Adopteer een dorpskerk

Steeds meer kerken verliezen de komende jaren hun oorspronkelijke religieuze functie. Al die kerken vertegenwoordigen waarde: voor de eigenaren, voor betrokkenen, omwonenden en vaak ook voor belangenvertegenwoordigers zoals erfgoedinstellingen en het openbaar bestuur. In de praktijk blijken vanuit tijdelijk gebruik van leegstaande kerken vaak definitieve herbestemmingen te ontstaan. Het gebouw blijft bovendien in gebruik, het blijft ‘leven’.

Het project ‘Adopteer een Kerk’, geïnitieerd vanuit de Agenda Toekomst Religieus Erfgoed door de maatschappelijke organisatie BOEi en vormgegeven in samenwerking met onder andere Stadsherstel Amsterdam, de VBMK (Vereniging Beheerders Monumentale Kerkgebouwen) en de RCE, probeert sinds november 2015 een nieuwe bestemming voor kerken te ontwikkelen. De lessen uit de praktijk zullen uiteindelijk leiden tot een praktische handreiking voor iedereen die serieus aan de slag wil met het herbestemmen van een kerk. Reden voor MMNieuws om met Cees Joosen van de Sint-Corneliuskerk in Den Hout, één van de tien toegekende projecten, te ondervragen over de stand van zaken op het moment dat de Agenda beëindigd wordt.

Aan de Houtse Heuvel – de brink en het dorpshart van Den Hout – ligt de rooms-katholieke Sint-Corneliuskerk. Het gebouw is sinds 1878 de blikvanger op de Heuvel en heeft jaren dienst gedaan als godshuis van de Catharineparochie. In 2013 besloot deze parochie echter om vijf van haar zeven kerken te verkopen; de Corneliuskerk in Den Hout is één van de kerkgebouwen. De Houtse bevolking spant zich vanaf dat moment in om het gebouw te behouden voor de gemeenschap. In de zomer van 2013 bleek uit een enquête – uitgezet door een opgerichte stuurgroep van _ dorpsbewoners – dat het draagvlak voor het behoud van de kerk in Den Hout groot was.

Jullie hebben al vóór het project Adopteer een Kerk van de Agenda Toekomst Religieus Erfgoed onderzoek laten doen naar de herbestemming van de kerk. Wat hebben jullie laten onderzoeken?

In het onderzoek is gekeken naar de best mogelijke manier om het gebouw voor het dorp te behouden. Ook is gekeken of de geloofsgemeenschap er een plaatsje in kon hebben voor bijeenkomsten. In het onderzoek kwamen vier mogelijkheden naar voren: een hotel, een restaurant, er appartementen in vestigen en er een multifunctionele evenementenruimte van maken. Bij de studie naar financiële haalbaarheid vielen hotel en restaurant als snel af. Het verbouwen tot appartementen bleek duur, maar op langere termijn haalbaar. Deze mogelijkheid viel af, omdat het bouwtechnisch te veel afbreuk zou doen van het karakter van het gebouw. De omvorming naar een evenementenlocatie gericht op de zakelijke markt leek het best haalbaar. Een marktonderzoek wees uit dat daaraan in de regio behoefte was. Zo is de keuze gevallen op de multifunctionele evenementenlocatie. Voordien hadden wij als stuurgroep ook vooral het idee van een multifunctionele ruimte voor ogen.      

Hoe belangrijk is het om de oorspronkelijke functie (stilte en gebed) deels te behouden voor het voortbestaan van de kerk?

Al snel werd duidelijk dat voor het behoud van de Corneliuskerk het idee voor de evenementenlocatie alle ruimte moest krijgen (financiële noodzaak) en dat een ruimte voor de Houtse geloofsgemeenschap daar ondergeschikt aan moest zijn. Om het kerkgebouw ook voor de dorpsbewoners van betekenis te laten zijn, hebben we naar oplossingen gezocht om bijeenkomsten mogelijk te maken (door afscheiding van een deel van de kerk of door een aanpalende ruimte ter beschikking te stellen).

Hoe hebben jullie draagvlak voor de plannen ontwikkeld? En hoe geven jullie de community vorm? Met welke partijen werken jullie samen bij het realiseren van de plannen?

Draagvlak is vooral gecreëerd door de dorpsgemeenschap steeds en volledig te informeren (via artikelen in het dorpsblad en door een aantal bijeenkomsten). Tijdens de laatst genoemde bijeenkomsten is om steun voor onze ideeën gevraagd. Door de oprichting van een stichting ‘Vrienden van de Cornelius’ werd een financiële bijdrage gevraagd (honderd euro per gezin; van de vierhonderd gezinnen reageerden er honderdveertig positief).

 

Wij werken samen met de eigenaar van het kerkgebouw: het kerkbestuur van de Catharinaparochie (waar de Corneliuskerk toe behoort), het Bisdom Breda, de gemeente Oosterhout, het Monumentenhuis en Geertruidenberg (de provinciale hulp- en adviesinstelling). Ook betrekken we potentiële gebruikers en aanbieders van diensten, zoals cateraars, bij het proces.

In het dorp hebben we contact met het gemeenschapshuis (omdat we geen concurrent willen zijn) en de Leefbaarheidswerkgroep Den Hout (een groepering die de dorpsbelangen behartigt). Enkele (grotere) zakelijke ondernemers in het dorp hebben we om advies gevraagd en aan ons _ gebonden in een Raad van Toezicht.

Wordt het gebouw ook daadwerkelijk geadopteerd door de bevolking? En hoe gaan jullie het dan beheren en exploiteren?

Of het kerkgebouw overgaat in handen van de gemeenschap hangt af van de beslissing van de bisschop van Breda. Naar wij hopen valt die beslissing nu snel. Organisatorisch/rechtspositioneel hebben wij daarvoor de Stichting Cornelius opgericht met een Raad van Toezicht. Voordat de eerste activiteit in de kerk plaats kan vinden, zal de kerk verbouwd moeten worden. Als stichting gaat daar veel aandacht naar toe, evenals het contact leggen met potentiële klanten en aanbieders van diensten. Het gebruik gaan maken van een professionele beheerder (voorlopig in deeltijd) is een van de vergaderonderwerpen.

Wat is de communicatiestrategie?

Wij richten ons op de potentiële gebruikers, waaronder aanbieders van diensten in de sfeer van rouw- en trouwarrangementen en het bedrijfsleven in de regio, met name voor tal van bedrijfsevenementen. In onze uitingen zal het unieke van de locatie naar voren komen, de bereikbaarheid en haar speciale dorpsomgeving (Den Hout is een origineel brinkdorp). Omdat het toerisme in en rond Den Hout beperkt is, richten wij ons met de kerk daar nauwelijks op.

Wat is de specifieke bijdrage die jullie vanuit het programma Agenda Toekomst Religieus Erfgoed hebben gekregen?

Wij hebben veel gehad aan de contacten met de andere projecten in dit programma. We kregen antwoorden op vragen als: hoe hebben jullie dit aangepakt? Waar moet je op letten? Wat zijn de valkuilen? We hebben ook geleerd dat geen project te vergelijken is, dat alle uitvoerders met hetzelfde enthousiasme ‘hun’ kerk in stand willen houden en dat het erg stimulerend is om met gelijkgestemden over dit onderwerp te spreken.