Bibliotheek Permeke

Bibliotheek Permeke is de grootste bibliotheek van de stad Antwerpen. Deze bibliotheek opende in 2005 haar deuren in een op dat ogenblik verloederde en vervallen buurt die kampte met hoge criminaliteitscijfers en veel armoede. De buurt zelf wordt omschreven als een transitbuurt. Dit betekent dat nieuwkomers zich vaak eerst vestigen in dit noordelijke deel van de stad. Zodra hun economische situatie verbetert, zwermen ze uit naar meer welvarende buurten in de stad. De buurt telt meer dan 150 verschillende nationaliteiten. De bibliotheek ligt tussen het Centraal Station, het grootste internationaal treinstation van Vlaanderen, en park Spoor Noord, een nieuw 21ste eeuws park van 24 hectare. In 14 jaar tijd is Permeke een baken geworden voor de buurt. Een buurt die met vallen en opstaan zijn weg vindt naar de bibliotheek. Permeke is een merk voor het ontsluiten van kennis en informatie voor iedereen in deze stad.

De opdracht

De hoofdopdracht van een bibliotheek is het stimuleren en organiseren van een democratische toegang tot kennis en informatie. Geletterdheid in de ruimtste zin van het woord kunnen we (vanuit de definities van PIAAC internationaal en Vlaanderen) omschrijven als “de interesse, attitude en mogelijkheden van individuen om informatie, beeld en verhaal via verschillende (creatieve) socio-culturele hulpmiddelen, waaronder digitale en communicatietools, te begrijpen, te gebruiken, te evalueren en te integreren, erop te reflecteren en er betekenis aan te geven. Hierdoor kan men deelnemen aan de maatschappij, de eigen doelen realiseren, nieuwe mogelijkheden en kennis opbouwen en communiceren met anderen.” De hoofdbibliotheek biedt in deze bijzondere wijk een uitgebreid programma waar zij verschillende gemeenschappen verbindt met deze stad, met elkaar, met relevante kennis en met andere socio-culturele organisaties. We illustreren dat aan de hand van een veelomvattend praktijkvoorbeeld.

Antwerpen barok 2018, Rubens Inspireert!

Van juni 2018 tot januari 2019 vierde Antwerpen haar beroemdste inwoner Peter Paul Rubens en zijn culturele nalatenschap. Het culturele stadsfestival ‘Antwerpen barok 2018, Rubens inspireert’ richtte zich met zijn programma naar kunst- en cultuurliefhebbers, toeristen en bezoekers van musea. Omdat de wijk rond Permeke de meest kleurrijke is van deze stad, zou je kunnen zeggen dat het de meest hedendaagse barokwijk is. Als wijk en bibliotheek was betekenis geven aan het barokjaar een evidentie en samen met bewoners, scholen, partners, horeca en de bibliotheekbezoekers kreeg het barokevent een eigen invulling. Het resultaat was: een reeks van evenementen met een aangepaste collectie, tentoonstellingen, workshops, lezingen en rondleidingen op maat van onze doelgroepen: nieuwkomers, anderstaligen, kinderen en jongeren. Ze vonden zowel plaats in de publieke ruimte van de wijk als in de bibliotheek.

Voorbereidingen en kennismaking met barok

Het Beeldenmuseum Middelheim trok op het plein voor de bibliotheek een groene luifel ‘Recetas Urbanas’ op met daarop een kunstige daktuin van kruiden en fruitbomen. Deze installatie werd gebouwd en onderhouden samen met buurtbewoners en lokale scholen en werd de ontmoetingsplaats voor de buurt tijdens de volledige periode van het evenement. De curator van barok meets street art ging aan de slag met getalenteerde jonge graffitikunstenaars uit de buurt. Ze bezochten de baroktentoonstellingen in de stad, kregen een masterclass barok en realiseerden van hun eigen barokke mural, centraal op het plein. De curatoren van de urban bib, ‘Youthzone’, organiseerden workshops en trokken naar de opnamestudio met een aantal lokale jonge muzikanten en klassiek geschoolde muzikanten en zochten naar de link tussen de barokmuziek en hedendaagse muziek. Onder de noemer Family Tables research werd een oproep gedaan en bezoek gebracht aan buurtbewoners die een opmerkelijk verhaal vertellen rond een rijkelijk gevulde traditionele tafel.

In de jeugdafdeling van de bibliotheek konden kinderen en scholen zelf barokke kostuums maken, samenstellen en tonen. En voor volwassenen als introductie en duiding voor alle activiteiten die plaatsvinden in het kader van het barokjaar was er een lezingenreeks. En natuurlijk grasduinden bib-medewerkers in de collectie op zoek naar naar barokke literatuur, kunstboeken, muziek, films, opera’s, theater en dans. Naast de vaste collectie vond je alle uitgaves van diverse tentoonstellingen, museagidsen, programmaboekjes, inspiratietips van de deelnemende artiesten in een apart aangeboden barokcollectie, die dan ook meer dan gesmaakt werd. De items die voordien stof stonden te vergaren werden plots druk bekeken en ontleend. Ze kregen door het evenement opnieuw betekenis. Door collectie te verbinden aan beleving, door beleving te verbinden aan collectie komen boeken tot leven, krijgen vergeten boeken een nieuwe betekenis.

