De centrale overheid besteedde in 2011 € 169 miljoen aan haar cultuurfondsen. Dat wordt dit jaar € 133 miljoen. In het gat springen nieuwe financieringsmethoden als crowdfunding maar het is zonneklaar dat met name de verwachtingen over de particuliere fondsen hoog gespannen zijn. Zij worden de nieuwe helden in het culturele financieringslandschap met dito macht. Problemen zijn democratische controle en transparantie. Of liever gezegd: gebrek aan democratische controle en de vrijblijvendheid rond transparantie.
Nieuwe codes, uitgebreide jaarverslagen, openheid omtrent toekenningen:
het kan allemaal niet op maar een echt ter
verantwoording roepen is er niet bij.
Ik trek dan ook heftig aan de bel als
particuliere fondsen de gedachte alleen al
hebben of art consultancy & training tot
hun core business zouden moeten behoren.
Niet alleen geld uitgeven maar ook nieuw
geld mobiliseren onder vermogenden,
prima. Aanvragers deskundig begeleiden
naar kansrijke projecten, op de rand maar
ok. Maar het geld uit de mond stoten van al
die adviserende en coachende zzp’ers? De
limit. Er dreigt een vervaarlijke aantasting
van de onafhankelijkheid van de fondsen te
ontstaan die zelfs door de slimste aanvrager
niet kan worden gecompenseerd. Wiens
brood men eet, diens woord men spreekt.
Ik kan mij immers niet verzetten tegen de
mantra’s van de cursusleiders want dat
verspeelt mijn kansen op hun fondsengeld.
Ook het glibberige pad van consultancy moet
men niet betreden. Men wil transparant zijn
maar de fondsconsultant heeft het scherpste
wapen op zak: geld. In de accountancy
komen ze erachter dat advisering en controle
toch niet zo verstandig is en wordt gewerkt
aan ontvlechting. Met het samengaan van
advisering en toekenning zetten de fondsen
een ferme stap terug in de tijd.
Waar liggen wel kansen voor fondsen om
hun maatschappelijke meerwaarde te tonen?
Heel simpel: in het scheppen van
kennis! In mijn praktijk gebruik ik niet of
nauwelijks fondsenmateriaal voor de verdere
ontwikkeling
van kunstmanagement en
cultureel ondernemerschap.
En dat moet
wat mij betreft veranderen. Fondsen zijn
kennismijnen
die nog niet tot ontginning
zijn gekomen. Kennis over typen problemen,
kennis over ervaringen met projecten, kennis
over alternatieve financiering, kennis over
het bereiken van specifieke doelgroepen.
Informatie ligt opgeslagen in de bureaulades
en depots van de fondsen en niemand doet
daar wat aan. Wat zou ik graag kennis
hebben van co-produceren in een krimp
economie, van onbekend artistiek werk
promoten in een overvloed aan voorstellingen
en uitvoeringen. De fondsen hebben er
informatie over maar het ontbreekt ze aan
strategisch inzicht om deze informatie tot
nieuwe kennis te bewerken.
Ooit heeft strategiegoeroe Michiel Porter
de (Amerikaanse) not-for-profit fondsen
opgeroepen hun maatschappelijke verantwoordelijkheid
te nemen en de samenleving
te dienen met inzichten die de samenleving
meer humaner en meer socialer kunnen
maken. Naar aanleiding van deze oproep heb
ik een student begeleid in het produceren
van een scriptie om een internationaal fonds
langs dit pad omhoog te trekken. Een zeer
leerzame ervaring voor student, begeleider
maar vooral ook voor het fonds.
Kortom: gezamenlijke fondsen, doe niet
aan een mistige marktvervuiling en blijf
af van advies- en trainingswerk. Maar pak
met grote voortvarendheid op wat al te
lang is blijven liggen: het scheppen van
nieuwe, zinvolle kennis op basis van jullie
waardevolle informatie. Het afleveren van
deze nieuwe kennis zie ik als een vorm van
hedendaagse fondsdemocratie.
Auteur: Giep Hagoort is cultureel ondernemer en oprichterdean van de Amsterdam School of Management (giephagoort@asom.org).
