Rubel baseerde zijn uitspraken niet alleen op eigen waarnemingen; hij verwijst ook naar een onderzoek van Nielsen Online, dat concludeert dat de gemiddelde Amerikaan maandelijks 2.500 pagina’s binnen 111 verschillende domeinen bezoekt. De gemiddelde tijd die wordt doorgebracht op die pagina’s is 56 seconden. De aandachtsspanne van de informatie- en entertainmentconsument anno 2010 is korter dan ooit tevoren. Tegelijkertijd wordt de neiging van de consument, om zich terug te trekken in een beperkt aantal sociale netwerken, juist sterker.
Er is nog veel te bereiken op dit gebied, binnen de culturele sector. Er zijn nog steeds veel organisaties die nauwelijks rekening houden met de genoemde ontwikkelingen. Websites worden vaak traditioneel gebruikt: als digitale folder of uithangbord. In beleidsplannen wordt weliswaar gesteld dat ‘de gebruiker moet worden opgezocht waar die zit’, maar ondertussen blijft men luchtkastelen bouwen door kansloze website na website het informatievacuüm in te schieten. Pas sinds twee jaar krijgen sociale media meer aandacht. Er wordt voorzichtig geëxperimenteerd met Twitter en men onderzoekt de mogelijkheden van een Facebookpagina. Ondertussen heeft zich echter een nieuwe trend aangediend: de verschuiving naar mobiele toepassingen, vaak simpelweg apps genoemd.
Apps als vervanger van de browser
Het is nog niet zover dat de meerderheid van de internetgebruikers is overgestapt van de webbrowser op de pc of laptop naar mobiele browsers of apps op smartphones, maar dat de populariteit van smartphones snel groeit, is evident. Onderzoeksbureau Gartner meldde in oktober dat de markt voor mobiele telefoons in het derde kwartaal van 2010 wereldwijd met 35 procent groeide en dat de verkoop van smartphones bijna verdubbelde ten opzichte van het jaar daarvoor. Smartphones zijn inmiddels goed voor 19,3 procent van de totale verkopen. Gartner verwacht dat er in 2011 rond de 54,8 miljoen tablet-pc’s zullen worden verkocht. Tegelijkertijd groeit het aantal apps van de verschillende aanbieders explosief. Alleen al de Appstore van Apple telt inmiddels meer dan 300.000 apps. Het lijkt er gelukkig op dat de culturele sector de ontwikkelingen rondom mobiele toepassingen sneller oppikt dan eerder de ontwikkelingen rondom het sociale web. Dat kun je in ieder geval signaleren als je kijkt naar de bibliotheekwereld.
In oktober concludeerde ik in het artikel Websites Bibliotheken nog niet mobiel (http://www.edwinmijnsbergen.nl/2010/10/websites-bibliotheken-nog-niet-mobiel.html) weliswaar dat bibliotheken nog niet veel werk hebben gemaakt van het ontwikkelen van websites die geschikt zijn voor mobiele telefoons, maar ik merkte daarbij ook op dat het toenemend gebruik van smartphones dat ook steeds minder noodzakelijk maakt. Op een modern toestel of een tablet-pc worden bestaande websites doorgaans goed weergegeven. Dat rechtvaardigt de keuzes om nu in te zetten op de bouw van apps, in plaats van op de ontwikkeling van mobiele websites, en om de mogelijkheden van tablets te verkennen. Zo werkt de stichting Bibliotheek.nl aan de ontwikkeling van drie apps, die in de loop van 2011 gebruikt kunnen worden door alle openbare bibliotheken. De gezamenlijke Brabantse bibliotheken schaften 100 iPads aan, met als doel de medewerkers vertrouwd te doen raken met de apparaten en nieuwe vormen van inlichtingenwerk te ontwikkelen.
Bestaande toepassingen
Recent zijn er binnen de bibliotheekwereld ook apps ontwikkeld op lokaal en regionaal niveau, soms in samenwerkingsverbanden tussen bibliotheken en applicatieontwikkelaars, soms als initiatief van derden. Wereldwijd worden er soms ook toepassingen gelanceerd die bruikbaar zijn in Nederland. MMNieuws maakte een selectie.
Expeditie Deventer
Bureau Fabrique ontwikkelde voor de bibliotheek Deventer een applicatie die gebaseerd is op augmented reality. De site van het bedrijf (http://blog.fabrique.nl/2010/09/een-educatieve-expeditie-in-deventer-met-layar/) omschrijft het project als volgt: ‘De Openbare Bibliotheek Deventer vroeg Fabrique om een experimentele educatieve urban game te ontwikkelen op basis van mobiele augmented reality (AR). Het hele project is een pilot, met als doel om te leren hoe deze techniek jongeren op een speelse en informatieve manier iets kan leren over toekomst, heden en verleden van Deventer. Secundair doel is de positie van de bibliotheek bij deze doelgroep als informatie-/kenniscentrum te versterken. Onze game is daarom een moderne variant van de aloude speurtocht. Teams van scholieren rennen door de stad met een smartphone waarmee ze op bepaalde plekken 3D objecten, beeld of video kunnen bekijken. Vragen en opdrachten over verleden, heden en toekomst van een plek leveren ‘munten’ op (de stad Deventer sloeg vroeger haar eigen munten). Voor de antwoorden is hulp nodig van een deel van het team dat in de Bibliotheek zit en de collectie en internet kan doorzoeken.’
