De bisschop van Myra

Kunnen wij het feest van Sinterklaas beschouwen als religieus (Nederlands) erfgoed, en zo ja, is het een toeristisch interessant item? Vanuit dit perspectief gezien zou je kunnen concluderen dat er kansen worden gemist. Nederland blijkt opeens over wel erg veel erfgoedspecialisten te beschikken. De onbetwiste  deskundige op dit gebied, drs. H. Zijlstra uit Oosterwolde (F) heeft het nationale debat over de identiteit van deze materiële en immateriële erfgoed kwestie voorlopig beslecht door het M-woord uit te spreken. Daarmee probeert hij te voorkomen dat zijn nageslacht – meer precies: zijn achtjarige zoon – geconfronteerd zou worden met de ongewenste aspecten van een, in de ogen van Zijlstra, onschuldig kinderfeest.

Ik moest onmiddellijk denken aan Armando en zijn uitspraak: “schuldig landschap”. Armando wijst ons er op dat niets is wat het lijkt. Wat vandaag een plezierig bosrijk wandelgebied lijkt, was gister nog het decor van een meedogenloos concentratiekamp. Armando’s kunst getuigt er van. Erfgoed is net zo iets als erfzonde (ook religieus erfgoed trouwens): de gelovigen houden vast aan een betrekkelijk verouderde interpretatie van een overgeleverde werkelijkheid. Die werkelijkheid kan, hoewel kersvers, gepresenteerd worden als een eeuwenoude traditie. Daar zijn Nederlandse politici en beleidsmakers sowieso erg goed in. Zo kon Nederland tot voor kort aan de man gebracht worden als een moreel zeer hoogstaand landje, bevolkt door een vriendelijk en uiterst tolerant volkje. Een eclatant succes van de Hollandse kaas-boter-en-eierenlobby. Laat dat maar aan types als marketeer en wijsgeer H. Zijlstra en consorten over.

Helaas zijn veel vermeende nationale tradities en het daarbij behorende materiële erfgoed minder eenduidig en zeker ook minder onschuldig dan het lijkt. Het enigszins herijken van het Van Heutz-monument in Amsterdam in een onschuldig truttig bloemenprieeltje is één van de vele bewijzen voor het cultiveren van de balk in het oog van de Nederlandertjes. Wie nu nog roept dat de Nederlandse identiteit niet bestaat gaat voorbij aan de telkens opduikende maniakale zucht tot destructie, ontkenning en opruiming van fenomenen die zojuist nog gezien werden als nationale samenbinders. Het koningshuis mag wel oppassen. Zo gaan traditionele aspecten in het huidige Sinterklaasfeest terug tot de onmiskenbaar religieuze vieringen rond de figuur van Nicolaas van Myra, hoewel er ook elementen van feesten en vereringen van voor de tijd van het christendom in herkenbaar zijn. Nicolaas is geboren in  Turkije en werd bisschop van Myra, toen de belangrijkste stad van zijn geboortestreek.

De vraag die onmiddellijk bij mij opdoemt is: was Nicolaas een witte of een zwarte Turk? De vervolgvraag is dan: hoe zou het zoontje van de erfgoedgoeroe uit Friesland reageren wanneer uit bronnenonderzoek zou blijken dat Sinterklaas eigenlijk zwart zou moeten zijn? Nee, geen schoorsteenzwart, maar gewoon, Turks zwart. We weten het niet, dat is het aardige van religieus erfgoed. Het gedraagt zich net zo als al het overige immaterieel erfgoed; het is voortdurend onderhevig aan subjectieve interpretaties van deskundigen, maar vooral politieke rattenvangers. De zoektocht naar een nationale identiteit in Polen en andere nieuwe lidstaten van de Europese Unie wordt begeleid door mythevorming en canonisering van bedenkelijke religieuze geschiedschrijving. De Nederlandse, respectievelijk Europese beschaving beschrijven als het product van Joods- Christelijke tradities is nog maar een onschuldig voorbeeld. Ook het weglaten of verwijderen van een onwelgevallig religieus verleden is niet onschuldig.

Om in Friesland te blijven: zou de aanvoerder van de plaatselijke eeuwenoude traditie van het  duivenmelken – een niet per se religieus fenomeen, maar wel degelijk erfgoed – de al eerder genoemde drs. Z. zich willen inspannen om in Dokkum een toeristische route annex wassenbeeldenmuseum in te richten voor de Heilige Bonifatius, en dan meer in het bijzonder, over alle aspecten van de moord op deze bisschop? Daar moet dan wel een wandel en fietsroute naartoe die langs alle voormalig katholieke kerken voert. Het kost natuurlijk wat, maar die witgesausde crematoria die nu dienst doen als protestantse kerk moeten dan wel ontdaan worden van al dat pleisterwerk, de geroofde beelden moeten terug, de toenmalige daders van deze burgeroorlog, eufemistisch Beeldenstorm genoemd, moeten opgespoord en het verdonkeremaande spirituele leven gereconstrueerd.

Ik ben er zeker van dat zo bekeken – er valt tenslotte geld mee te verdienen – het nieuwe kabinet onder leiding van de VVD de eerder afgepakte miljoenen van de kunstbegroting zal aanzuiveren om zo de erfgoedsector eindelijk eens op de kaart te zetten. Als Halbe dan toch bezig is, dan ook graag zoiets in Gorcum, met alle martelwerktuigen uit de tijd waarin de gruwelijke moordpartij op een groepje kloosterlingen door de vrijheidslievende Hollanders werd gepleegd. De rij toeristen voor het Torture Museum in Amsterdam bewijst dat hier nog een wereld te winnen valt.