Crisis? Wat is er eigenlijk aan de hand?
De grenzen tussen de traditionele kunst en de populaire of massacultuur zijn onzichtbaar geworden. Het verschil tussen high en low is verdwenen. Kunstenaars spelen in toenemende mate leentjebuur bij mode, reclame, videoclips, nieuwe media en design. Jonge kunstenaars zijn opgegroeid met de massacultuur en werken als vanzelfsprekend binnen deze context. Andersom wordt er binnen de massacultuur volop gebruik gemaakt van de verworvenheden van de kunst. Op het muziekfestival Lowlands kom je kunstvideos tegen en in het Centraal Museum kun je MTV-clips bewonderen.
Door de opmars van de massacultuur met haar overvloed aan beelden is beeldende kunst echter week en zielig geworden, omdat zij in het niet valt bij de impact van de reclame, aldus citeert Lex ter Braak Rutger Wolfson en criticus Lucette ter Borg. Maar als kunst achter de ontwikkelingen binnen de massabeeldcultuur aansukkelt, waaraan ontleent zij dan haar bestaansrecht en haar recht op subsidie?
In Kunst in crisis worden in de vorm van een dertiental essays verschillende ideen geventileerd over de toekomstmogelijkheden voor de beeldende kunst. In deze recensie beperk ik me tot het zoeken naar een antwoord op de volgende vraag: als de kunstwereld een crisis signaleert, hoe denkt ze die dan te bestrijden?
Crisis of niks nieuws?
Niet iedere essayist maakt zich even druk over de dreiging van een crisis en de directeuren van gevestigde instituten maken zich klaarblijkelijk nog de minste zorgen. Illustratief zijn de woorden van Gitta Luiten, directeur van de Mondriaan Stichting: Kunst ontwikkelt zich voortdurend, en vaak in onverwachte richting. Daar is niks nieuws aan, dat was altijd al zo. Luiten vindt wel dat de kunstwereld zich moet aanpassen aan de nieuwe situatie: bij de presentatie van kunst moet de nadruk gelegd worden op de meerwaarde van kunst ten opzichte van producten uit de massacultuur. Deze meerwaarde zit hem vooral in het uitleggen, het educatieve aspect dus. Daarnaast moet er binnen het huidige subsidiestelsel meer ruimte komen voor ondernemerschap, ten gunste van eigentijdse vormen van organisatie en productie.
Meer kritische geluiden over de marginale rol van de beeldende kunst in het maatschappelijke veld komen van onder meer kunstcritici (zoals Cornel Bierens, Anna Tilroe en Ineke Schwartz), van een kunstenaar (Geert Mul) en van anderen die met enige afstand naar de beeldende kunstwereld kijken (zoals Ole Bouman, hoofdredacteur van Archis en Wouter de Nooy, docent Faculteit der Historische en Kunstwetenschappen aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit). Zij ontleden het onvermogen en de onwil van de kunstwereld om een nieuwe zinvolle rol te bevechten in een wereld waarin alles draait om belevenissen. Het vasthouden aan codes en conventies zoals het streven naar vrijheid als doel op zich, het niet volop meegaan met de laatste (technologische) ontwikkelingen, het vasthouden aan een status aparte binnen de (subsidie)markt en het ontbreken van maatschappelijke relevantie het zijn allemaal oorzaken die worden aangegeven voor de lastige situatie waarin de hedendaagse beeldende kunst zich bevindt. Kunst moet zich gaan verhouden tot een maatschappelijke context, wil zij weer een rol van betekenis kunnen spelen, zo waarschuwt Anna Tilroe de kunstwereld terecht.
Het antwoord op de vraag hoe de kunstwereld de crisis bezweert, wordt ons in deze publicatie niet geboden. Wel worden diverse oplossingsrichtingen aangereikt aan makers en instituten: het subsidiestelsel moet ruimte maken voor cultureel ondernemerschap, de term beeldende kunst kan plaats maken voor het veelomvattende begrip Visuele Cultuur, de kunst kan meegaan met de nieuwste technologische ontwikkelingen van de massacultuur, kunst kan gentegreerd worden in het (gemeentelijk) beleid en musea kunnen platforms voor ideen worden en hun rol binnen de maatschappelijke context opnieuw bezien.
Kunstcriticus Cornel Bierens vindt de situatie echter zo hopeloos dat hij de beeldende kunst adviseert zich voor een tijd terug te trekken uit de kunst en onder te duiken in het echte leven. Een weinig realistisch standpunt, maar wel het meest prikkelende in deze publicatie.
Kunst in crisis
Prometheus/De Vleeshal Middelburg
Samengesteld en ingeleid door Rutger Wolfson
ISBN 90-446-0133-4
