Koen van Dijk
Wie creatief is, wil creëren. Iets nieuws creëren – vernieuwing – ligt in het verlengde daarvan. Innovatie is noodzaak voor de theatermaker, maar innovatie om de innovatie is heilloos. Innovatie ontstaat vanuit het mengen van disciplines, van verschillende theatervormen en van verschillende technieken, maar heeft alleen zin als dat voortkomt uit inhoud. Als iemand werkelijk creatief is, en werkt vanuit inhoud en met persoonlijke inzet, kan het niet anders dan dat het tot innovatie leidt.Een bedrijf zorgt als het goed is voor creative development. De theaterproducent speelt op zeker en wil herhalen waar vorig seizoen succes mee is geboekt. De theatermaker wil iets nieuws maken. Die is uitgekeken op wat er vorig jaar een succes was.Innovatief kunnen denken is voor een creatief ondernemer niet het belangrijkst. Belangrijker is dat het gaat om het bieden van kansen aan mensen met een eigen stem of eigen stijl. Daarnaast is openheid belangrijk; openheid naar andere kunstenaars, op alle terreinen. Een creatief ondernemer moet scherp zijn op het nieuwe eigen geluid en de eigen stem van een kunstenaar/theatermaker/schrijver/componist. En hij of zij moeten vertrouwen hebben in het eigen beoordelingsvermogen.
Dat de overheid steeds vaker nadruk legt op de zelfverdiencapaciteit van cultureel ondernemers is begrijpelijk. Cultureel ondernemers die mij hebben geïnspireerd bij het zoeken naar nieuwe of innovatieve werkwijzen zijn Ivo van Hove van Toneelgroep Amsterdam, Sam Mendes van Donmar Warehouse, Stephen Sondheim, Harold Prince en David Babani (artistiek directeur van Menier Chocolate Factory).
Hans Robertus
In de definitie van zowel het begrip creativiteit als innovatie staat het woord ‘vernieuwing’ centraal. In mijn ogen gaat het bij vernieuwing heel vaak over verdieping, het intensiever nadenken over het nut van producten en diensten. Daarbij gaat het om de kunst van het ‘buiten de geijkte kaders denken’. Goed uitgevoerde innovaties hebben een positief effect op organisaties en op, steeds veranderende, omgevingen. Met name culturele organisaties zouden voorlopers op het gebied van innovatie moeten zijn. Zij zijn uiteindelijk immers de inspiratiebron, de katalysator en het voorbeeld van ‘het creatieve proces’. Feitelijk maakt het niet uit over wat voor soort onderneming we praten. Innovatie is nodig om succesvol door te kunnen gaan. De reden om niet te willen innoveren ligt aan het gebrek aan inzicht in de noodzaak daarvan. Je ziet dat vaak bij de marktleiders: ‘Het gaat toch goed zo!’ Vroeg of laat komt het moment dat die vanzelfsprekendheid verdwijnt!
Creativiteit is niet voorbehouden aan de zogenaamde ‘creatieve beroepsgroep’.
Het is maar goed dat ook onderwijzers, brandweerlieden, bouwvakkers en ambtenaren creatief en innovatief kunnen acteren.
Cultureel ondernemerschap heeft te maken met vernieuwing, durf, met het creëren van nieuwe producten en het aanboren van nieuwe markten. Meer geld leidt tot betere producten, betere producten leiden tot een betere reputatie, een betere reputatie leidt tot meer geld, enzovoorts.
De mate waarin iemand kan bijdragen aan de innovatie van de cultuur hangt af van waar hij of zij zich mee bezig houdt, met de creatie zelf, met het scouten en/of acquireren ervan of het presenteren van creatieve uitingen. In het algemeen moet je je bij alles wat je doet goed realiseren voor wie je iets organiseert. In dat opzicht trek ik een parallel naar het bedrijfsleven en de daar geldende ontwikkelingsprocessen van producten en diensten. Goed functionerende bedrijven realiseren zich steeds meer dat hun succes te danken is aan het hebben van een daadwerkelijk begrip van de behoeftes van hun klanten. Betrek ze dus bij het ontwikkelen van je producten en diensten.
Het vaak als voorbeeld genoemde Cirque du Soleil heeft ook mij geïnspireerd. Na twee faillissementen is het de bedenkers gelukt om het begrip circus een revolutionair en wezenlijk andere betekenis te geven. Iets dichter bij huis zou ik de visie van de directie van de woningcorporatie TRUDO willen noemen. Werkend vanuit hun kernwaarden ‘lef’, ‘innovatief’ en ‘verbindend’ bieden zij onderscheidende oplossingen ter verbetering van het woon- en leefklimaat in de Brainport omgeving, zoals het beschikbaar stellen van goedkope woonruimte aan studenten in ruil voor hun inzet in de wijk voor een x-aantal uren in de week of het actief betrekken van ouderen in woonwijken. Dit bedrijf loopt voorop in een trend die ik gelukkig waarneem bij meer ‘traditioneel autoritaire’ instellingen als overheden, verzekeringsinstellingen en banken.
