Cultuur van het hart (2)

Sinds de Brexit is bestuurlijk Europa plots een aantal inzichten wijzer geworden. Het ontbreekt wetenschappers, getuige harde feiten, aan proactieve en toekomstbestendige invloed op media en politiek. Het voorspelbare gevolg is tot op heden alvast de huidige impasse van een haast continentaal kaliber. Ondernemend Europa heeft behoefte aan voorspelbare verbinding, voorspelbaar bestuur en enige stabiliteit, die beleggers immers enig vertrouwen en rust geeft. Welke invloedrijke ondernemers en/of nationale politieke leiders beschikken per saldo over voldoende invloed en vertrouwen om gemeenschappelijke denkbeelden tot ontwikkeling te brengen en Europese waarden en drijfveren in goede banen te leiden? Welke proactief-ondernemende visionairs zullen Europa uit haar bestuurlijke impasse gaan bevrijden? Nederland heeft, tot de Fortuynrevolte, internationaal een tamelijk unieke reputatie als gidsland ontwikkeld. Welk (groot) Europees land kan de rust bewaren en in deze turbulente tijdgeest een geloofwaardige, toekomsbestendige koers gericht op welvaart en vrede, in Europa waarborgen.

Of dient Europa zich vanaf 8 november 2016 bovenal te gaan vertrouwen op Amerikaanse wijsheid en besluitvorming onder leiding van Donald Trump danwel Hillary Clinton?

‘De cultuur van het hart’ is een essentiële fundament van elke cultuur wordt gekenmerkt door menselijke waarden. Onze westerse beschaving en cultuur worden immers anno 2016 meer dan ooit historisch beproefd. Phil Bosmans heeft vanuit zijn Bond Zonder Naam Antwerpen al sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw een glashelder antwoord geformuleerd. Hij heeft zich niet louter beperkt tot inspirerende boeken, die door de sterk veranderde tijd wat oubollig lijken Cultuur van het hart maakt geen onderscheid naar ras, geloof of politiek. Sinds de oprichting in 1959 koos Bond zonder Naam resoluut voor het pluralisme. Waardoor mensen zich laten inspireren, behoort tot hun privésfeer. Waar inspiratie echter vertaald wordt in daden, waar de meest authentieke waarden gaan leven, dààr ligt het terrein van de Bond zonder Naam: die vierkante meter waar familie, buren, vrienden en collega’s een verschil voelen.

Druk op de culturele sector
Diverse kabinetten hebben besloten tot substantiële bezuinigingen. In totaal moest 51 miljard euro worden bezuinigd. Daarvan is zo’n 200 miljoen bij Cultuur weggesneden. Naar ik hoop was het een acceptabele domper voor 137 organisaties die nu elke overheidssteun moeten missen. Organisaties dienen hun toegevoegde waarde overtuigend te bewijzen. Enthousiaste participatie is immers gratis en levert bovendien in Vlaanderen al sinds 1957 substantiële crowdfunding op. Ook in de recente BMC–MMNieuws conferentie stond dit gezonde thema centraal. Belastinggeld verdient, meer dan ooit tevoren, effectieve besteding. Ook elk BZN-initiatief wordt democratisch gevormd en vooraf zorgvuldig bespiegeld. De toekomstbestendigheid van deze aanpak is ruim een halve eeuw door tal van boeiende projecten in praktijk geleverd.

In een eerdere editie van MMNieuws (juni 2013) schreef ik samen met Jacques Giesbertz een artikel met de titel ‘Een beetje creativiteit in de financiën. Cultureel ondernemerschap in perspectief’. In drie jaar hebben veel ontwikkelingen plaatsgevonden, en bepaalde kernpunten komen door de actualiteit vanzelf scherper in beeld. Sinds 2013 trekken grote stromen vluchtelingen naar Europa; een bestuurlijk en sociaal probleem van historisch kaliber. Het Verenigd Koninkrijk heeft zich uitgesproken tegen EU-lidmaatschap. Schengen wordt in twijfel getrokken; NATO begint scheuren te vertonen. Waan van de dag en gebrek aan vertrouwen waarborgen bestuurlijk onvermogen van continentaal kaliber. Veiligheid, vrede en welvaart zijn vanaf de Tweede Wereldoorlog de kerndoelstellingen van Europa geweest en dienen dit te blijven. Onbewust en onbedoeld is echter een kweekvijver van nieuwe vormen van nationalisme tot ontwikkeling gebracht. Welke meest invloedrijke, meest visionaire politicus biedt nog een gezond en geloofwaardig perspectief op (midden)lange termijn?. Toekomstperspectief dient immers enthousiast door onze Europese gemeenschap te worden gedragen en versterkt.

Synergie
Publieksbetrokkenheid staat of valt met de optimale netwerkvorming en is niet voor elke doelgroep even simpel. Het toekomstperspectief van een moderne culturele organisatie wordt meer en meer bepaald door het bouwen en bovenal innoveren van communities. Elke Nederlandse organisatie (cultureel of niet) wordt voortdurend uitgedaagd te zoeken naar nieuwe vormen van samenwerking en synergie. Brabant kent sinds 2010 een bloeiend Brabants Familiebedrijven Genootschap, in 2014 is ook in Limburg een dergelijk genootschap ontstaan. Dit zijn inspirerende ontwikkelingen: familiebedrijven die hun krachten bundelen. Commissaris van de Koning Wim van de Donk sprak bij de start in 2010: “Bij al het investeren en innoveren mag nooit uit het oog worden verloren dat Brabant een menseneconomie is. Brabant is eigenlijk één groot familiebedrijf”. Initiatiefnemer Wim van der Leegte onderschrijft dit principe: ”Familiebedrijven hebben geen last van kortetermijndenken. Ik geloof alleen al daarom dat ze beter zijn voor de economie dan beursgenoteerde bedrijven”. Brabant en Vlaanderen vormen als regio, economisch èn cultureel, uiterst succesvolle bronnen van inspiratie in Europa. Dit biedt meer toekomstbestendig perspectief dan menig culturele hoofdstad van Europa ons, getuige tamelijk harde feiten, tot op heden heeft kunnen bieden. Graag zou ik willen voorstellen een Meeting More Lunch te organiseren onder leiding van onze Commissaris van de Koning, Wim van der Donk op het Provinciehuis. De agenda van een Open Innovation Experience kan in goed overleg met de Universiteit van Tilburg in samenspraak met Anniek Gavriilakis worden bepaald. Genodigden zijn representanten van het Brabants Familiebedrijven Genootschap. In 2018 mag Friesland weliswaar formeel de ‘Culturele Hoofdstad van Europa’ zijn. De toekomstbestendige spin-off van deze strategische bijeenkomst zal tot 2020-2030 vele malen groter zijn dan Friesland noch Brussel kan vermoeden. Politiek Europa is, sinds de Brexit, meer dan ooit verdeeld. Helaas dreigt nationalisme het gaandeweg over te nemen van Europese integratie. Naarstig wordt daarom, door elk mens van goede wil die inzicht en enig talent beschikbaar heeft, gezocht naar vreedzaam perspectief op middellange en –langere termijn. Betrouwbare netwerken rond familiebedrijven en hun genootschappen mogen hierbij toekomstbestendige bronnen van inspiratie vormen.

