Cultuur 2.0 is een term voor een nieuwe fase in het omgaan met betekenis en identiteit in onze samenleving. Wat er was, is 1.0. Wat komen gaat, is 2.0. Wat er nu is, is verwarring bij veel partijen die ermee te maken krijgen. Is 2.0 beter dan 1.0? Of slechter? Het is in ieder geval anders en het kan nog alle kanten op. Gaan culturele instellingen de toon zetten of krijgen ze een triangel uitgereikt?
Web 2.0
Het begrip Cultuur 2.0 ligt in het verlengde van wat Web 2.0 genoemd wordt. Midden negentiger jaren ontstond op het internet het World Wide Web en dat werd door velen gezien als een nieuw medium voor publicatie en communicatie. Niks aan de hand, gewoon inhoud produceren, maar dan online in plaats van op tv of op papier. Die manier van denken noemen we inmiddels Web 1.0 meer van hetzelfde. Vervolgens bleek het web niet alleen een alternatief medium voor publicatie, maar ontwikkelde het zich tot een buitengewoon complexe en open omgeving waarin letterlijk iedereen met iedereen communiceert en informatie deelt. Grenzen tussen aanbieders en afnemers van informatie verdwijnen, gereedschap is inhoudelijk net zo relevant als inhoud en iedereen kan zelf media maken en in online fora in contact komen met geestverwanten. User generated content is een kernbegrip in wat we inmiddels Web 2.0 zijn gaan noemen.
Samenleven is samen vormgeven
Tegelijkertijd zien we ook veranderingen in onze samenleving. We begrijpen dat er niet meer een enkele, zaligmakende waarheid bestaat. We moeten allemaal ons eigen leven vormgeven in de vele keuzes die we maken. Niets staat meer vast bij geboorte, het is maar wat we er van maken. Individualisering, eigen verantwoordelijkheid, participatie, het zijn begrippen die onze samenleving momenteel kenmerken. We moeten het zelf doen, we willen het zelf doen, en we kunnen het ook. Is dat zo? De mogelijkheden zijn onbegrensd, maar zeker niet iedereen voelt zich op zijn gemak bij het maken van complexe keuzes.
De Raad voor Cultuur spreekt over mediawijsheid (zie de nota die te vinden is via
www.cultuur.nl) en geeft aan dat onze cultuursector hier een sleutelrol in kan spelen. We zijn dan wel mondiger geworden en zijn minder dan ooit geneigd blind op autoriteiten te vertrouwen, maar waar kunnen we terecht voor hulp of begeleiding?
Cultuur 2.0
Cultuur 2.0 is een samensmelting van deze twee ontwikkelingen: we hebben allemaal computers die met elkaar in verbinding staan, en we hebben het een en ander uit te zoeken. Zo is er een netwerk ontstaan van individuen en informele gemeenschappen waarin we samen nadenken over wat ons bezighoudt en wat we moeten met ons leven. We worden geprikkeld door wat we tegenkomen, komen met elkaar in contact en ontwikkelen gezamenlijk ideen en betekenis. Uiteindelijk is het een zoektocht naar identiteit en juist daarom is de vraag zo belangrijk wat dit allemaal betekent voor ons begrip van cultuur en de functie van culturele instellingen.
We doen het zelf wel
Waar hebben we eigenlijk nog culturele instellingen voor nodig? Is er een grotere bibliotheek denkbaar dan het internet zelf? Wat hebben omroepen nog toe te voegen aan You Tube? Laat alle musea en archieven hun collecties digitaliseren, dan zoeken we het zelf verder wel uit. Zelforganisatie, ook zon Begrip 2.0 waar iedereen het over heeft. Jammer voor al die instellingen, zoek maar een andere baan en ga iets leuks met cultuur doen in de avonduren.
Kwaliteit!
NEE! is de reflex van de gemiddelde culturele instelling (museum, archief, omroep, etc.). Het Web was al een chaos en al die users die content genereren, die weten van niks. Het zijn amateurs met goede bedoelingen, maar kwaliteit is het kind van de rekening. Kijk maar naar alle bagger op het internet. Wij zijn er voor de kwaliteit, wij hebben ervoor doorgeleerd en wij zijn professionals. Laat iedereen maar lekker rotzooien op dat internet, wij verzinnen gewoon nog een hoogwaardige tentoonstelling met kunsthistorisch belangrijke objecten en kunnen daarna klagen over het feit dat niemand komt kijken. Zie je wel, het publiek is dom en helemaal niet genteresseerd in kwaliteit.
Betekenis
Het ene standpunt is al net zo onbe’ig als het andere en voor je het weet polariseert de discussie op een weinig zinvolle manier. De werkelijkheid is complex en laat zich niet in clichs vangen. Het publiek is niet dom, maar ook niet op voorhand genteresseerd in kwaliteit. Al die burgers die hun levens proberen vorm te geven, zijn op zoek naar betekenis. En betekenis is iets anders dan kwaliteit. Kwalitatief hoogwaardige televisie kan betekenisloos zijn voor iemand die geen enkele relatie met het onderwerp heeft, en een k’ig geschreven persoonlijk verhaal kan erg betekenisvol zijn voor iemand anders in een vergelijkbare situatie. Het feit dat een museaal object kunsthistorisch van belang is, betekent niet dat ik er wat mee kan in mijn leven.
