Geen enkel Europees land kan op dit moment een volledig beeld geven van de impact van de economische crisis en politieke ontwikkelingen op de cultuurbudgetten. Culturele platforms, Europese cultuurinstituten, netwerken en observatories zoals Lab for Culture en IFACCA volgen de ontwikkelingen, maar veel inventarisaties dateren van twee jaar geleden. De vooruitzichten waren toen al niet rooskleurig, toch overheerste de verwachting dat met name het gesubsidieerde deel van de sector beperkt zou worden geraakt. De huidige situatie lijkt verslechterd, maar het is lastig om hiervoor harde bewijzen boven tafel te krijgen. SICA Dutch Centre for International Cultural Activities wierp een blik over de grens en peilde in een aantal Europese landen de stemming voor de cultuursector.
Dubbele crisis: bezuinigen in verkiezingstijd
Bezuinigingen kunnen rechtstreeks of indirect zijn. Bijna overal in Europa snijden ministeries in subsidieregelingen voor culturele instellingen. Tegelijkertijd staan cultuurbudgetten onder druk door bezuinigingen op overheidsfondsen waarmee met name lagere overheden hun cultuurbeleid financieren, zoals in Nederland bijvoorbeeld het Gemeentefonds. Lokale overheden staan voor lastige afwegingen: bibliotheek open? Dan het zwembad dicht. Voor politici is cultuur één van de vele sectoren waar op bespaard kan worden. In veel landen zit de sector in het nauw. De kloof tussen traditionele ‘hoge’ kunst en nieuwe creatieve disciplines en sectoren lijkt groter te worden, waarbij ‘oude’ kunst, anders dan erfgoed, meer moeite lijkt te hebben om politieke steun te verwerven. Op www.sica.nl staat een beknopt overzicht van de (verwachte) bezuinigingen op de cultuursector in 13 Europese landen. Dit voorjaar maakt SICA een update van de situatie, maar in dit artikel kijken we alvast naar Hongarije en het Verenigd Koninkrijk, twee landen waar een rechtse politieke wind waait in economisch guur weer.
Snijden in Britse budgetten
In het Verenigd Koninkrijk is het alle hens aan dek. Volgens de British Council en EUNIC UK worden budgetten met 25 tot 30% teruggeschroefd, wat in de Guardian al als een ‘blitzkrieg’ in de kunsten is aangeduid. Het ministerie voor Cultuur, Sport en Media snijdt flink in het budget van de Arts Council. De Arts Council heeft 1,6 biljoen pond (1,89 biljoen euro) publiek geld van de overheid en de staatsloterij, te verdelen voor cultuur in de periode 2008-2011. Op dit moment wordt gewerkt aan een nieuwe subsidiesystematiek vanaf 2012. De huidige cultuurminister, Ed Vaizy, heeft de Arts Council verzocht instellingen die al gesubsidieerd worden te beschermen en die budgetten tot maximaal 15% te verlagen. Daarbij zijn de bijdragen uit de staatsloterij verhoogd. Hiermee neemt het totale subsidiebudget van de Arts Council met 11% verdeeld over vier jaar af.
Aantrekken van particuliere sponsors
Nav Haq, curator van de hedendaagse beeldende kunstinstelling Arnolfini Gallery in Bristol (Zuid-West Engeland) vertelt hoe hij de te verwachte 15% bezuinigingen over drie jaar gaat realiseren. ‘We zullen niet inleveren op kwaliteit en inhoud, maar we programmeren minder tentoonstellingen. Onze staf blijft voorlopig op hetzelfde peil, maar of en hoe eventueel vertrekkend personeel wordt vervangen is onzeker. Op langere termijn kunnen we overwegen naar een goedkoper pand te verhuizen, maar dat is eigenlijk niet gewenst.’
