Wat is bezinningstoerisme eigenlijk? Naar aanleiding van 36 diepte-interviews met bezinningsaanbieders en experts op het gebied van bezinning is de volgende definitie geformuleerd: ‘Toeristische activiteiten die leiden tot innerlijke rust en evenwicht door het ondergaan van een beleving of ervaring, waarin een relatie kan worden gelegd met de zin van het leven.’Bezinningstoerisme is een nichemarkt waarin kwaliteit voor kwantiteit gaat. Om het benodigde kwaliteits-niveau te bereiken zal bezinningstoerisme zich moeten ontwikkelen richting duurzaam toerisme. Gezien het respect voor de mens, natuur en cultuur kan bezinningstoerisme eigenlijk alleen maar duurzaam zijn.
Ontwikkelingen in Limburg
De provincie Limburg heeft te maken met een aantal ontwikkelingen die een negatieve invloed hebben op de Limburgse economie. Limburg is van oudsher een provincie die afhankelijk is geweest van industrie, maar deze industriële activiteiten nemen af. Daarnaast verhuizen grote bedrijven naar de Randstad. Buiten bovengenoemde economische ontwikkelingen kampt Limburg met een krimpende bevolking. Jonge, hoog opgeleide mensen verlaten de provincie om elders hun carrière op te bouwen. Deze ontwikkelingen op macroniveau leiden ertoe dat Limburg op zoek moet naar nieuwe manieren om de economie te stimuleren. Één van deze manieren is de verdere ontwikkeling van toerisme en, specifieker, van toerisme op het gebied van bezinning. Toerisme in Limburg genereert momenteel 2,5 miljard euro en zorgt voor bijna 40.000 banen. Uit het ZKA-onderzoek blijkt dat bezinningstoerisme hieraan kan bijdragen met een extra omzet van 11 tot 16 miljoen. Een breed en gedegen bezinningsaanbod biedt ook extra kansen. In deze drukke tijden vinden mensen het steeds moeilijker om een goede balans te scheppen tussen werk en privé. Veel mensen hebben de behoefte om te ontsnappen aan de hectiek van iedere dag. Zij zijn op zoek naar bezinning en rust, zowel in hun dage-lijkse leven als tijdens hun vakantie. De vergrijzende samenleving kan in dit licht ook gezien worden als een kans voor de ontwikkeling van bezinningstoerisme. Senioren zijn vaker meer cultureel sensitief en hebben tijd en geld te besteden.
Limburg heeft de bezinningstoerist veel te bieden. Zuid-Limburg heeft een natuurlijk unique selling point in het heuvelachtige landschap, dat uitnodigt tot rust en bezinning. Daarnaast heeft de provincie het behoud van de kerkgebouwen en monumentale kloosters hoog op de agenda staan. Voor steeds meer religieus historisch erfgoed dat leeg komt te staan als gevolg van secularisatie zoekt men naar nieuwe functies. Dit kan best een commerciële functie zijn. Zo is in Maastricht een boekhandel gevestigd in de Dominicanerkerk en een speeltuin in de Augustijnerkerk Awwe Stiene. Ook voor religieuze gebouwen die nog in gebruik zijn, zoekt men naar herbestemming. Kloosterdorp Steyl en Klooster Wittem zijn twee voorbeelden waar oude geloofstradities en nieuwere vormen van bezinning (stilteweekenden, moderne retraites, Zen-meditatie, thematische wandelingen, vaak in combinatie met -culturele activiteiten) hand in hand gaan. Deze boegbeelden van bezinningstoerisme zijn een goed voorbeeld van succesvolle bezinningsaanbieders in Limburg.
Bovengenoemde ontwikkelingen dragen bij aan de groei van de nichemarkt bezinningstoerisme. Meerdere partijen, zoals de Kamer van Koophandel Limburg en vele bezinningsaanbieders, hebben de ontwikkeling van deze vorm van toerisme hoog op hun prioriteitenlijst staan. Er is een aantal werkgroepen in Limburg opgericht, bestaande uit bezinningsaanbieders en intermediairs zoals de VVV, om de verdere samen-werking tussen de verschillende partijen en de promotie van bezinningstoerisme te bevorderen. Daarnaast heeft de Kamer van Koophandel Limburg de stichting ‘Bezin in Limburg’ opgericht om het bezinnings-toerisme in Limburg verder te stimuleren.
Vraag en aanbod in bezinningstoerisme
Uit het ZKA-onderzoek naar de vraagzijde van bezinnings-toerisme kwamen drie deelgebieden binnen de bezinningsmarkt naar voren, namelijk spiritueel, wellness en religieus toerisme. Bij wellness toerisme is het belangrijk dat er een link is met spiritualiteit, zoals bij Ayurveda. Naast deze drie deelgebieden moet de zakelijke markt voor trainingen, coaching en workshops op het gebied van bezinning niet uit het oog verloren worden.
