarde van vrijetijd’ van Academy for Leisure NHTV.