De Arnolfini Gallery is een Flagstore Arts Centre voor de regio en heeft hiermee een unieke positie. De bestaanszekerheid is – zeker vergeleken met kleinere musea in de omgeving – groot. Haq grijpt bovendien het 50-jarig bestaan van de Arnolfini Gallery in 2011 aan om de zichtbaarheid te vergroten en een lobby te gaan voeren. ‘De lustrumviering gebruiken we als springplank voor activiteiten om sponsors, met name individuele mecenassen, te vinden en richting publiek en politiek een statement te maken. We bestaan 50 jaar en dat is voor dit type instelling in Engeland lang. Meer geld willen we gaan ophalen door ons ondernemerschap te vergroten, bijvoorbeeld door ruimtes multifunctioneel te gaan verhuren, de winkelverkoop te vergroten en actief sponsorwerving op te pakken.’ De aanmoedigingen van cultuurminister Vaizy om meer digitale toepassingen in de cultuursector te ontwikkelingen is voor Nav Haq minder relevant. ‘Arnolfini investeert in haar website, maar niet in de ontwikkeling van bijvoorbeeld museum apps voor mobiele apparaten. Dergelijke investeringen kunnen en willen we nu ook niet doen. Het budget voor de komende twee jaar is bekend, maar daarna onzeker.‘
Cultuursector in Hongarije somber gestemd
In Hongarije is nauwelijks private sponsoring en overheidssubsidies zijn daarom cruciaal. De toekomstverwachtingen voor de podiumkunsten ziet Zoltán Imely, onafhankelijk theaterprogrammeur van festivals en het MUtheater in Boedapest, somber in. ‘Acht maanden na het aantreden van een rechtse, populistische regering, overheerst de chaos. Op iedere belangrijke positie zijn nieuwe mensen geplaatst, die niet goed voorbereid lijken te zijn op het leiden van het land in deze economisch moeilijke tijd.’
Creatieve wetgeving
Onder de vorige regering is in 2009 een stap voorwaarts gezet met het instellen van een theaterwet en een registratiesysteem dat voor het eerst inzichtelijk maakt hoeveel subsidie naar welke podiumkunstinstelling gaat. In deze wet is bepaald dat het aandeel subsidie tenminste 10% van het budget moet zijn. Dit geldt voor de zogenaamde ‘onafhankelijke sector’. Imely: ‘De 10%-maatregel betekende in veel gevallen een verdubbeling van het subsidiebedrag. Veel is hier niet van terecht gekomen. Ondertussen vonden in mei 2010 verkiezingen plaats en verzwakte de Hongaarse economie zeer.’ Structurele en bij wet vastgestelde subsidiegelden voor 2010 zijn niet uitgekeerd en een aantal theaters ging hierdoor bijna failliet. In reactie op de protesten in augustus afgelopen jaar uit het veld beloofde de overheid in september te betalen. Momenteel heeft de overheid hiervan slechts tweederde betaald. Het is volkomen onduidelijk of en wanneer het resterende bedrag wordt uitgekeerd. Imely voegt hieraan toe dat een rechtszaak tegen de overheid evenwel niet tot de mogelijkheden behoort omdat de regering (gesteund door een comfortabele 2/3 meerderheid in het parlement) nieuwe wetten met terugwerkende kracht kan laten ingaan. Dit soort praktijken is al werkelijkheid geworden in andere sectoren.
Onzekerheid over subsidiecriteria
Het totale Hongaarse budget voor de podiumkunsten inclusief de muzieksector was circa 35 biljoen forint (115.000 miljoen euro) per jaar in 2009 waarvan 1,2 biljoen forint (4.3 miljoen euro) voor de onafhankelijke podiumkunsten. De nieuwe regering heeft cultuur ondergebracht bij een groot ministerie van human resources. Na onderhandelingen is de 10%-maatregel teruggeschroefd tot 8%. Dit biedt enige houvast, maar er staat nog geen aanvraagronde open. Imely: ‘Ik heb geen idee welke inhoudelijke koers de beoordelaars gaan varen en kan hier dus nog niet met een toekomstige programmering op inspelen. Wel heb ik nog beschikbaar budget van vorig jaar omdat het boekjaar van de overheid van 1 januari tot 31 december loopt en mijn programmering het seizoen september – augustus volgt.’ Ook de filmindustrie is hard geraakt en valt tegenwoordig rechtstreeks onder verantwoordelijkheid van een nieuwe deputy state secretary die de minister onlangs heeft benoemd. ‘Er is geen transparante procedure of zorgvuldige (artistieke) beoordeling meer, het is een one man show geworden.’
Auteur: Tekst: Femke van Woerden & Yvette Gieles Yvette Gieles is staf-medewerker Strategie & Ontwikkeling bij SICA en contentmanager van de SICA website. Femke van Woerden-Tausk is communicatiemanager bij SICA. Speciale aandacht besteedt zij in 2011 aan de ontwikkeling van een digitaal platform (www.culturalexchange.nl) voor de intensivering van culturele uitwisseling van Nederland met een aantal focuslanden. (F.vanWoerden@sica.nl).
Referenties:
Links:
