Over de complexe wisselwerking tussen demografische verandering en cultuur bogen zich in Hannover deskundigen uit wetenschap, cultuur en politiek. Aangezien cultuurbeleid (ook met betrekking tot onderwijs en media) in Duitsland Lndersache is, wordt het cultuurdebat op het niveau van de bondsstaten gevoerd. De Stiftung Niedersachsen (www.stnds.de) stimuleert in de gelijknamige bondsstaat het culturele leven en de discussie erover. Via algemene, theoretische beschouwingen n casestudies uit het aangrenzende Noordrijn-Westfalen, Canada, Frankrijk en Nederland deed de Stiftung een poging het onderwerp op de maatschappelijke agenda te krijgen.
Noordrijn-Westfalen laat zich goed tegen Nederland afzetten: een vergelijkbare bevolkingsgrootte en oppervlakte en eenzelfde grootstedelijke problematiek. De Dortmunder planoloog Christian Meyer belichtte de gevolgen voor het cultuuraanbod in het Ruhr-gebied. De hoger opgeleide en beter verdienende klasse, die uit de grote steden wegtrekt, laat de kunsteducatieve instellingen en muziekscholen achter met een armere bevolking die minder geneigd is van hun aanbod gebruik te maken. Jongeren uit etnische minderheidsgroepen vragen bovendien om een ander aanbod dan de instellingen nu bieden. En de verarming van de stedelijke bevolking doet ook de gemeentelijke belastinginkomsten slinken. De culturele infrastructuur krijgt daardoor indirect nog eens met subsidiedalingen te maken. Als oplossingsrichtingen noemde Meyer het maken van duidelijke keuzes voor verjongende, interculturele concepten, intensievere samenwerking tussen culturele instellingen in naburige steden, cultureel ondernemer-schap en, als het niet anders kan, privatisering.
In Canada is de situatie qua verkleuring niet anders. Steden als Toronto en Vancouver zullen over een jaar of twaalf voor de helft bestaan uit leden van etnische minderheidsgroepen. Anders is wel de wettelijke basis van het cultuurbeleid. Sinds 1971 is multiculturaliteit wettelijk in het cultuurbeleid verankerd. Men houdt er de culturele eigenheid van de minderheidsgroepen doelbewust in stand; anderzijds wordt ernaar gestreefd de groepen met elkaars cultuur in contact te brengen en zo meer eenheid te creren. Onderzoeker Jack Jedwab noemde dit de Canadese paradox.
Tot zover de invloed van demografische verandering op de cultuur. In een lezing over cultuur en immigratie in Europa kwam de andere kant van de wisselwerking aan bod. Waar de bevolkingsleeftijd bijna overal snel stijgt, is dit in Frankrijk veel minder het geval door een veel hoger geboortecijfer. Demograaf Franois Hran noemde als culturele verklaring de uiteenlopende concepten van het gezin in Noord- en Zuid-Europa. Waar in het zuiden het idee van het sterke gezin heerst kinderen zijn er om de familie te ondersteunen en blijven er dus lang van afhankelijk worden kinderen in het noorden aangemoedigd om juist vroeg zelfstandig te worden. Deze verklaring blijkt echter lang niet altijd overtuigend. Hran betoogde dat het eerder politieke dan culturele invloeden zijn die de demografische transities sturen. Zo neigen culturele minderheden er ongeacht hun geloofsrichting toe een hoger geboortecijfer te laten zien dan de omringende meerderheid. De verklaring voor het hoge Franse geboortecijfer zou eerder in het feit gelegen zijn dat alle kinderen vanaf tweeneenhalf jaar naar school (kunnen) gaan. Belangrijk voor een gelijkmatige bevolkingsaanwas is eerder een continue bevolkingspolitiek dan de culturele achtergronden van de bevolkings-groepen.
Globale migratiestromen veranderen ook het culturele landschap. Muziekantropoloog Raimund Vogels, tevens vice-president van de Hochschule fr Musik und Theater waar de conferentie plaatshad, signaleerde een wereldwijde hybridisering van muziekgenres. Dit is overigens niets nieuws. Precies een eeuw geleden, tijdens de Europese kolonisatie van Afrika, werd al de vrees geuit dat primitieve muziekculturen teloor zouden gaan. Verdwijnen deden ze niet, wel raakten ze met de Europese vermengd. En bij de emigratie van Europeanen naar het Beloofde Land trefwoord New Orleans vermengden elkaar wezensvreemde muziekstijlen zich tot vandaag hooggewaardeerde genres.
Zo bezien is er geen reden tot al te veel bezorgdheid. Deze conclusie kreeg ondersteuning uit demografische hoek. De demografie, zo maakte haar vertegenwoordiger Ralf Ulrich duidelijk, heeft meer dan eens haar voorspellingen niet uit zien komen. Museumwetenschapper Martin Roth voegde daar de nooit uitgekomen voorspelling van de vrijetijdssamenleving aan toe. Gelijk aan het begin van de conferentie poneerde hij de stelling die de teneur ervan aardig samenvat: cultuur heeft het recht om met enige vertraging te reageren op maatschappelijke veranderingen, omdat ze in het verleden heeft bewezen de stabiliserende factor te zijn die die veranderingen draaglijk maakt.
