Anno 02 is een typisch product van zijn tijd, maar het bewandelt de moeilijke weg. Het regionale project haakt aan bij de trend van de evenementencultuur, maar het versnippert die formule over een brede waaier van regionale partners. Samen staan we sterk? Of vijftien eilandjes (15 steden en meer dan 80 deelgemeenten) die via een kunstmatige luchtbrug met elkaar verbonden zijn? Anno 02 spartelde mooi door de groeipijnen van de schaalvergroting. Met vallen en opstaan manifesteert het zich zelfs als model voor de beleidsmakers, die intergemeentelijke samenwerking moeilijk kunnen opleggen, maar wel graag stimuleren.
Stedelijke netwerken zijn in Vlaanderen voorlopig nog schaars. Een aantal culturele centra hebben samenwerkingsverbanden opgezet als reactie op de versnippering en concurrentieslag in de podiumkunsten. In 1999 werd keizer Karel herdacht in enkele grote en kleine steden (met name Gent en Mechelen). Het prestigeproject van de Vlaamse Gemeenschap werd van bovenaf opgelegd en bewaakt en moest zijn artistieke autonomie voortdurend bevechten. Het had een onmogelijke organisatiestructuur en mikte niet op duurzaamheid. Een regelmatig weerkerend initiatief, een centrum of samenwerkingsverband: er bleef niets van het keizer-Kareljaar over.
Een recente poging om een hele provincie een betere culturele ontplooiing te geven, komt vanuit Limburg. De Limburgse politici vragen geen intendant, cultuurtempel of evenement, maar een versterking van het lokale netwerk dat bewust vanuit de periferie opereert. Samen tegen de rest, lijkt in de provincie het devies.
Complete regio
Het ontbreken van een (groot)stedelijke context en de frustratie van de periferie speelden ook Anno 02 parten. Anno 02 zou je eerder een geval van regio-marketing dan van citymarketing kunnen noemen. Initiatiefnemer van dit geografisch bijzonder uitgebreide kunstproject was niet, zoals we voorgaande jaren steeds vaker zagen, een stad met profileringsdrang, maar een complete regio: Zuidelijk West-Vlaanderen. Deze regio wilde hiermee zijn culturele minderwaardigheidscomplex afschudden en zich plaatsen naast meer evidente cultuurregio’s als Gent, Antwerpen of Leuven.
Het project begon als een droom van ambtenaren en plaatselijke politici. Met de herdenking van 700 jaar Guldensporenslag in de geschiedenisboekjes symbool voor de herosche overwinning van het Vlaamse voetvolk op een professioneel leger van Franse ruiters wilden steden als Kortrijk, Waregem, Ieper en Menen iets heel groots voor de regio. Een welvarende streek, bekend geworden als het Texas van Vlaanderen, moest zich ook van een andere kant laten zien.
In de aanloop naar 2002 werd het project bijgeschaafd. De historische herdenking werd herleid tot niet meer dan een aanleiding. Dat gaf artiesten en organisatoren de kans om een ongekleurd historisch perspectief te gebruiken. Van mega-evenement met champagnekurkeffect en waarom niet internationale uitstraling zocht Anno 02 een ander imago. Het groeide uit tot een katalysator. Een emancipatieproject dat overal ter plekke feestelijke momenten organiseert, maar ook zaadjes rondstrooit voor een meer duurzame culturele verankering.
West-Vlaanderen heeft een niet onaardige traditie van regionaal overleg. De intercommunale Leiedal is een gemengd samenwerkingsverband van twaalf gemeenten in het arrondissement Kortrijk, dat de sociaal-economische en ruimtelijke ontwikkeling van deze gemeenten en regio begeleidt. Overleg Cultuur groepeert dertien gemeenten, rond onder meer culturele regiocommunicatie en enkele evenementen.
Anno 02 ging een eindje in die traditie verder, maar botste ook tegen de grenzen ervan. Het project wist vijftien gemeenten te verzamelen rond n logo en n beleidsplan. Een verstandshuwelijk waar het ook de gevolgen van draagt. Anno 02 vertoont de typische kinderziekten van een geforceerde intergemeentelijke samenwerking.
De gemeenten hadden in de aanloopfase elk hun eigen belangen te verdedigen, maar ze moesten die ondergeschikt maken aan het collectief. Toch bleef het bij veel gemeentebesturen knagen. Kwamen ze wel voordelig uit het programma? Konden de afgestane budgetten niet beter besteed worden aan de eigen ontwikkeling? Anno 02 doemde in de voorbereidende jaren zelfs even op als een ongrijpbaar programma dat op zijn autonomie en zijn artistieke strepen stond. Die eigengereidheid was bijvoorbeeld voor Menen de aanleiding om uit het project te stappen.
Maar Anno 02 zette door en stond als samenwerkingsverband intussen model voor beleidsmakers. De huidige minister van Cultuur, Bert Anciaux, gaat ervan uit dat cultuur alleen kan gedijen in een stedelijke context. Hij wil het lokale cultuurbeleid versterken. Een decreet, dat in 2001 door de Vlaamse Gemeenschap werd ingevoerd, geeft dan ook een grotere autonomie aan plaatselijke besturen. Tegelijkertijd stimuleert en subsidieert het intergemeentelijke samenwerking. Er moet wel aan een aantal voorwaarden voldaan worden. De organisatie moet een projectvereniging zijn (we hebben ons lesje geleerd uit het keizer-Kareljaar) en de overheid subsidieert slechts evenveel als het bedrag dat alle gemeenten bij elkaar brengen. Voor Anno 02 komt de bijdrage van de gemeenten neer op gemiddeld 4 euro per inwoner. De Vlaamse gemeenschap legt daar nog eens 2 miljoen euro bij.