Spinoza
De Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg lanceerde in april de iPhone-app Spinoza (http://www.spinozaweb.nl/spinoza.html) die gemaakt werd door de firma Eureka. De toepassing gebruikt de gps-coördinaten en het kompas op je smartphone om je direct beelden en verhalen uit het verleden te tonen, van de plek waar je op dat moment bent. Om dit in Middelburg te kunnen realiseren zijn honderden afbeeldingen uit de Beeldbank Zeeland (een database met historische Zeeuwse foto’s) voorzien van de juiste geo- en tijdsspecificaties. Hierdoor is Spinoza bijvoorbeeld in staat om een gebruiker die zich op de Middelburgse Markt bevindt, afbeeldingen te tonen van het stadhuis zoals het eruit zag voor het verschrikkelijke bombardement van mei 1940.
De Boekensalon
De door NBD/Biblion ontwikkelde iPhone-app De Boekensalon (http://itunes.apple.com/nl/app/deboekensalon-nl/id401630673?mt=8) werd in november 2010 gelanceerd. Met deze toepassing kun je boeken opzoeken en aan een favorietenlijst toevoegen. Vervolgens kun je kijken welke bibliotheken zich in je buurt bevinden. In deze versie is het helaas nog niet mogelijk om boeken ook meteen te reserveren bij je favoriete bibliotheek, want De Boekensalon is nog niet gekoppeld aan bibliotheekcatalogi. Daar wordt wel aan gewerkt, overigens niet alleen door NBD/Biblion. Ook een jonge student geneeskunde, Hans Pinckaers, werkt op eigen initiatief aan een applicatie die hij simpelweg ‘Bieb’ (http://www.edwinmijnsbergen.nl/2010/08/een-app-in-ontwikkeling-bieb.html) heeft genoemd. Die toepassing is nog niet af, maar Hans heeft het voor een aantal provincies al voor elkaar dat je na het invoeren van de gegevens van je bibliotheekpas een aantal bibliotheken naar keuze kunt activeren, waarna je vrij kunt zoeken op titel en meteen kunt zien of het boek ergens aanwezig is. Als ‘Bieb’ af is kun je er ook boeken mee verlengen of reserveren.
Worldcat
Worldcat.org is de grootste, vrij toegankelijke bibliotheekcatalogus ter wereld. De database bevat een groot deel van het bezit van vele internationale bibliotheken, waaronder een aantal Nederlandse. Begin 2009 lanceerde OCLC, het bedrijf achter deze enorme database, de eerste app voor Worldcat. Ook voor deze app gold echter dat je boeken en bibliotheken wereldwijd wel kon opzoeken, maar niet aanvragen. Begin november 2010 is daar verandering in gekomen. OCLC besloot over te stappen van een app naar een mobiele website (worldcat.org/m) die geschikt is voor browsers van smartphones met de besturingssystemen iOS of Android. Als je nu een boek opzoekt en aanklikt, maakt Worldcat gebruik van de gps-coordinaten op je telefoon en wordt er gezocht naar een bibliotheek uit het systeem in je nabije omgeving. Als je de bewuste bibliotheek markeert als ‘je eigen bibliotheek’ wordt er verbinding gemaakt met de lokale catalogus, waarna je het boek desgewenst meteen kunt reserveren of aanvragen. De grootste beperking is dat juist veel Nederlandse openbare bibliotheken nog niet in het systeem zijn opgenomen. Worldcat omvat op dit moment alleen het bezit van grotere bibliotheken, zoals Universiteitsbibliotheken en bibliotheken met een wetenschappelijke steunfunctie. Het is echter goed mogelijk dat ook hier binnen afzienbare tijd verandering in zal komen. Zowel OCLC als NBD/Biblion is namelijk betrokken bij de ontwikkeling van een Nationale Bibliotheekcatalogus, in opdracht van stichting Bibliotheek.nl. Het is niet ondenkbaar dat op termijn het bezit van alle Nederlandse bibliotheken in Worldcat terug te vinden zal zijn.
Het volgende experiment
We zouden overdrijven als we zeggen dat het wemelt van de bibliotheek-apps op het web, maar we kunnen wel constateren dat er een mooie basis wordt gelegd voor de toekomst. De volgende stap zou moeten zijn dat bibliotheken (en andere culturele organisaties) de ontwikkeling van apps ook gaan koppelen aan het sociale web. Het is natuurlijk goed dat steeds meer bibliotheken de conversatie aangaan via kanalen als Twitter en Facebook, maar men is nog een beetje terughoudend als het gaat om het experiment. Wat dat betreft zou er een voorbeeld genomen kunnen worden aan het Amerikaanse Brooklyn Museum. De wijze waarop die organisatie gebruik maakt van sociale media is fenomenaal. (http://www.edwinmijnsbergen.nl/2010/11/een-hele-diepe-buiging-voor-de.html) Men is niet alleen succesvol aanwezig op de meest populaire platformen; er wordt bijvoorbeeld ook gebruik gemaakt van de mogelijkheden van de locatietoepassing Foursquare. Mensen die vaak ‘inchecken’ bij het museum (digitaal kenbaar maken dat je ergens aanwezig bent) en daardoor ‘burgemeester’ worden binnen het programma (de meeste check-ins) worden beloond met een jaar lang gratis toegang. Dát is nog eens leuk inspelen op een trend, hoe kleinschalig of kortstondig ook (Foursquare heeft wereldwijd ongeveer vier miljoen gebruikers). Dat zouden meer culturele organisaties moeten doen. De investeringen zijn gering, de opbrengsten wellicht groter dan menigeen denkt.
Auteur: Tekst: Edwin Mijnsbergen Edwin Mijnsbergen richt zich, na tien jaar als informatiespecialist in de Zeeuwse Bibliotheek (ZB) in Middelburg te hebben gewerkt, sinds april 2010 onder de naam M.I. Webwerk op internetprojecten en -adviezen, sociale media, bibliotheekinnovatie en cursusbegeleiding. (emijnsbergen@gmail.com).
