De huidige crisis laat het in volle glorie zien: onze innovatiemaatschappij werkt niet meer. Nederland heeft daarom een nieuwe vorm van slimheid nodig; een nieuwe vorm van innovatie. De culturele, creatieve sector kan bij uitstek bijdragen aan het ontwikkelen van nieuwe manieren om economische en maatschappelijke waarde te creëren en te verdelen. Wat is ‘slim zijn’ anno 2013? En hoe kunnen de creatieve industrie en culturele sector hier mede vorm aan geven?
Kennisland werkt er als denk- en doetank al veertien jaar aan om
Nederland slimmer maken. Bij de oprichting van Kennisland stond slim zijn in
het teken van de kenniseconomie. Daarin was een slim Nederland vooral een
innovatief Nederland. Innovatie zou leiden tot nieuwe technologieën, nieuwe
producten en economische groei, en dat zou weer zorgen voor welvaart
en welzijn voor iedereen. Maar tijden veranderen. De maatschappelijke
vraagstukken waar we nu voor staan laten zien dat louter economische
groei en technologische innovatie niet zaligmakend zijn. Integendeel:
veel van onze huidige problemen, zoals het gebrek aan grondstoffen, het
dalende vertrouwen in de overheid, de sociale ongelijkheid en vergrijzing zijn
uitwassen van dit type innovatie.
Onze samenleving heeft klaarblijkelijk een nieuwe vorm van slimheid
nodig, een nieuwe vorm van innovatie. Innovatie die gaat over nieuwe,
creatieve vormen van samenwerken, over nieuwe partnerschappen, over
het creëren van netwerken, over het benutten van de kracht en kennis in de
samenleving en over instituten en systemen die het mogelijk maken voor
mensen om betere levens te leiden. Dit type innovatie wordt steeds vaker
aangeduid met de term ‘sociale innovatie’.
Onder sociale innovatie wordt verstaan: nieuwe strategieën, concepten,
ideeën en organisaties die een oplossing trachten te bieden voor grote
maatschappelijke uitdagingen. Dat is vernieuwing die zowel economische
als sociale waarde creëert. Denk bijvoorbeeld aan Peerby, een ruilsysteem
voor spullen, Wehelpen, een ruilsysteem voor zorg, Fairphone, een duurzame
telefoon , Voorjebuurt, een crowdfundingplatform voor buurtinitiatieven,
en EigenkrachtCentrale, een alternatieve aanpak voor jeugdzorg. Allemaal
inspirerende voorbeelden van sociale innovatie. Echter, leiden deze slimme
oplossingen tot werkelijk diepe verandering? Leiden ze tot een transformatie
van onze instituten, onze achterliggende waarden, de politiek?
Op naar de slimme samenleving
Te vaak zien wij dat er te instrumenteel wordt gedacht. Te vaak zien
we dat slimme oplossingen in de marge blijven, niet doordringen tot
in de haarvaten van onze samenleving. Te vaak zien we dat sociale
innovatie zich beperkt tot een ‘leuke’, innovatieve oplossing naast de
aloude, bestaande oplossingen. Zo wordt Voorjebuurt omarmd door
gemeentes, maar blijft de gemeente ook nog de oude subsidiemolen voor
buurtinitiatieven in stand houden. Als sociale innovatie op deze manier
wordt doorgezet, heeft het geen vernieuwende waarde. Het zal niet leiden
tot werkelijke verandering en zal het resultaat beperkt blijven tot slechts
een nieuw concept, een nieuwe hype.
Dus wat is slim zijn nu eigenlijk anno 2013 volgens Kennisland? Wat
ons betreft moet sociale innovatie in elk geval meer zijn dan een slimme
oplossing. Wat nodig is, is een scala aan interventies die niet alleen leiden
tot slimme oplossingen voor gebruikers maar ook tot slimme professionals,
slimme instituten, slim beleid en een slimme samenleving. Een
samenleving waarin eenieder kan floreren, waar we het sociale kapitaal
maximaal benutten. Sociale innovatie moet bijdragen aan de ontwikkeling van een alternatieve visie voor de transformatie van onze huidige
innovatiemaatschappij. Hier is een fundamenteel ander waardenstelsel
voor nodig, namelijk een waardenstelsel dat zich het beste laat beschrijven
als het streven naar een samenleving die in al haar facetten duurzaam en
sociaal is en die ook innovatie in de toekomst mogelijk maakt.
Maar hoe we dat kunnen doen is niet zo eenvoudig. Hier is geen vast
recept voor. Geen blauwdruk. Juist daarom biedt de culturele en creatieve
sector uitkomst. Door de ruimte voor het experiment, door iteratieve
werkprocessen, het belang van ambacht en de waardegedreven manier
van werken is met name de culturele en creatieve sector een broedplaats
voor het type sociale innovatie dat verder gaat dan een simpele
verbetering of oplossing. Tijdens Sociale Safari, een leerprogramma voor
maatschappelijke vernieuwers georganiseerd door Kennisland, werken we
daarom actief samen met designers om nieuwe oplossingen te vinden voor
taaie vraagstukken. Dit jaar werkten we in de Safari aan het bestrijden
van jeugdwerkeloosheid, aan eenzaamheid in een Amsterdamse stadswijk,
aan zorg voor jonge delinquenten en aan de mogelijkheden van de
ruileconomie. Vernieuwing is mogelijk juist doordat de Safari-deelnemers
de moeilijke vragen niet uit de weg gaan, maar samen met de jongeren,
bewoners en sociaal ondernemers op zoek gingen naar alternatieve
invullingen van werk, leefbaarheid, veiligheid en economie. Echter, deze
inzichten moeten wel weer hun plek vinden richting beleid. Alleen als
sociale innovatie zowel bottom-up vernieuwing mogelijk kan maken, als
onze huidige systemen en instituten kan vernieuwen heeft het de potentie
om onze samenleving voor te bereiden op de toekomst.
Auteur: Tekst: Chris Sigaloff (met dank aan Marlieke Kieboom) Chris Sigaloff is de voorzitter van Kennisland en adviseur sociale innovatie. Samen met Paul Keller vormt zij het bestuur en geeft ze leiding aan Kennisland.