Mijn aanbevelingen voor innovaties in de culturele sector? Wie ben ik, maar goed..:
1. Durf regelmatig je uitgangspunten en doelstellingen kritisch te bekijken en te ijken aan de tijdgeest en je omgeving.
2. Kijk over grenzen heen, innovaties vinden Vaak plaats op het snijvlak met andere
gebieden.
3. Definieer je ambities en geef mensen de ruimte om daar invulling aan te geven.
Ik vind het een gezond uitgangspunt dat de overheid steeds vaker nadruk legt op de zelfverdiencapaciteit van cultureel ondernemers. De overheid zou daarbij overigens ook een gezonde ‘zakelijkheid’ aan de dag moet leggen door meetbare doelstellingen [mee] te definiëren en publieke belangen te kwantificeren. Als we dat met elkaar beter kunnen benoemen, spreken we naar mijn mening in de toekomst veel minder vaak over subsidies, maar over investeringen! Mijn favoriete designer uit het verleden is Dieter Rahms (Braun). Jonathan Ive van Apple zet de lijn van Rahmsd door. Mijn favoriete architect is Frank Lloyd Wright; mijn favoriete gebouw het Kaufmann House, mijn favoriete meubelontwerp de Lounge chair van Charles Eames.
Gijs van Wulven
Het verband tussen creativiteit en innovatie? Er is een verband tussen voelen van urgentie en innovatie. Wij verleggen pas onze grenzen als wij voelen dat wij dat moeten. En als wij voelen dat wij moeten, dan willen wij onze vaste patronen doorbreken en worden wij creatief. Er zijn belangrijke verschillen tussen creatief zijn en innovatief zijn. Iets bedenken kun je alleen, maar innoveren kun je alleen maar samen doen. Daarom is mijn innovatiemethode gebaseerd op een groepsaanpak. Als je samen iets nieuws bedenkt, voelt iedereen zich betrokken.
Innovatie is nodig als de dingen die je doet minder effect hebben, als je minder bezoekers/klanten trekt, en als marges onder druk komen of financiering lastiger wordt. Daarin verschilt de culturele sector in helemaal niets van andere bedrijven of organisaties. De noodzaak van innovatie hangt af van de dynamiek van de omgeving waarin de organisatie zich bevindt, niet van het type bedrijf.Ik reis al meer dan vijftien jaar langs allerlei innovatieklanten, van ANWB tot Univé en van zorginstelling InteraktContour tot de Vrije Academie voor de Kunsten in Delft. Wat mij opvalt is dat de overeenkomsten tussen deze organisaties veel groter zijn dan de verschillen. Natuurlijk maakt het uit of je wordt gefinancierd door aandeelhouders, subsidiegevers of door de overheid. De overeenkomst is dat je in alle gevallen actief jouw stakeholders moet managen. Er zijn veel vooroordelen. Zo merk ik dat de culturele sector vaak op kijkt tegen het bedrijfsleven omdat commercie daar zo professioneel wordt aangepakt. Er zijn echter veel bedrijven waar dit helemaal niet het geval is.
Creatief zijn heeft niet direct een associatie met kunst of cultuur. Creatief zijn is het vermogen om bestaande patronen te kunnen doorbreken. Om effectieve nieuwe concepten en oplossingen te kunnen bedenken. En ik waag te betwijfelen of in de culturele sector of in de creatieve industrie meer mensen dit vermogen hebben dan in andere sectoren. Ik ken kunstenaars die hun vaste patroon nooit doorbreken en managers bij de overheid die continue experimenteren met nieuwe processen.Dat de overheid steeds vaker nadruk legt op de zelfverdiencapaciteit van cultureel ondernemers creëert urgentie. Ik zou dat als cultureel ondernemer aangrijpen om de organisatie in beweging te brengen en te houden. Om medewerkers zelf van buiten naar binnen nieuwe inzichten te laten opdoen. En om op basis van nieuwe inzichten andere concepten te bedenken om de levensvatbaarheid van de organisatie in de toekomst te kunnen waarborgen.
Innovatie vindt pas plaats op het moment dat er urgentie is. Als je voor die tijd zelf probeert te innoveren, krijg je veel weerstand en is het vaak vechten tegen de bierkaai. Mijn advies is te wachten met jouw initiatieven, totdat je merkt dat anderen ook voelen dat er iets moet gebeuren. Zoek dan jouw interne sponsors zo hoog mogelijk in de top van jouw organisatie. Zoek medestanders. En start een innovatieproject met een gestructureerde aanpak. Als jouw directeur niet wil bewegen en niet het boegbeeld wil zijn gebeurt er niets. Zorg dan dat je op een andere leuke plek een nieuwe job vindt.Mijn aanbeveling aan de overheid maakt de lezers in eerste instantie niet blij. Dat is namelijk om zich stapsgewijs verder terug te trekken. Dat leidt tot spanning en stress en wellicht reorganisaties. Maar de noodzaak tot verandering is de brandstof voor organisaties om nieuwe culturele concepten te bedenken voor de markt van morgen, waarmee je in een grotere mate van zelfstandigheid zelf voor jouw eigen continuïteit kunt zorgen.