Globaal samenwerken
Één aardig voorbeeld van samenwerking was ‘Open Innovation Experiences’ op de High Tech Campus te Eindhoven in 2008. De impact van die enorme bankencrises was nauwelijks in ons vizier; Eindhoven was destijds de slimste en economisch meest succesvolle regio van de wereld. Ruim veertig Chinese ondernemers volgden met grote interesse het programma, waarin zowel wetenschappers en als beleggers waren vertegenwoordigd. Kort daarna werd als spin-off ‘UKmeetsNL’ geboren. Inmiddels ontwikkeld en bruikbaar inzicht kan is beschikbaar voor Brabantse netwerken en kan aan Nederland en Europa. ten dienste worden gesteld

Aandacht maakt alles mooier
Besteed hierbij vooral aandacht aan onbegrensde mogelijkheden, die nieuwe technologieën en internet inmiddels te bieden hebben. Open data biedt alle mogelijkheden om contact met achterban substantieel te vergroten. De achterban kan organisch groeien door enthousiaste deelnemers en steunbetuigers, maar ook subtiel aangejaagd worden door interculturele communicatie, waarbij die ‘cultuur van het hart’ centraal mag blijven staan. Phil Bosmans was met zijn omvangrijke levenswerk en vele boeken de katalysator achter de ‘cultuur van het hart’. Dit brengt, zelfs vierenhalf jaar na zijn dood, nog ruim 200.000 Vlamingen enthousiast in beweging. Zoals Bosmans het zelf zou zeggen: ”Gelukkig maken is gelukkig zijn”. Woorden die dienen als een tijdloze bron van energie ter versteviging van de Brabantse dan wel Nederlandse cultuur. Aandacht voor elkaar maakt alles wat kwetsbaar is in het hart van onze cultuur mooier en voedt de samenleving en culturele sector opnieuw van binnenuit. Laat dit daarom het neutrale credo vormen voor culturele samenwerking in de ruimste zin van het woord. Dit past in onze tijdgeest en is tevens essentieel bij de transformatie naar elk toekomstbestendig perspectief.

Nieuwe bondgenoten
Eumedion: Grieks voor goede bewaker. Zeventig institutionele beleggers hebben gezamenlijk vier biljoen aan beleggingen onder beheer, waarbij Eumedion de morele regie heeft op het gebied van governance, milieu en sociale pretaties. Griekenland is inmiddels economisch het zwakste land van Europa. Zou het toeval zijn dat Anniek Gavriilakis sinds januari 2016 werd uitverkoren om het gedachtengoed van Phil Bosmans toekomstbestendig te versterken ten behoeve van de hulpbehoevende medemensen, politici, academici en bestuurders? Anniek wordt hierbij fier gedragen door en is verbonden met een authentiek-gelouterde traditie. Zij werd immers gekozen door leden van de Raad van Bestuur en Algemene Vergadering. Alle bestuursleden engageren zich volledig op vrijwillige basis voor Bond zonder Naam. Ook haar optreden als mediawatcher 17 april 2016 in het Vlaamse televisieprogramma – De Zevende Dag spreekt als subtiel voorproefje geheel voor zichzelf. Duidelijk is de wijze waarop zij haar accenten legt als een in de cultuur van het hart gelouterde mediawatcher.

Tot elkaar veroordeeld
Nederland en België zijn als buurlanden tot elkaar veroordeeld. Zoals Nederland tot Duitsland en zoals elke Europeaan van noord tot zuid en van oost tot west. Bond Zonder Naam Antwerpen werkt al 50 jaar aan sensibiliseren als gezond en effectief tegenwicht voor elke vorm van radicaliseren. Hoe proactief dient politieke visie van de Europese ambtenaren te zijn of te worden in het licht van de aanslagen in Parijs, Londen en Brussel en op nog zoveel andere plaatsen wereldwijd? Wat kunnen invloedrijke- en/of bekende Nederlanders | Europeanen nog ten goede tot ontwikkeling brengen? Liefst in samenwerking met professionele- en proactieve ondernemers met het oog op anticiperend beleid. Hier past een groot compliment aan Jan Kooijman en de KRO-NRCV.

