China wordt het Mekka van de wereldwijde creatieve industrie. Nee, China s nu al het Mekka van deze sterk groeiende, internationale industriesector. Beijing barst, net als Shanghai, uit haar voegen van kunst en creativiteit, mede veroorzaakt door de komende Olympische Spelen van 2008. Culturele erfgoedlocaties, vaak van de Unesco wereldlijst, als de Grote Muur (Beijing), het Terracottaleger nabij Xian (provincie Shaanxi) en het Tibetaans Labrangklooster in Xiahe (provincie Gansu) veroorzaken een levendig en cultureel toerisme. Dat laatste geldt ook voor antieke stadjes als Lijian (provincie Yunnan) en Pingyao (provincie Shanxi) en voor natuurfenomenen als het Stone Forest bij Shi Lin en het karstgebergte van Yangshuo. Hong Kong tenslotte is vanwege haar Aziatisch-westerse natuur een mondiale culturele kennisbron die steeds meer op stoom komt als het gaat om onderzoek en innovatie. En wat telt: de ambitie om uit te groeien tot een toonaangevende creatieve industrie wordt breed gedragen, op centraal niveau, binnen de grote steden en op de universiteiten. We kennen China als het land van de stiksels Made in China. Binnen onafzienbare tijd lezen we: Created in China!
Misschien ben ik te enthousiast (en lijdend aan de China-hype?) als ik deze regels op mijn iBook intik tijdens de retourvlucht van Hong Kong naar Amsterdam. Immers, in ruim vier weken kan de kennismaking (via bezoeken, brochures, kranten, tv) niet diepgaand zijn, terwijl de reis zelf hoe kan het anders een hoog Lonely Planet gehalte draagt. De Chinese staat is alom aanwezig. De vrijheid van expressie is weliswaar erkend, maar mag niet tegen het staatsbelang indruisen. Cultuur moet volgens president Hu in zijn recente bericht aan het volkscongres een correcte leidraad voor het publiek zijn. Ondertussen zit de onafhankelijke internetjournalist Shi Tao (mede door collaboratie van Yahoo!) een gevangenisstraf uit van tien jaar. Dagelijks filtert de staat het internet op berichten die hem niet zint. Maar de geest is definitief uit de fles, zoals uit onderstaande observaties zal duidelijk worden.
Mede door kunstenaars, cultureel ondernemers en onderzoekers heeft China haar exotische en gesloten imago van zich afgeworpen. Er is een volwassen culturele sector aan het ontstaan, die traumatische periodes als de Culturele Revolutie van de zeventiger jaren en het bloedbad op het Tiananmen Plein achter zich heeft gelaten zonder de kennis daaromtrent te verliezen.
President Hu Jintao: prioriteit voor de
culturele industrie
Dat China grote prioriteit geeft aan de culturele en creatieve industrie heeft president Hu Jintao recentelijk zeer duidelijk gemaakt in zijn openingsrede voor het vijfjaarlijkse (17e) volkscongres op 15 oktober jl.: Culture has become a more and more important source of national cohesion and creativity, and a factor of growing significance in overall national strength. (China Daily). Cultuur noemt hij in het kader van Chinas ontwikkeling een soft power […] to better guarantee basic cultural rights and interests. Om deze situatie te bereiken ziet hij vooral veel heil in de versterking van de media, inclusief internet, en in een eigen positie voor de not for profit culturele organisaties, zowel in de steden als op het platteland. De culturele industrie zal vooral via speciale projecten gericht moeten zijn op het versterken van culturele clusters, nationaal en regionaal, en op het concurrerender maken van de gehele Chinese industrie. China wil de kennis om deze concurrentiepositie vorm te geven ook met buitenlandse partners in beeld brengen. Ze heeft daartoe in november jl. een International Creative Industries Alliance opgericht waaraan 80 creatieve organisaties uit 20 landen verbonden zijn. Vooral de Engelse universiteiten en instellingen zijn in deze alliantie vertegenwoordigd (van een Nederlandse instelling wordt niet gesproken). Dat deze president die tijdens het congres herkozen is aandacht besteedt aan cultuur en daarbij ook de regio betrekt, is niet verwonderlijk. De tegenstelling qua welvaart tussen grote steden als Beijing en Shanghai en het platteland is ook voor de oppervlakkige waarnemer enorm. Kun je in de steden in de shopping malls werkelijk van alles krijgen tegen wat we in Nederland afbraakprijzen noemen, de boeren en vooral boerinnen werken soms op stukjes grond van 100 bij 20 meter waarbij de os de ploeg trekt en de boerin het graan op haar rug naar de schuur draagt. Cijfers maken duidelijk in wat voor een specifieke situatie China zich bevindt: het land heeft de grootste agrarische sector ter wereld (ruim 30% van de 1.3 miljard Chinezen werkt in de landbouw) terwijl China wereldwijd meer dan 50% van de productie van elektronica en kleding voor zijn rekening neemt (Made in China). Wat anders dan cultuur en creativiteit zal China tot een leidende natie van de 21e eeuw kunnen maken?
