Auteursrecht collectief?
Acht (koepel)organisaties in de erfgoedsector hebben de minister van Cultuur en de staatssecretaris van Justitie gevraagd om werk te maken van modernisering van het auteursrecht. Het Europees voorzitterschap van Nederland in 2016 is daarvoor een uitgelezen kans. De erfgoedsector vraagt om collectieve voorzieningen voor afkoop van rechten en om verruiming van de uitzonderingspositie van erfgoedinstellingen in het auteursrecht.
In 2015 kregen drie erfgoedinstellingen (Erfgoed Leiden, Stadsarchief Rotterdam en het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis) te maken met een rechtzaak over het online plaatsen van foto’s, kranten, affiches en prentbriefkaarten waarop auteursrechten rusten. Het oordeel van de rechter in alle drie de zaken was helder: online zetten van auteursrechtelijk beschermd werk mag alleen na toestemming vooraf van de rechthebbenden. Die toestemming kan rechtstreeks worden verkregen van de rechthebbenden of via een Collectieve Beheersorganisatie (CBO).
Kabinetsstandpunt
Het afsluiten van een overeenkomst met een CBO is momenteel juridisch niet waterdicht op het punt van vrijwaring voor claims van niet bij een CBO aangesloten makers. Dat bezwaar wordt, als het goed is, binnenkort opgeheven. De minister van OCW liet op 12 oktober 2015 aan de Tweede Kamer weten dat het kabinet over wil gaan tot het wettelijk verankeren van Extended Collective Licensing (ECL).
ECL is een juridische constructie die het erfgoedinstellingen mogelijk maakt auteursrechten voor een bepaalde termijn ‘af te kopen’ bij collectieve beheersorganisaties van auteursrechthebbenden. Deze organisaties zijn dan onder voorwaarden bevoegd om dergelijke afspraken ook te maken voor rechthebbenden die niet bij hen zijn aangesloten. Dat betekent dat een overeenkomst met een collectieve beheersorganisatie in de toekomst, anders dan nu het geval is, echt vrijwaring biedt voor auteursrechtelijke claims.
Goed nieuws
De uitbreiding en wettelijke verankering van ECL zal de auteursrechtelijke drempels voor digitale toegankelijkheid van erfgoed verlagen. Dat is goed nieuws voor de vele burgers, wetenschappers en andere partijen die erfgoed gebruiken voor onderwijs, onderzoek en andere doeleinden. Het kabinetsbesluit wordt dan ook toegejuichd door de Branchevereniging Archiefinstellingen in Nederland (BRAIN), de Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland (KVAN), de Museumvereniging, FOBID Netherlands Library Forum, het Nederlands Fotogenootschap, Digitaal Erfgoed Nederland (DEN), Kennisland en Beeld en Geluid.
Wie betaalt de rekening?
Deze koepelorganisaties in de erfgoedsector uiten echter in hun brief aan de minister van Cultuur en de staatssecretaris van Justitie wel hun zorgen over de kosten waar erfgoedinstellingen voor komen te staan. Het afsluiten van een ECL-overeenkomst brengt namelijk hoge, jaarlijks terugkerende kosten met zich mee voor de vergoedingen aan makers en andere rechthebbenden, te voldoen via de collectieve beheersorganisaties. Deze kosten zullen beslag leggen op een groot deel van de toch al krappe digitaliseringsbudgetten van erfgoedinstellingen. Vooral voor kleinere instellingen zal dit betekenen dat zij zich nauwelijks nog digitaliseringsambities kunnen veroorloven. De digitale beschikbaarstelling van erfgoed voor niet-commerciële doeleinden dreigt daardoor te worden bemoeilijkt en vertraagd, ten koste van het publiek. De koepelorganisaties pleiten daarom in hun brief voor collectieve financiële voorzieningen voor auteursrecht-clearing voor de erfgoedsector.
Ruimere uitzonderingspositie wenselijk
De erfgoedsector hoopt dat ECL een goed begin is van een verdergaande modernisering van het auteursrecht. Voor het realiseren van de digitaliseringsambities van de erfgoedinstellingen zijn verdere stappen noodzakelijk. De koepelorganisaties pleiten daarom ook voor het verruimen van de uitzonderingen voor erfgoedinstellingen in de Europese Auteursrechtrichtlijn. Het Nederlandse voorzitterschap van 2016 is een uitstekende gelegenheid om dat op de agenda te zetten.