Jan was vanuit zijn glansrol bij GTST geliefd bij een miljoenenpubliek. Kreeg als gevolg hiervan het aanbod om die ‘prachtige baan’ van de gelouterde roddelkoning, Albert Verlinde, over te nemen. Ondanks het feit dat miljoenen mensen onverzadigbaar blijven smullen van roddelprogramma’s, gaf de tweet van Thijs Römer eind augustus plots het gevoel dat er gaandeweg sprake lijkt te zijn van enige kentering in onze cultuur: ‘Ik ga Albert Verlinde op tv missen als een hersentumor, namelijk helemaal niet’. Hoewel Jan concreet werd gevraagd voor de riant betaalde baan van Albert, deze vervolgens weigert en principieel zijn hart volgt, om publiek belang te dienen, maakt hem een inspirerende trendsetter.

Het programma ’tot elkaar veroordeeld’ van Jan Kooijman is inmiddels al weer plots geschrapt omdat die kijkcijfers ten opzichte van die kijkcijferhit ‘Tussen Kunst en Kitsch’ nogal zijn tegengevallen. Kwantitatieve kijkcijfers zijn helaas ook voor publieke omroepen doorslaggevend. Entertainment is hierbij van levensbelang.

Wat zou onze toekomst ooit zijn geworden zonder onze Geer en Goor? Onbeschrijfelijk is het riante scala aan programma’s waarmee alle leed, bovenal doorspekt met humor. Het is knap en onvoorstelbaar wat 2 BN-ers al zovele jaren in beweging brengen. Menselijke nood in Nederland wordt geëtaleerd voor het grote publiek. Waarbij humor, gevoel voor betrokkenheid en gemeenschapszin, in talloze formats vorm en inhoud hebben gekregen. Geer & Goor, die met waarheen, waarvoor?, Geer En Goor: Zoeken Een Hobby!, Geer en Goor in actie voor ouderen!, Geer & Goor: Effe Geen Cent Te Makken tot en met Kamervragen van de PVV en interactie met de Premier. Natuurlijk biedt humor troost. Maar dit is bovenal troost voor enkele uitverkorenen, zoals bij talloze loterijen. De rest mag zich troosten de lachsalvo’s van Geer of lekker blijven dromen over de kans op die ultieme uitnodiging van Geer en Goor. In groot contrast met de Vlaamse cultuur vraag ik mij nu af in hoeverre Nederlandse deskundige academici en politici ooit serieus hebben nagedacht over toekomstbestendige impulsen voor een participatiesamenleving? Met alle respect voor voornoemde succesvolle reeks, ongetwijfeld goedbedoelde, entertainment. De kernvraag blijft of onze evidente culturele uitdaging inmiddels voldoende effectief en -educatief zal worden opgepakt?

Want ondanks alle inspanningen van de Zonnebloem, die dit met haar bijna 40.000 vrijwilligers en 455.854 ondersteunende leden inmiddels al ruim 65 jaar actief is en de Unie KBO met 190.000 leden en 10.000 vrijwilligers immers ook al decennia het eenzaamheidstij probeert te keren . En tóch blijft er per saldo nog onbeschrijfelijk veel te wensen over. Een conclusie mag inmiddels helder zijn: Amsterdam, Hilversum en het Gooi zijn cultureel niet of nauwelijks vergelijkbaar met Brabant en Vlaanderen. Toon Hermans blijft een inspirerend Nederlands voorbeeld in de cabaretwereld. Als geen ander heeft Toon zijn ‘Cultuur van het hart’ met humor en liefde vorm en inhoud gegeven. Dit heeft geleid tot gemeenschapszin bij een groot publiek. Zouden wij in deze turbulente tijdgeest nog iets kunnen of mogen overnemen uit dit tamelijk recente verleden?

Sensibiliseren of radicaliseren?
Proactief sensibiliseren als gezond tegenwicht voor gebrek aan integreren om zo verder te radicaliseren? Bond Zonder Naam Antwerpen werkt al ruim 50 jaar aan een poging de Vlaamse politici iets duidelijk te maken. Hier is een terugblik te zien op het programma BZN Gevangenisactie in Hallo Antwerpen. Het is in december 2011 geupload en duidelijk jaren vóór de aanslag in Brussel uitgezonden.