Factory 798: Je ziet het gebeuren
Maatregelen afkondigen in de Great Hall of the People aan het Tiananmen Plein is n, het daadwerkelijk realiseren van een actieve culturele industrie is een geheel andere zaak. Daarvoor is de medewerking van lagere partijfunctionarissen noodzakelijk. En zoals de Chinese media aangeven, ontbreekt een dergelijke medewerking nogal eens. Wie Factory 798 in de wijk Chaoyang van Beijing bezoekt, ziet hoe het kan: kunstenaars hebben bezit genomen van een geweldig groot voormalig industrieel complex, dat ze met steun van de stad hebben omgetoverd tot een eersterangs creatief cluster waar de culturele en creatieve industrie goed tot ontwikkeling is gekomen. Op elke hoek van de straat staan borden met aanduidingen welke industrie zich waar bevindt: kunstenaarsateliers, galeries (inmiddels ook buitenlandse), expositiehallen, fototentoonstellingszalen, cafs annex boekhandel en horeca. En het complex is nog lang niet af, getuige het gesjouw met steigers, zandzakken en cementbalen. Maar de initiatiefnemers van het eerste uur moeten oppassen: tijdens een speciaal seminar over creatief ondernemerschap in China onderdeel van het Picnicfestival in de Westerfasfabriek (MMNieuws 2007/8) konden de toehoorders vernemen dat de grond in de stad Peking vanwege de Olympische Spelen van 2008 peperduur is geworden en dat menig projectontwikkelaar zijn zinnen heeft gezet op het gebied van de Factory!
Brede opvatting culturele en creatieve
industrie
Wat opvalt, is de volstrekt pragmatische manier waarop in China de culturele en creatieve industrie benaderd wordt. Verwacht hier (in tegenstelling tot in het westen) geen diepgaande discussies wat wel en niet onder deze nieuwe industrie verstaan moet worden. Waar het om gaat, is dat met een brede benadering van cultuur en creativiteit iets tastbaars bereikt kan worden, zowel immaterieel (nationaal en regionaal bewustzijn, ontwikkeling van een culturele trots) als materieel (geld verdienen, economie stimuleren). En zo vallen onder de culturele en creatieve industrie naast de bekende kunstuitingen als opera, theater, muziek en beeldende kunst ook volksgebruiken, folklore, de vechtkunst, sport, traditionele gezondheidszorg, tempelkunst, architectuur, regionale gastvrijheid en gerechten, decoraties en letter- en knipselkunst. Voor wie in dit woud aan uitingen en de handel daarin enig houvast wil hebben, helpt wellicht de volgende onderverdeling. Er is een maakindustrie (met de behoefte aan design), een erfgoedindustrie (met actuele uitingen op het gebied van de podiumkunsten), een landschapsindustrie (inclusief de souvenirsector) en de grootschalige kunst- en entertainmentindustrie (film, media, festivals en openluchtshows). En tenslotte is er een internationale kunstscene (Shanghai HongKong en Beijing). Wat nadrukkelijk als grass roots waarneembaar is, maar in het geheel geen rol speelt in de beleidsdiscussie, is het kleinschalige cultureel en creatief MKB dat zich de 24 uur economie geheel eigen heeft gemaakt. In China lijkt alles groot te moeten (in plannen, cijfers en programmas ) maar het duurzame succes voor Hu Jintaos politiek kan wel eens gelegen liggen in het versterken van deze creatieve kleinschaligheid (in de wijken van de grote steden, in de dorpen, in de fabrieken) die waar ook ter wereld typerend is voor de creatieve industrie.
