Cultuurindex Boekmanstichting
Het verzamelen en duiden van cijfers en trends over (gesubsidieerde) cultuur is de laatste jaren met alle bezuinigingen op cultuur steeds belangrijker geworden. De Cultuurindex Nederland – een initiatief van de Boekmanstichting en het Sociaal en Cultureel Planbureau – voorziet in deze behoefte. Door zoveel mogelijk beschikbare cijfers van de Nederlandse cultuursector voor de jaren 2005 tot en met 2013 te bundelen en te indexeren, wordt in één oogopslag inzicht gegeven in de vitaliteit van de cultuursector. Marielle Hendriks, directeur van de Boekmanstichting, en Gerard Marlet, directeur van Atlas voor Gemeenten, presenteerden tijdens Cultuur in Beeld de laatste trends en blikten vooruit op de ontwikkeling van een regionale cultuurindex. De belangrijkste trends en plannen op een rij.
Minder cultuurinstellingen
Ondanks de economische crisis en de versoberde cultuursubsidies geeft de totaalindex – de som van alle indicatoren – stabiliteit aan. Welke veranderingen achter deze ogenschijnlijke stabiliteit schuilen, blijkt uit de onderliggende data. De cultuurindex weerspiegelt de trend van fusie en sluiting: sinds 2005 is er een daling van het totaal aantal instellingen en ondernemingen. Het gaat daarbij onder meer om centra voor de kunsten (-35%), galeries (-37%), bibliotheekorganisaties (-53%) en cd-winkels (-65%).
Krimpende cultuurbestedingen
Voor sommige cultuurdomeinen, zoals de podiumkunsten, is het door de dalende bezoekersaantallen lastig gehoor de geven aan de oproep van de politiek om meer eigen inkomsten te verwerven . Zo daalden de inkomsten van poppodia met 10% ten opzichte van 2011. Daarnaast is door digitalisering het voor veel Nederlanders aantrekkelijker geworden om films en muziek te streamen, met als gevolg dat er minder muziekalbums (-54% ten opzichte van 2005) of dvd’s met films (-44%) verkocht worden. Voor film- en muziekdistributeurs is het moeilijk gebleken om een nieuw en winstgevend verdienmodel op te tuigen. De hoop dat gedaalde inkomsten opgevangen kunnen worden door private bijdragen van sponsors, loterijen en particuliere fondsen blijkt ongegrond. Sterker nog: ook deze inkomsten zijn volgens de cultuurindex met 20% gedaald.
Erfgoed en bioscoop juist sterker
Hoewel verschillende culturele instellingen zijn verdwenen, zijn sommige sectoren in het algemeen juist gegroeid. In de museumsector is er, vooral dankzij een aantal succesvolle heropeningen van (grote) musea zoals het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum in Amsterdam, sprake van toenemende bezoekersaantallen (+35%) en stijgende inkomsten (+87%). Ook de bioscoopsector is groter geworden de afgelopen jaren, door de bouw van moderne bioscopen met veel zalen, en door toename in bezoek als gevolg hiervan (+50% ten opzichte van 2005). Daarbij valt op dat grote bioscopen en musea hun inkomsten recentelijk substantieel zagen stijgen, terwijl de kleine musea en bioscopen juist in de rode cijfers belandden.
De noodzaak van een regionale cultuurindex
Er kunnen grote verschillen bestaan in de vitaliteit van individuele cultuurinstellingen, waardoor ook de vitaliteit van de cultuursector per gemeente kan verschillen. Zo is gebleken dat de daling in podiumkunstenvoorstellingen zich vooral voordoet bij de kleinere podia en de klassieke genres, alsook in regio’s waar het aanbod toch al niet zo groot was (Marlet, 2015). Om meer inzicht te krijgen in de lokale dynamiek van de cultuursector willen de Boekmanstichting en Atlas voor Gemeenten de krachten bundelen en samen een regionale cultuurindex ontwikkelen. Hierin opgenomen worden alle beschikbare cultuurstatistieken op het gebied van capaciteit, participatie en financiële stromen op lokaal niveau. Op die manier wordt er gefundeerde input beschikbaar voor het politieke en maatschappelijke debat. Bijvoorbeeld over spreiding van culturele voorzieningen als muziekscholen en bibliotheken, momenteel vooral een actuele kwestie in krimpgebieden.
—
Dit artikel is een verdieping van de presentatie op Cultuur in Beeld, congres in Den Haag op 14 december jl. MMNieuws selecteerde een aantal presentaties en vroeg deze nader uit te werken. Voor een breed verslag van het hele congres!
