De cultuurtoerist en zijn visitor’s journey

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei lanceerde enige tijd terug de site Oorlogsmonumenten, waarop achtergrondverhalen over de ongeveer 3500 monumenten die na de Tweede Wereldoorlog zijn verzameld. Het Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen presenteert op Spannende Geschiedenis verhalen uit drie belangrijke historische periodes van de regio. De stad Maastricht afficheert samen met lokale instellingen de verhalensite Zicht op Maastricht als ‘de culturele biografie van Maastricht’ en op de onlangs gelanceerde site Oneindig Noord-Holland zijn verhalen te lezen die de geschiedenis van de steden en hun bewoners uit Noord-Holland illustreren. 
 

Het lijkt er daarmee op dat de erfgoedsector heeft ontdekt dat de lieux de mémoire, die Pierre Nora enkele decennia terug als begrip introduceerde, een geschikt aanknopingspunt vormen voor het levend houden van herinneringen aan historische plekken. Nora doelde met zijn begrip op plaatsen (gebouwen, begraafplaatsen, gedenktekens, maar ook minder fysieke plaatsen als instellingen of herdenkingen) waar mensen herinnerd worden aan het verleden dat hen gevormd heeft. In een wereld die in toenemende mate ‘mondiaal’ is georganiseerd en wordt gekenmerkt door niet-authentieke fysieke omgevingen (zgn. non-lieux als vliegvelden, anonieme winkelstraten of shopping malls) vormen de lieux de mémoire wellicht een noodzakelijk tegenwicht voor het gevoel van placelessness: het verlies van identiteit, dat het gevolg is van het losraken van de band die iemand had met de plaatsen waar hij opgroeide, is gevormd en waar zijn persoonlijke geschiedenis zich verbindt met de geschiedenis van anderen.    Het is duidelijk dat er een direct verband bestaat tussen de identiteit van het individu en zijn leefomgeving. Het heden, de sociale leefomgeving zoals die er op dit moment uitziet, is immers voortgekomen uit (constructies uit) het verleden. Dat verleden duikt in allerlei vormen op: als herinneringen, gewoontes, omgangsvormen, instituties en tradities, maar evengoed als elementen in de uiterlijke leefomgeving, zoals gebouwen en natuurlijke gebieden. Kennis over kunst, cultuur en erfgoed dragen bij aan inzicht over hoe die leefomgeving tot stand is gekomen. Voor ons vormde dat gegeven het uitgangspunt voor het opzetten van Plaatsen van Betekenis. 
 

De cultuurtoerist en de cyclus die deze doormaakt bij het bezoeken van een historisch belangrijke of interessante plek staan voor ons centraal. Bij het bezoeken van erfgoed speelt een proces van waardetoekenning een belangrijke rol. Om dat proces in beeld te krijgen is het belangrijk in kaart te brengen wat de ervaringen zijn van de cultuurtoerist, niet alleen tijdens zijn bezoek, maar ook daarvoor – bij de planning van dat bezoek, bij zijn motivatie om dat te doen en bij de selectie van wat hij wil bezoeken – en zelfs achteraf. Ervaringen vooraf kleuren het bezoek zelf; ze verhogen het bezoekplezier en de ervaring van het bezoek. Ervaringen achteraf spelen een rol in de betekenistoekenning aan en waardering van datgene wat is bezocht. Vertellen over wat je hebt gezien en ervaren en het delen daarvan met anderen zorgt niet alleen voor een herbeleving van ervaringen, het geeft daar ook vorm aan. Het herinneren, vertellen en doorgeven van ervaringen en herinneringen zorgt voor een cirkel die leidt tot herinterpretatie en – vaak – tot herbezoek. 
 

Die cirkel van het vooraf plannen van een reis, de daadwerkelijk beleving daarvan, en de herbeleving daarna door erover te vertellen kan worden gedefinieerd als de visitor’s journey (zie over dat begrip ook het artikel van Michiel Flooren, elders in dit nummer). Plaatsen van Betekenis wil de verhalen verzamelen die cultuurtoeristen opdoen en doorgeven tijdens hun vistor’s journey. Het gaat daarbij niet om het inventariseren en beschrijven van de historische gebeurtenissen en feiten of om het historische verhaal áchter de persoon of gebeurtenis, maar vooral om wat mensen in die historische persoon of gebeurtenis zien, wat ze erin herkennen, welke dingen ze eruit hebben geleerd of opgepikt. En omdat die persoonlijke betekenissen vaak zijn gekoppeld aan fysieke plekken of objecten – als aanknopings- of condensatiepunten van herinnering – verzamelt Plaatsen van Betekenis verhalen over plaatsen waar visueel of tastbaar nog iets valt te beleven en door te geven. Dat verzamelen doen we niet zelf: het gaat ons niet om wéér een verhaal van een expert. Plaatsen van Betekenis werkt principieel alleen met verhalen die, via user generated content, worden aangeleverd door het publiek – door de in cultuur geïnteresseerde toerist.  Over het hoe en waarom valt meer te lezen op ons kennisdelingsblog: www.plaatsenvanbetekenis.nl. Daar is ook meer te lezen over onze theoretische uitgangspunten en over de manier waarop we dat in de komende tijd denken te realiseren.