Uit het vraagonderzoek bleek ook dat er twee soorten toeristen bestaan: de doelgerichte bezinningstoerist en de passant. De doelgerichte bezinningstoerist komt naar Limburg met het motief om te bezinnen. De passant daarentegen komt met een ander motief naar Limburg, bijvoorbeeld voor het landschap of cultuur en maakt en passant gebruik van aanbod en diensten van bezinningsaanbieders. Een vervolgonderzoek beschrijft het socio-demografische profiel van de bezinningstoerist: diegene die bezinning zoekt, is voornamelijk vrouw, heeft over het algemeen de leeftijd van 45 en ouder, komt uit een hogere inkomens- en sociale klasse en heeft vaak een religieuze opvoeding. Een waarneembare trend van de laatste jaren is dat er steeds meer mannen en jongere mensen (35 en ouder) naar bezinning zoeken. Factoren die belangrijk -worden geacht door de bezinningstoerist zijn persoonlijk contact, de persoon van de aanbieder, de inhoud en de ervaring. Aspecten als merk, geschiedenis, toegankelijkheid en kosten worden als minder belangrijk ervaren.
Er is ook onderzoek gedaan naar de aanbodzijde van bezinningstoerisme (de organisaties die bezinningsactiviteiten aanbieden) in Limburg. Op basis van dit onderzoek is uit een long list van 1287 bedrijven en instellingen een shortlist gedestilleerd van ruim 100 kansrijke bezinningsaanbieders, waaruit opnieuwe een selectie is gemaakt. Dit heeft op initiatief van de Kamer van Koophandel Limburg geresulteerd in een glossy magazine waarin 34 bezinningsaanbieders zich presenteren. Daarnaast is een website (www.bezininlimburg.nl) gelanceerd om bezinningstoeristen te informeren over het bezinningsaanbod in Limburg. Een andere belangrijke conclusie uit het onderzoek naar de aanbodzijde van bezinningstoerisme is dat er bij de bezinningsaanbieders (met name de -religieuze en -spirituele) veelal een gebrek aan bepaalde ondernemers-vaardigheden is. Deze bezinningsaanbieders doen hun werk vanuit een overtuiging, een passie. In hun ogen kan een marktgerichte aanpak in strijd zijn met deze passie.
Verder onderzoek
De resultaten van deze onderzoeken en de wens tot
verdere stimulering van bezinningstoerisme in Limburg hebben geleid tot een subsidieaanvraag om bezinningstoerisme in Limburg verder te versterken. De aanvraag is ingediend bij de Stichting Innovatie Alliantie door het lectoraat Toerisme en Cultuur van de Hogeschool Zuyd samen met de Kamer van Koophandel Limburg. De subsidie is per 1 augustus 2010 toegekend. In de tweejarige loopperiode van het project zal de volgende onderzoeksvraag centraal staan: ‘Hoe kan een bezinningsaanbieder, met zijn -specifieke persoonskenmerken (veelal vanuit een roeping) en met behoud van de eigenheid van zijn product, de gewenste ondernemerskwaliteiten ontplooien om zo economisch denken (in de zin van meer klanten, beter rendement, ontwikkeling product-markt combinaties) te ontwikkelen?’
Om deze onderzoeksvraag te beantwoorden zal een aantal zaken nader onderzocht worden, zoals de onder-scheidende karakteristieken van een bezinningsondernemer en de bijbehorende onder-nemersvaardigheden. Verder zal er onderzoek worden gedaan naar de ontwikkeling van innovatieve product-markt combinaties. Ook de inzet van de sociale media is onderwerp van onderzoek, waarbij aangesloten zal worden bij het project Plaatsen van Betekenis. Voor (de veelal kleine) bezinningsaanbieders zal het bovenal cruciaal zijn om de samenwerking met elkaar te zoeken om zo gezamenlijk marketingactiviteiten en marketingcommunicatie op te pakken.
Auteur: Manon Niesten is senior docent marketing en bedrijfseconomie bij International Business Hogeschool Zuyd en onderzoeker en consultant voor lectoraat kenniskring Toerisme en -Cultuur, eveneens aan Hogeschool Zuyd (M.M.W.Niesten@hszuyd.nl). Paul Elshout is projectmanager Regiostimulering bij de Kamer van Koophandel (Maastricht, Zuid-Limburg, Limburg) (pelshout@limburg.kvk.nl).