Politiek en institutionele beleggers missen vrijwel per definitie een toekomstbestendige visie op het leiden en begeleiden van een marktconforme en multicultuele samenleving. Opvallende lichtpunten en bronnen van inspiratie zijn de European Center for Corporate Engagement, het Nexus Instituut en de Tilburg University Society. De synergie, strategie en interactie tussen Brabant, Limburg en Vlaanderen laat echter getuige de harde output tot op heden nog pijnlijk veel te wensen over. Marc Eyskens was destijds een inspirerende kracht binnen Nexus. Er moet één universiteit voor Zuid-Nederland komen.

Proactief academisch bestuur
Koen Becking, bestuursvoorzitter van Tilburg University, hield maandag 5 september bij de opening van het academisch jaar een warm pleidooi voor nauwe samenwerking tussen Tilburg, Eindhoven en Maastricht. Chapeau voor deze gedurfde ambitieuze visie. Naarmate synergie van wetenschap, en bovendien de economische- en culturele meerwaarde van dit 2-tal meest succesvolle regio’s in Europa vorm en inhoud gaan krijgen, zou zelfs politiek Europa op enig moment wat licht kunnen zien en zelfs perspectiefrijk richting krijgen.

“Participatiesamenleving” werd door Genootschap Onze Taal uitgeroepen tot het woord van 2013′. Vaagtaal.nl bevestigde echter dat dit bovendien het minst heldere woord van dat jaar bleek te zijn geweest. De vraag is hoe onze Nederlands/Europese samenleving vorm en inhoud kan aan dit vooralsnog pijnlijk-politieke streven?

Phil Bosmans heeft vanuit Antwerpen ruim 40 jaar verrassend-authentiek bewijs geleverd hoe participatie tot ontwikkeling kwam. Terwijl de meeste kerken, in België, Nederland en Europa, zijn afgebroken en leeggestroomd, heeft één pater vanuit Antwerpen een toekomstbestendige richting aangegeven. Zijn unieke en neutrale basisbeweging, zonder naam of expliciete signatuur, is glansrijk tot ontwikkeling gebracht. Hij lag eerst bijna 2 jaar op sterven voordat hij zijn kwetsbare toekomstbestendige geschiedenis mocht gaan schrijven.

Eenvoud, humor, enthousiasme en zingeving hebben zijn betrouwbare fundamenten vormgegeven.

Wat zou een samenleving en kunnen gezagsdragers in onze huidige (turbulente) tijdgeest, met doelstellingen gericht op een ‘participatiesamenleving’ nog kunnen leren van deze constructieve recente geschiedenis?

In die komende jaren vóór en na 2018, waarin Brabant de intentie had uit te groeien tot Culturele Hoofdstad van Europa, kunnen deze lessen, ook voor (Zuid) Nederlandse gezagdragers, een bruikbare bron van educatie-, engagement- en participatie zijn bij een neutrale, enthousiaste en dus kansrijke democratische heroriëntatie.

Onze uitdaging: Phil Bosmans heeft zijn levenswerk ook notarieel toevertrouwd aan een Brabantse stichting. Deze stichting mag zich vanaf nu, in constructief overleg met Anniek, en het boeiende en groeiende netwerk om ons heen, verder gaan buigen over een onbegrensd aantal mogelijkheden dat het levenswerk van Phil Bosmans anno 2016 niet louter aan onze Vlaamse en Duitse bevriende buren, via BZN en BON, heeft te bieden. Interacteren, innoveren, actualiseren, inspireren en communiceren zijn alvast wat bruikbare werkwoorden die de onmiskenbaar Europese politieke impasse hopelijk spoedig in een ander perspectief zullen gaan plaatsen.

[Redactie] Dit artikel is het eerste in een reeks. Lees hier het tweede deel: Visie voor bestuurders zonder toekomstbestendig inzicht.