Het ontstaan van het auteursrecht
Het auteursrecht kan gezien worden als een uitvloeisel van de drukpers. Met het ontstaan van de drukpers werd het voor het eerst mogelijk om op relatief grote schaal literaire werken te dupliceren. Deze nieuwe mogelijkheid leidde tot de vraag om bescherming van het literaire werk en van de investeringen in dat werk. Zo ontstond het auteursrecht. In het auteursrecht is altijd getracht een balans te vinden tussen de rechten van de maker en de rechten van de gebruiker. Zo gold het auteursrecht voor een beperkte periode. Gebruikers konden gedurende die periode over het werk beschikken, maar na afloop van de beschermingsduur werd het werk onderdeel van het publiek domein. Op deze manier werd er een situatie gecreerd waarbij de maker zijn investeringen terug kon verdienen en zodoende gestimuleerd om nieuwe werken te creren. Een mooie balans tussen de rechten van de makers, gebruikers en de samenleving.
De relevantie van het auteursrecht
Inmiddels is de Auteurswet in Nederland uit 1912 meerdere malen aangepast. Een van die veranderingen betreft de duur van de beschermingsperiode. Gold die bescherming in Nederland de duur van het leven van de maker plus vijftig jaar, inmiddels is dit zeventig jaar geworden. Concreet betekent dit dat als een maker op zijn dertigste een boek schrijft en de respectabele leeftijd van 80 jaar bereikt, zijn boek nog 70 jaar daarna beschermd blijft. Dat is een totale beschermingsduur van 120 jaar. Is dit nog wel in balans? Is een bescherming van 120 jaar gerechtvaardigd?
Nee, een beschermingsduur van meer dan een eeuw is absurd. Vooral als we de volgende punten in gedachten houden. Allereerst ontstaat het overgrote deel van de werken niet zomaar. Een maker ziet iets wat hem of haar inspireert, leest iets wat hem of haar aan het denken zet, hoort een verhaal of een nummer op de radio. Op zijn beurt creert de maker iets wat gebaseerd is op datgene wat hem of haar heeft genspireerd en misschien bevat het nieuwe werk daar zelfs wel elementen uit. Bewust dan wel onbewust bouwen we voort op het werk van anderen. Neem een sprookje als Sneeuwwitje. Een typisch volksverhaal dat door de eeuwen heen gestalte heeft gekregen dat, via de gebroeders Grimm, uiteindelijk in 1937 werd verfilmd door Walt Disney. Uit dit voorbeeld komt duidelijk naar voren dat het zomaar ontstaan van werken een sprookje is.
Ten tweede is het creren, kopiren, delen en remixen van werken met de digitalisering nog nooit zo makkelijk geweest. Zonder enorme investeringen en zonder dat de kwaliteit van het origineel eronder lijdt, kunnen werken gekopieerd worden en via netwerken gedistribueerd worden. Zo is het tegenwoordig bijvoorbeeld niet meer noodzakelijk om investeringen te doen van tientallen duizenden euros om muziek te kunnen maken, op te nemen en te verspreiden. Een goede laptop om de muziek op te nemen, muzikaal talent en een netwerkverbinding zijn voldoende. En het is niet meer nodig een tussenpartij zoals een platenmaatschappij in te schakelen. Een investering zou dus sneller terugverdiend kunnen worden. Er hoeft nu eenmaal minder genvesteerd te worden in deze aspecten dan voorheen. Een lange(re) beschermingsduur zou dus vanuit een economisch perspectief minder noodzakelijk zijn.
Ten derde vervaagt de grens tussen de professionals en de amateurs of tussen producenten en consumenten steeds verder. Er ontstaat een tussenvorm: de prosumer. Een term die bekend werd gemaakt door de Amerikaanse futuroloog Alvin Toffler in zijn boek The Third Wave. De prosumer wil graag zelf creren en werken beschikbaar stellen, zonder dat hierbij ingewikkelde juridische stappen ondernomen moeten worden om dit legaal te doen. De ouderwetse producenten staan hier soms niet, soms wel voor open. Soms zijn zij bereid een deel van hun rechten als producent op te geven. Hiervoor moeten mogelijkheden zijn.
