Onderdeel van een fotoreeks in opdracht van Stadsschouwburg Utrecht. Fotografie: Peter de Krom.
Nederland verandert in hoog tempo: de netwerksamenleving heeft zijn intrede gedaan, technologische ontwikkelingen volgen elkaar steeds sneller op, ‘problemen’ worden complexer en internationaler. In de netwerksamenleving verliest geld de status van de belangrijkste drijfveer. Andere waarden nemen over, zoals identiteit, globalisering en ontwikkeling. De nieuwe snel veranderende samenleving kent veel uitersten, ook in de culturele sector. Instellingen en nieuwe initiatieven die floreren, instellingen die ophouden te bestaan en zij die zichzelf opnieuw moeten uitvinden. Wat kunnen we daarvan leren? In ieder geval dat het tijd is voor een herijking van cultureel ondernemerschap.
In het afgelopen decennium zijn financiële prestaties de boventoon gaan voeren in de culturele sector. Subsidieverstrekkers en andere geldschieters rekenden vaak op financiële en andere in een spreadsheet te vatten waarden af. Nu andere waarden in opkomst zijn, is het voor culturele instellingen belangrijk om stil te staan bij wat hun bijdrage is aan de samenleving. Je verkoopt geen stoelen of museumbezoekjes, je hebt een rol in je stad of dorp. Die herijking is dus de herrijking van cultureel ondernemerschap. Als je dat goed wilt doen, begin je met je reden van bestaan.
Bestaansrecht
Een culturele organisatie heeft ofwel een reden voor bestaan, ofwel geen bestaansrecht. Wat is je toegevoegde waarde als theater, museum, gezelschap of festival? Waartoe ben je op aard? Die reden is voor elk uniek. De geschiedenis van je omgeving en van je eigen organisatie geeft invulling aan wie je bent. Als je Carré binnenloopt, is het circus in elke porie voelbaar. En ook de ambitie van een stad die in ontwikkeling is. Maar alleen uit je geschiedenis ontleen je geen bestaansrecht. Je ontleent dat bestaansrecht aan wat je nu toevoegt in de huidige samenleving. Welke waarden brengt jouw organisatie in?
In de samenleving die verandert, is ook een stip op de horizon in je raison d’être belangrijk. Welk effect heeft jouw organisatie over tien jaar, of over twintig jaar? Waar draag je aan bij? En hoe zorg je ervoor dat je hele organisatie en ver daarbuiten hiervan doordrongen is? Dit gaat verder dan het uitdelen van vrijwilligersfuncties. Dit gaat over artiesten en publiek die jouw waarde voor de samenleving mee invullen. Dat is maatschappelijke relevantie. Door deze zaken te onderzoeken en bediscussiëren, kun je je raison d’être beschrijven. Overigens is dit nooit een statisch iets. Het is zeker niet een gegeven wat de directeur met een goed glas wijn op het terras in z’n eentje bedenkt. Een goede raison d’être is in samenspraak opgesteld en wordt steeds aangescherpt.
Ondernemen vanuit je raison d’être
Waar je toe je dient als culturele instelling is de kern van cultureel ondernemerschap. Het geeft richting aan wat je doet, voor wie, met welke partners en hoe je dat financiert. Kun je willekeurig elk congres binnenhalen om geld te verdienen? Nee, want het moet bij je passen. In een stiltecentrum organiseer je geen housefeest. Ook niet als je er goed aan verdient.
Je bestaansrecht bepaalt dus je businessmodel: de activiteiten, het team, de partnerschappen en financiering. In de financiering bijvoorbeeld, bepaalt je raison d’être de waarde propositie naar subsidiënten, fondsen, bedrijven, donateurs, de kansen in slimme partnerschappen en je verdienvermogen. Welk belang hebben zij bij jouw instelling? Dat kun je verzilveren als je de waarde van je eigen instelling kent. Er is dus geen ultieme financieringsmix, alleen degene die vertrekt vanuit jouw bestaansrecht. Kansen liggen wel in nieuwe manieren van samenwerken, met andere culturele instellingen en met financiële partners. Deze partnerschappen ontstaan omdat de doelen hetzelfde zijn, elkaar weten te versterken, of gewoon vanuit het vertrouwen dat de raison d’être belangrijk is.
De kansen van cultuur
De succesvolle instellingen en initiatieven in de culturele en creatieve sector, werken vanuit hun bestaansrecht. Zij weten dat vanuit het hart tot in de puntjes toe door te voeren. Een activiteit doen zoals ‘de ander’ het doet, een bedrijf benaderen puur omdat zij een andere culturele instelling sponsoren, is dus zinloos. Vind je eigen bestaansrecht. Bouw van daaruit cultureel ondernemerschap en herrijk je organisatie.
Cultuur zit boordevol kansen. De nieuwe samenleving met nieuwe waarden zoals wetenschapper Jan Rotmans die beschrijft, past naadloos op de culturele sector waar het draait om lange termijn maatschappelijke impact voor de samenleving. De tijd schreeuwt om culturele ondernemers die middenin die samenleving bepalen waarom ze er zijn. Die vanuit het huidige punt innoveren.
Wij zien al succesvolle voorbeelden van deze manier van ondernemen in de culturele sector, waarbij de waarde van cultuur weer de boventoon gaat voeren. Dat de rijkdom die deze sector bezit weer de rijkdom wordt van de samenleving. Wij hebben er vertrouwen in dat we samen kunnen werken aan een andere toekomst voor cultureel ondernemerschap, die niet winst gedreven is, maar gericht op de maximalisatie van de impact van culturele activiteiten voor de samenleving.
—–
Mededeling van de uitgever: Dit artikel verschijnt in het themanummer over Burgerschap en Maatschappelijk Rendement. Dit nummer werd speciaal samengesteld in aanloop naar de start van de opleiding MBA Cultuur, Erfgoed en Burgerschap. MMNieuws is mediapartner en publiceert over deze top-opleiding. Download de folder hier!
