De tijd dat het in bibliotheken alleen maar om de boekencollectie draaide ligt voorgoed achter ons. Tijdens de workshop Eigen broek ophouden in de bibliotheeksector liet Chris Wiersma, directeur van de nieuwe bibliotheek in Almere, zien hoe zijn bibliotheek actief de nieuwsgierigheid van de lezer prikkelt. De nieuwe bibliotheek is een plek voor ontmoeting, informatie, verdieping en uitwisseling, waar de collectie volgens het retail-concept wordt gepresenteerd aan bezoekers.
‘Boeken zijn of in overeenstemming met de Schrift en dan zijn ze overbodig, of ze zijn ermee in tegenspraak en dan zijn ze gevaarlijk.’ Met dit argument zou Solimon in de zevende eeuw de wereldberoemde bibliotheek van Alexandrië in brand hebben gestoken en het water van de badhuizen hebben verwarmd met boekrollen als brandstof. En dat terwijl boven de deur van de bibliotheek prijkte: ‘Plaats voor genezing van de ziel.’ Gelukkig zijn veertien eeuwen later boeken nog altijd niet overbodig verklaard en is de bibliotheek nog altijd een centraal punt van informatie in de maatschappij. Maar hoe ziet die bibliotheek er vandaag de dag uit, en hoe bereidt ze zich voor op de toekomst?
Geen scheve nek meer
Chris Wiersma, directeur van de nieuwe bibliotheek in Almere, liet met behulp van een fotopresentatie zien hoe men in Almere de ‘bibliotheek van de toekomst’ heeft gebouwd en ingericht. De nieuwe bibliotheek, heet de organisatie officieel. De hoofdvestiging staat in het centrum van het Almeerse stadsleven, aan het Stadhuisplein. Wiersma toonde allereerst een klassieke bibliotheek, waar het uitsluitend om de collectie draaide: lange en hoge wanden vol met boeken die met de ruggen naar de bezoeker zijn gekeerd. Een hele transformatie naar het hedendaagse bibliotheekgebouw in Almere, met kasten in een vloeiende vorm waarin de boeken veel opener zijn uitgestald volgens het retailconcept. Daardoor krijgt de bezoeker direct zicht op de interessantste omslagen en hoeft hij niet meer met een scheve nek de bibliotheek te verlaten. De nieuwe bibliotheek is thematisch ingericht, waarbij elk themagebied zijn eigen sfeer heeft gekregen door eigen kleuren en signing. De gebieden worden betiteld als de Living (de ‘Libelle-afdeling’ voor voornamelijk moeders met kinderen), de Doorkijk (kunst en cultuur) de Luwte (natuurinformatie) en Hoogspanning (spanning en techniek). Voor jongeren uit het voortgezet onderwijs is er de Achterbank, twee lange banken om te chillen. Er zijn stilte-studieruimtes, er is een cateringhoek en een plek om te gamen. Overal zijn plekken gecreëerd om te lezen en bezoekers kunnen gratis het internet op. In een auditorium met 135 plaatsen vinden geregeld lezingen en presentaties plaats en ook wel eens een concert. Deze bibliotheek lijkt in niets meer op de boekenpakhuizen uit de jaren zeventig. Vandaar ook dat de bezoekers- en de uitleencijfers sinds de opening van het gebouw met sprongen omhoog zijn gegaan. Evenals de -gemiddelde verblijfsduur, die zelfs is verdubbeld. De bibliotheek is een aangename plek geworden om te vertoeven, boeken te zoeken, informatie te verwerven, koffie te drinken, kranten en tijdschriften te lezen, mensen te ontmoeten of hard te studeren.
Derde geldstroom
Toch gaat ook voor deze bibliotheek de bekende verhouding in de inkomsten op: 85 procent subsidie, 15 procent eigen inkomsten. Het thema ’De eigen broek ophouden’ sprak Chris Wiersma dan ook niet zo aan. De bibliotheek is een instelling in het publieke domein en moet dat misschien maar gewoon blijven. De deelnemers, sommigen zelf werkzaam bij een bibliotheek, de meesten bij gemeenten en andere culturele instellingen, wilden toch graag het gesprek aangaan over de mogelijkheden om de derde geldstroom te bevorderen. Opmerkelijk was dat het gesprek razendsnel verschoof naar de mogelijkheden om kosten te besparen, bijvoorbeeld via gezamenlijke backoffices met andere organisaties, het inzetten van meer techniek en minder mensen, de samenwerking met de andere gebruikers van multifunctionele accommodaties of het inbedden van bibliotheken in winkels of zorginstellingen. De aanwezigen met bibliotheekervaring benadrukten vooral de beperkingen van de mogelijkheden om geld te genereren en zagen veel meer in een principieel gesprek met de gemeente over de taak en de opdracht van de bibliotheek. Door veelvuldig informatie uit te wisselen raakt de politiek ervan op de hoogte wat de bibliotheek doet en dát zij ertoe doet.
Maar hoe moet het dan met die bibliotheken in kleinere gemeenten die geen geld -hebben voor herinrichting en aankijken tegen bezuinigingen van soms wel de helft van hun budget? Het was Ap de Vries, directeur van de -Vereniging van Openbare Bibliotheken, die het gesprek weer terugbracht op cultureel onder-nemerschap. Enkele geopperde mogelijkheden die hier en daar al werkelijkheid zijn:
- werkruimte verhuren aan zzp’ers
- vergaand samenwerken met culturele instellingen in de omgeving om publiek te trekken
- de bibliotheek- en mediatheekfunctie voor scholen verzorgen, met overheveling van budget
- een agentschap van de Consumentenbond, de VVV of een vergelijkbare organisatie binnenhalen
- e-books uitlenen (ook al loopt het overleg met uitgevers daarover moeizaam en maak je daarmee de fysieke bibliotheek voor een deel overbodig)
- onverwachte allianties aangaan, naar het voorbeeld van café en filmhuis Kriterion in Amsterdam, dat tevens een pompstation runt.
Met deze en andere creatieve oplossingen kan de traditionele bibliotheek, waar stilte troef is, veranderen in een levendige en bruisende ontmoetingsplaats.
Auteur: Willem de Vos is manager bij BMC. (willemdevos@bmc.nl)