Kritische geluiden
De snelle economische groei van China en de daarmee gepaard gaande opkomst van een koopkrachtige middenklasse neigt naar een toenemend consumentisme. Van verschillende kanten is erop gewezen dat dit voor kunst en cultuur, maar ook voor de Chinese samenleving als geheel, negatief kan uitpakken. Gevestigde beeldend kunstenaars uit Yunnan (Yunnan Art School) bouwen sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw een profijtelijke kunstpraktijk op in de VS, waar ze volgens de nieuwe generatie kunstenaars uitsluitend hun eigen, op exotische taferelen gerichte kunstwerken herhalen en daardoor geen betekenis meer aan de kunst zelf toevoegen. Professor Leo Ou-Fan Lee, hoogleraar in de Chinese letterkunde, juicht de opkomst van de creatieve industrie toe, maar waarschuwt in een recente speech voor staf en studenten van de Graduate School van de Hong Kong University voor oppervlakkigheid indien de geschiedenis van de rijkgeschakeerde Chinese cultuur binnen de nieuwe industrie verwaarloosd wordt. Iets wat hij om zich heen waarneemt. Ook schrijvers van ingezonden brieven laten hun medelezers weten meer in het algemeen bezorgd te zijn voor de eenzijdigheid van de huidige economische groei. Ze pleiten voor meer gelijkheid voor de arme plattelandsbevolking en voor meer kwaliteit in de steden die nu geteisterd worden door steenkoolstof en uitlaatgassen. Al met al een uitdaging voor wat officieel genoemd wordt het Socialisme met Chinese karakteristieken
Cultureel ondernemerschap en bitterballen
De menukaart van eetcaf The Flying Dutchman in Yangshuo (zuidelijke provincie Guangxi) van dertiger Ronald Spoormaker laat naast Chinese gerechten geen twijfel bestaan over de typisch Hollandse keuzes: bitterballen, uitsmijters en gebakken aardappelen. Ronald is in 2005 neergestreken in deze internationaal georinteerde toeristenstad en drijft nu met zijn Chinese vrouw Jiang Yan een culturele onderneming, die naast horeca ook berust op de organisatie van thema-events en reizen. De wens om in een geheel nieuwe situatie een bestaan op te bouwen deed Spoormaker in 2006 na een rondreis door China besluiten om zijn geluk in Yangshuo te beproeven. En met succes: inmiddels zijn ook zijn Chinese schoonouders (uit het verre noorden) werkzaam in de zaak.
Naar het oordeel van Ronald is het omvangrijke MKB in China nauwelijks creatief. Heeft een bepaald bedrijf iets nieuws in de schappen, dan is de kans groot dat andere bedrijven dit in een mum van tijd imiteren; zelf iets bedenken ligt in het geheel niet voor de hand. Voor een belangrijk deel wordt deze houding bepaald door de explosieve groei van de economie in de grote steden en de toeristencentra, waar immers geringe verkopen al voor flinke marges zorgen. Ook het onderwijs speelt nog onvoldoende op innovatie in. De Nederlandse ondernemer verwacht dat er na de impuls van de Olympische Spelen in 2008 een zekere terugslag komt en dat het dan de vraag is of het Chinese MKB de terugval in omzet kan opvangen.
Dr. Desmonde Hui, directeur van het Centre for Cultural Policy Research van de in 1911 opgerichte Hong Kong University, doet veel wetenschappelijk onderzoek naar de creatieve industrie in Hong Kong en het vasteland. Zijn onderzoek richt zich vooral op sectoranalyses, uitmondend in aanbevelingen voor de verschillende overheidsorganen. Ook hij ziet het belang in van het geven van aandacht aan creatief ondernemerschap als driving force binnen de creatieve industrie.