Festival Royal, de presentatie van Barok 2018

Het hoogtepunt van Barok in de wijk was het driedaagse Festival Royal. Hier ontmoetten de stad en de wijk elkaar en diverse interpretaties van barok kwamen samen in één festivalmoment. Een impressie van de activiteiten: In de centrale hal van de bibliotheek was er de tentoonstelling Family Tables van Vlaanderens bekendste food-fotograaf Tony Le Duc te zien, die 10 authentieke, diverse familietafels in beeld bracht. De expo werd begeleid met een boek over de families, hun opmerkelijke verhalen en hun eettradities. Bij de officiële opening verzorgden de gefotografeerde families zelf de hapjes. De expo werd druk bezocht door kunstliefhebbers en foodies, door inburgeringsklassen, klassen Nederlandse taal en scholen, allen met een andere focus. Er waren rondleidingen op maat van de doelgroepen en er was een digitale quiz voor de lagere scholen. De verhalen uit het boek en de foto’s werden gebruikt in de conversatielessen Nederlands in de bibliotheek. Recepten werden grondig geanalyseerd en bekritiseerd. Onder de noemer ‘Urban meets Barok’ werd het festival geopend door de curatoren van de Urban Bib samen met de deelnemers aan de workshops. Zij presenteerden hun programma afgewisseld met bekende hiphoppers en het officiële barokensemble van het stadsfestival. Bekende Vlaamse en lokale barokke schrijvers brachten met ‘Abondance’ en ‘De grauwzone’ een ode aan de 10 jaar geleden overleden lokale schrijver Jean-Marie Berckmans en aan zijn oeuvre. Deelnemers konden nadien zijn boeken lenen.

’s Avonds vond Diner Royale plaats, een groot bourgondisch diner op het plein, waarbij bezoekers van buiten de wijk konden kennismaken met de diversiteit van gerechten uit de buurt. De horeca en lokale middenstand verzorgde de lokale speciaalbieren, wijnen, fairtrade koffie en andere dranken. Het pop up restaurant werd bemeubeld door de lokale kringloopwinkel. Het Bal Royale werd ingezet met een muzikale vertaling van Lucifer van Vondel waarna de buurt en gasten elkaar vonden op een groots barokbal in de bibliotheek, dat tot de ochtend duurde. Kortom, tijdens het festival werden de hele bibliotheek en het plein ondergedompeld in een baroksfeer. Met decorstukken van de opera en ballet Vlaanderen die vlakbij gehuisvest is, met materialen uit de kringloopwinkel en met decorstukken van het openingsfeest van het barokjaar in de stad. Door de vele verschillende deelprojecten, met als (gemeenschappelijk) doel elke bezoeker kennis te laten maken met barok, bezochten +/- 240.000 bezoekers 1 van de activiteiten in het kader van dit project.

Het doel van het event

Binnen het barokjaar stond verbinden, betekenis geven en inspireren centraal. Het barokjaar vertelde over de kunststroming in Antwerpen uit de 17de eeuw. Maar het groter doel in dit verhaal was om elke bewoner handvaten te geven om te participeren via een grote diversiteit van activiteiten. Dit werd gerealiseerd door met vele stedelijke partners, buurtorganisaties, kunstorganisaties en bewoners samen aan de slag te gaan. Door kunstenaars en musea te betrekken met de buurtorganisaties ontstond er een verband tussen het erfgoed uit de 17de eeuw en het hedendaagse leven uit deze buurt. Door buiten de grenzen van Permeke te treden ontstond er een verbinding tussen mensen en organisaties die anders nooit met elkaar in contact komen en tussen organisatie die elkaar voordien nooit ontmoetten en samenwerkten. Door de verbinding te leggen met het hedendaagse leven, met tradities uit verschillende culturen, met hedendaagse en lokale muziekcultuur, met schilderkunst, met literatuur werd de barokperiode die in het verleden belangrijk was voor de stad opnieuw actueel in de stad van vandaag. Door de diversiteit van het aanbod wordt elke bibliotheekbezoeker en wijkbewoner uitgenodigd om te participeren en om toeschouwer te zijn.

De bibliotheek heeft met dit project ingezet op de brede interpretatie van geletterdheid zoals eerder omschreven. De complexe maatschappelijke context vraagt van de bibliotheek en haar medewerkers een brede waaier aan hulpmiddelen en activiteiten in te zetten en zo elke bewoner te laten participeren aan deze stad.

Fotografie

• Victoriano Moreno
• Wanda Detemmerman

NB: dit artikel verscheen eerder in het magazine Uncover ‘Leisure for a better world’ van Breda University of Applied Sciences.