Zwakke en sterke punten
Het ondertekenen van het convenant bezorgde de vijftien gemeenten een garantie op resultaat, maar de discussies met de verschillende besturen over de grootte van de financile bijdragen en de te verwachten opbrengsten legden de zwakke plekken van het intergemeentelijk pact bloot.
De tere punten in de regio bleken niet te verdoezelen: een vrijwel niet-bestaande organisatietraditie, weinig partners met ervaring of financile draagkracht voor co-producties, een publiek dat niet gewend is zich te verplaatsen naar naburige steden. De bezoekers van het jongerenkunstfestival in Tielt, begin mei, bleken bijvoorbeeld voor 90 procent uit Tielt afkomstig.
Om die lokale eilandmentaliteit te doorbreken zette Anno 02 bij wijze van prelude twee rondtrekkende bewegingen op om het hele gebied te kunnen bestrijken. Bal Moderne, een nieuwe vorm van verantwoord vermaak, toerde langs de kleinste parochiezalen, tot in de uithoeken van het Heuvelland/Dranouter. En een mysterieuze schattenjacht, de misleiding, nodigde de plaatselijke bevolking uit om op een miezerige zondagmiddag de streek te verkennen, met een ridderverhaal als teaser. Het waren geslaagde pogingen om een streek te mobiliseren.
Anno 02 heeft daarnaast ook zijn sterke punten aan de samenwerking ontleend. Het bewandelt niet de weg van het compromis, maar stelt zich als een zelfbewuste underdog op. Het programma weet wat het wil. Het schippert niet tussen artistieke uitersten, maar positioneert zich met een gezonde mix van hoge en lage cultuur fris en onbevangen tegenover het gevestigde circuit van de grote namen.
Puur organisatorisch werd er volgens het boekje gewerkt. De strategien van de evenementencultuur en de citymarketing zijn mooi vertaald naar de plaatselijke context. Men streeft bovenal naar visibiliteit, het zichtbaar maken van het project met een hardnekkig volgehouden, originele en zelfs licht provocerende communicatiestrategie. Daarnaast kiest Anno 02 voor de onderdompeling, de veelheid aan initiatieven en initiatiefjes. Het programma telt 40 projecten, met in totaal ongeveer 300 activiteiten.
Maar vooral weigert Anno 02 om een gemporteerd kunstverhaal te brengen. Het mijdt drempels en probeert instapklaar te zijn voor het grote publiek. Meer zelfs: het mikt op betrokkenheid bij de bevolking. Secret gardens introduceert hedendaagse kunst op verborgen plekken in Kortrijk, maar geeft daarnaast ook ruimte voor wie een stukje eigen schoon in zijn stad wil uitlichten. Het project Stijlstraten heeft een ijzersterk concept. Curatoren breken binnen in een straat of wijk om er feest te vieren, lokale helden te bezingen maar ook pijnpunten en rotte plekken aan te pakken. Stijlstraten verzamelde plaatselijke verhalen en maakte cultuur in een aantal gemeenten eventjes bespreekbaar.
Plaatselijke folklore
Anno 02 probeert een zinvolle omgang met traditie en plaatselijke folklore aan te gaan. Optochten en taptoes, of stoeten zoals de Rodenbachstoet in Roeselare, worden van binnenuit vernieuwd en herdacht. Het model daarbij is dat van de moderne stadsfeesten die sterk interdisciplinair zijn.
Talrijk zijn ook de projecten die een hedendaagse injectie geven aan het bloeiende amateurcircuit. Plaatselijke harmonien werken samen met avant-gardecomponisten of met befaamde djs, een typisch voorbeeld ook van de complexloze verwevenheid van hoge en lage cultuur. In Roeselare en Tielt staan jongerenprojecten centraal, meestal in schoolverband. De toneelwedstrijd 2002, Geen Ridders kende een jarenlange voorbereiding, de finalisten kregen professionele begeleiding. Kortrijk moet na 2002 een jongerenkunstcentrum krijgen, liefst met een nieuwe concertzaal. Anno 02 kreeg het stadsbestuur van Kortrijk zelfs zover dat het zich bezint over een kunsteiland in de stad. De eigen dynamiek is daarbij het uitgangspunt, maar gerenommeerde figuren als Jan Hoet, Eric Antonis en Rudy Laermans werken mee aan de visieontwikkeling.
Ook Ieper werkt aan zijn toekomst. De stad, gelegen in een zone van militaire begraafplaatsen en oorlogsgedenktekens, bouwt aan een Vredespark waarin alle vredesprojecten gebundeld worden. Maar bovenal is het de bedoeling dat de WO-I-sites vertaald worden naar vandaag, zodat ze voor jongeren een zinvolle, herkenbare betekenis krijgen.
Anno 02 verleent telkens advies en brengt zijn organisatorische knowhow in. Het project krijgt daarmee een breekijzereffect voor een regio, dat wellicht een mentaliteitswijziging op gang brengt en de plaatselijke actoren helpt om zichzelf te overstijgen.
Zuidelijk West-Vlaanderen ontplooit steeds meer zijn eigenheid en laat zijn sterke kanten zien. Maar met een buur als Rijsel net over de landsgrens, moet het zich niet in zichzelf terugtrekken, vindt Luc Delrue, algemeen directeur van Anno 02. De culturele en economische explosie in Noord-Frankrijk zal zich volgens hem de volgende jaren als een inktvlek over de Vlaamse regio verspreiden. Dat vraagt om nieuwe, nog ingrijpender vormen van samenwerking. Op Anno 02 moet ongetwijfeld een vervolg komen.