Er is hoop…
Culturele instellingen hameren op kwaliteit en de samenleving smeekt om betekenis. Wat nu? Betekenis is geworteld in de beleving van gebruikers, maar kwaliteit kan een rol spelen in de manier waarop betekenis wordt geconstrueerd. Vanuit die gedachte functioneert Cultuur 2.0. Amateurs die zichzelf proberen uit te drukken, of gezamenlijk reflecteren op hun leven, zijn buitengewoon gemotiveerde cultuurproducenten, die, in veel gevallen, nog veel kunnen leren van ervaren professionals. Omgekeerd is het zo dat een amateur die werkt vanuit persoonlijke betrokkenheid (lees: betekenis), veel kan bijdragen aan het aanbod van professionele instellingen.
Dit betekent in de praktijk wel dat de taken anders verdeeld worden. Het tonen van objecten, het produceren van inhoud is niet langer een exclusief doel op zich, maar staat ook in dienst van educatie en inspiratie. Laat zien hoe het kan, leg uit wat kwaliteit is, geef burgers een plek voor hun eigen initiatieven en begeleid ze zodat ze beter worden. De amateur werkt vanuit passie (anders zouden we hem geen ama teur noemen) en leert graag. Bezorgd over kwaliteit van gebruikersinhoud? Doe er iets aan! Ontwikkel digitaal gereedschap, organiseer workshops, geef hoogwaardige inhoud vrij om mee te experimenteren. Zorg er maar voor dat het beter wordt.
Voorbeeld: 3voor12
VPROs 3voor12 (een multimediaal journalistiek project over alternatieve popmuziek) werkt nauw samen met het eigen publiek. Vrijwilligers in vele steden maken lokale versies van 3voor12 die via de VPRO te vinden zijn (ze krijgen een inleidende workshop, begeleiding en online gereedschap). In samenwerking met het Haags Gemeentemuseum zijn digitale opnames van muziekinstrumenten uit de collectie van het museum aan het publiek gegeven dat daar weer nieuwe muziek mee heeft gemaakt. Die muziek wordt weer via 3voor12 ontsloten. Saillant detail: op de site van 3voor12 is meer informatie te vinden over de instrumenten dan op de site van het museum zelf.
De relatie tussen een muziekliefhebber en 3voor12 lijkt nauwelijks meer op de relatie die een kijker vroeger had met Koot en Bie. Maar het is wel nog steeds VPRO. Ik ben zelf nauw betrokken geweest bij verschillende (Web 2.0) projecten van VPRO en 3voor12 en het is me opgevallen hoe belangrijk die merken waren op het moment dat we ons publiek probeerden uit te dagen om ook zelf aan de slag te gaan. Het merk 3voor12 heeft in de loop der jaren waarde gekregen bij het publiek door kwalitatief hoogwaardige (!) journalistiek. Dat maakt 3voor12 aantrekkelijk als plek om ook aan bij te dragen. De lat ligt hoog, daar wil ik wel bij horen. 3voor12 inspireert door het tonen van kwaliteit en het bieden van mogelijkheden om te leren. Goede inhoud daagt uit, kwaliteit inspireert.
Nog een voorbeeld: MuseumgoudA
Vroeger konden schoolkinderen zien en beleven hoe het vroeger op school was in een schoollokaal uit een ver verleden in MuseumgoudA. Museum 1.0. Tegenwoordig kunnen ze bij het museum in een workshop leren hoe ze om kunnen gaan met hun eigen verzamelingen: ordenen, verhalen vertellen, presenteren. Museum 2.0! Het is een radicaal ander uitgangspunt in het denken over objecten, collecties en betekenis, resulterend in een andere relatie tussen instelling en publiek. Ook kiest het museum ondubbelzinnig voor een nauwe samenwerking met andere Goudse instellingen en met het publiek waarin lokale betekenis centraal staat (zie de bijdrage over het Waterwolfproject elders in dit nummer). Medewerkers worden geschoold in het begeleiden van lokale vrijwilligers.
Kwaliteit en betekenis
In beide voorbeelden worden culturele professionaliteit en reputatie ingezet om reflectie en expressie te stimuleren en te begeleiden. Excellentie wordt zo een hefboom voor genspireerde user generated content. Het beste van twee werelden. Het kan, maar daar moeten we wel iets voor doen. De culturele instelling wordt een platform, een podium, een open omgeving die kennis en interesse van het eigen publiek organiseert en prikkelt. Maar dan wel op basis van de leefwereld van burgers zelf, en dat is wel even wennen.
Wie durft?
In de praktijk merk ik bij veel bestaande partijen een grote interesse voor de geschetste ontwikkelingen, gekoppeld aan een sterke weerstand tegen verandering, voortkomend uit onbegrip, onbekendheid, luiheid de lijst is lang. De liefde voor Cultuur 1.0 zit er diep in en 2.0 is toch vooral voor amateurs en daar houdt men zich graag verre van. Het zijn al jaren telkens dezelfde omroepen/bibliotheken/musea/archieven die durven te experimenteren. De rest kijkt toe, doet weinig en leert vrijwel niets. Dat schiet niet op. Moeten we dan mensen en middelen overhevelen van tv naar internet, van exposities naar workshops, van collectievorming naar vrijwilligersbegeleiding? Ja, dat moet. Keuzes maken, jezelf opnieuw uitvinden, ook hier dus. En het kan ook. Lever in op kwantiteit (we komen toch al om in aanbod) en hou de kwaliteit hoog. Zo kunnen amateurs die op zoek zijn naar betekenis zich thuis voelen bij instellingen en merken die hen helpen hun eigen Leven 2.0 vorm te geven.
Op een goed feest vermaken de bezoekers voornamelijk elkaar, maar daar is meer voor nodig dan een lege fabriekshal met een bord met de tekst Het feest is hier. Een goed feest is een goed georganiseerd feest, waar van alles te zien en te doen is. Dan zoeken we het daarna zelf wel uit.