Al deze punten staan haaks op de huidige vorm van het auteurs-recht. Zo hindert de lange(re) beschermingsperiode van het alle rechten voorbehouden auteursrecht het voortbouwen op andermans werk. Het publieke domein waaruit makers zouden kunnen putten krijgt minder aanwas. Investeren in nieuwe werken wordt met (te) lange beschermingsperiodes minder gestimuleerd en de mogelijkheden van de prosumers worden beperkt. De balans is verstoord. Creative Commons tracht deze balans te herstellen.
Wat is Creative Commons?
Creative Commons (CC) is een initiatief om de distributie en het gebruik van auteursrechtelijk beschermde literatuur, fotografie, muziek, film en wetenschappelijk werk (via het internet) zoveel mogelijk te stimuleren, zonder dat inbreuk wordt gemaakt op het auteursrecht. Het traditionele auteursrecht gaat uit van het voorbehouden van alle rechten (all rights reserved of alle rechten voorbehouden) op een werk. Creative Commons gaat uit van het voorbehouden van enkele rechten. Het aanbieden van werk onder een Creative Commons-licentie betekent niet dat er afstand wordt gedaan van de auteursrechten. Het betekent dat sommige van die rechten (zoals kopiren, verspreiden, tonen, op- en uitvoeren) onder bepaalde voorwaarden aangeboden worden aan wie er maar gebruik van wil maken.
CC bestaat sinds 2001 als organisatie in de Verenigde Staten en is opgericht door professor Lawrence Lessig. Lessig is verbonden aan de rechtenfaculteit van Stanford University. Creative Commons Nederland bestaat sinds begin 2004 en is een smenwerkings-verband van Waag Society, Nederland Kennisland en het Instituut voor Informatierecht (IvIR). Sinds 2003 zijn er ruim 15 miljoen werken (gegevens gebaseerd op linksbacks van Yahoo) onder een CC-licentie uitgebracht. Deze gegevens zijn absoluut niet exact, maar geven een aardig inzicht in de verspreiding van CC licenties, die variren van muziekstukken tot documentaires, boeken, weblogs en zelfs lesmateriaal.
In de CC-licenties worden de voorwaarden voor gebruik gedefinieerd. Er is n standaardvoorwaarde: de naam van de maker dient altijd vermeld te worden. Daarnaast heeft de maker diverse andere opties om uit te kiezen. Zo kan de maker bepalen dat het werk alleen voor niet-commercile doeleinden vrij gebruikt mag worden. Dit betekent dat de maker van tevoren toestemming geeft voor niet-commercieel gebruik en dat er voor commercieel gebruik toestemming gevraagd dient te worden. Een andere optie is verbieden of onder voorwaarden toestaan van het aanpassen van het werk. Uiteraard geldt ook hier dat voor gebruik waar geen uitdrukkelijke toestemming voor is gegeven in de gekozen CC licentie altijd met de maker contact opgenomen kan worden om toestemming te verkrijgen.
In totaal zijn er zes verschillende licenties die de maker al naar gelang zijn persoonlijke voorkeuren kan kiezen. De licenties zijn aangepast aan het Nederlandse recht. Via een eenvoudige webapplicatie kunnen makers in enkele stappen n van de CC-licenties aan hun werk toevoegen.
Let wel: CC valt nog steeds onder het auteursrecht en bouwt daarop voort. Dat betekent dat de werken onder de CC nog steeds zijn beschermd voor de duur van het leven van de maker plus 70 jaar. Maar onder een CC-licentie zijn niet alle rechten voorbehouden. Dit is een goed compromis tussen het volledig beschermen en het volledig vrijgeven van een werk.
In Nederland wordt er inmiddels ook flink gebruik gemaakt van de Creative Commons licenties, varirend van individuele websites en vakbladen tot films en meerdere initiatieven die zonder CC licenties voorheen niet mogelijk waren. Een paar voorbeelden van CC gebruik in Nederland:
Cut-up Magazine (http://www.cut-up.com) een online magazine
Hippies from Hell (http://hippies.waag.org/) een documentaire over hackers
Dyinggiraffe-Recordings (http://www.dyinggiraffe-recordings.com/) een platenlabel nieuwe stijl
Simuze (http://www.simuze.nl) een muziekplatform (NB auteur is n van de oprichters)
en zelfs de VPRO maakt gebruik van CC licenties voor haar project 3VOOR12 plundert musea (http://www.3voor12.nl/plundertmusea).
