De creatieve industrie (kunst, cultuur, media, entertainment en creatieve dienstverlening) wordt gezien als het hart van de creatieve economie. Creativiteit en kennis vormen de nieuwe productiefactoren van deze economie. Cijfers van de VN (rapport 2008) tonen aan dat deze economie op praktisch alle continenten de traditionele industrien rond grondstoffen en bulkgoederen van hun prominente plaats stoten. De observatie is dat wereldwijd de kleinschalige culturele en creatieve bedrijvigheid onvoldoende van deze ontwikkelingen weet te profiteren. Een sterkere, in de regio gewortelde positionering van deze CMKB (Cultureel Midden- en Kleinbedrijf) moet de inzet zijn om hierin verandering te brengen. Giep Hagoort, sinds juni van dit jaar voorzitter van IPCICO, werkt in onderstaand artikel deze positionering verder uit.
CMKB als nieuwe branche
Vanaf het begin van dit millennium verschijnen steeds meer studies over de culturele en creatieve bedrijvigheid. Deze studies brengen vooral de omvang van de nieuwe bedrijvigheid in beeld in de vorm van aantallen bedrijven en arbeidsplaatsen. In bijna alle gevallen gaat het om substantile groei. Het aantal bedrijven en het aantal banen in de creatieve industrie groeit harder dan de algemene toename van bedrijven en banen. In juni jl is een rapport van de VN verschenen waarin deze groei van de creatieve industrie wereldwijd wordt bevestigd (zie kader). Bij deze groei dienen wel een aantal kanttekeningen geplaatst te worden. Daar waar cijfers (onder andere in Nederland) voorhanden zijn, laat de groei niet altijd een toename van inkomens van kunstenaars en vormgevers zien. Een ander element is de ongelijke ontwikkeling van de intellectuele eigendomsrechten die soms gemonopoliseerd worden door grote conglomeraten, waardoor de aanwending van innovaties wordt geremd. Verder is de regionale en nationale creatieve bedrijvigheid weinig gericht is op internationalisering en export met het gevolg dat ontwikkelingsmogelijkheden niet worden benut. Een laatste punt wordt gevormd door de geringe aanwending van nieuwe technologie (in materialen, in beweging, in communicatie), waardoor baanbrekende innovaties moeilijker van de grond komen. Maar bovenal wordt in praktisch alle studies een onvolkomen cultureel en creatief ondernemerschap gesignaleerd waarbij het probleem is dat discovery en exploitation niet op elkaar aansluiten.
Aan de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (lectoraat Kunst en Economie) is drie jaar geleden geconstateerd dat dit ondernemerschap vooral als een gemeenschappelijke uitdaging van overheid, kennisinstelling en creatieve bedrijven gezien moet worden. Het concept CMKB was hiermee geboren. Kern van het concept was en is, dat in netwerkverband de kennis en zichtbaarheid van het cultureel en creatief ondernemerschap moet worden versterkt, waarbij kunstenaars, vormgevers en hun bedrijven (gesubsidieerd of commercieel) zelf richting moeten geven aan hun bedrijfsmatige professionaliteit. Met steun van innovatiefondsen (o.a. Sia Raak) is het concept voorzien van cases, best practices, seminars, laboratoria en handboeken en is het CMKB met succes landelijk en Europees uitgerold.
IPCICO: landelijk platform van CMKB
En van de innovatiedoelen van het Utrechtse CMKB was de oprichting van een interregionaal platform om te komen tot kennisontwikkeling en kennisdeling vanuit de verschillende creatieve regios, met een accent op de daar aanwezige lectoraten en expertisecentra van hogescholen en wat het landelijke niveau betreft op kennisinstellingen die zich expliciet richten op de creatieve industrie en het CMKB. Daarmee was IPCICO geboren: het Interregionaal Platform voor de Creatieve Industrie/Cultureel Ondernemerschap (zie ook het kader over IPCICO). Na een pioniersperiode van twee jaar is besloten het overleg verder te professionaliseren en een lichte structurering aan te brengen aan de hand van een stichtingsvorm, een groep van deelnemers, werkgroepen en themabijeenkomsten. Inmiddels is een Kadervisie in de maak, die het CMKB strategisch als innovatiemotor moet positioneren. Het nieuwe stichtingsbestuur heeft uitgesproken zich vooral te richten op de totstandkoming van een kenniscentrum, het landelijke bereik van IPCICO en het onderhouden van een kennisnetwerk rond CMKB. De methodiek die IPCICO volgens het bestuur dient te hanteren, is het bijeenbrengen van regionale themas en casustieken, het stimuleren van regionale samenwerking, het versterken van de innovatiefunctie van het CMKB en het stimuleren van zogenaamde IPCICO-LAB projecten. IPCICO heeft onlangs een opdracht gekregen van het eerder genoemde innovatiefonds Sia Raak om zijn Kadervisie nader uit te werken in samenwerking met lectoraten en het werkveld.
IPCICO heeft zich inmiddels verbonden aan IIPCreate voor een onderzoeksagenda voor de creatieve industrie met een zwaar accent op ICT. Naast bedrijven als Philips zijn ook kennisinstellingen en universiteiten bij IIPCreate betrokken. IPCICO behartigt binnen IIPCreate de onderzoeksbelangen van het CMKB. Voorts worden via personele unies de banden met het LOK onderhouden (LOK staat voor Landelijk overleg Kunstlectoraten). De website van IPCICO (www.ipcico.nl) kent vooralsnog een eenvoudige opzet. Doel is vooralsnog de belangrijkste documenten beschikbaar te stellen en de bezoeker te informeren over de diverse bijeenkomsten van IPCICO.
IPCICO-Kadervisie in wording
Op de website van IPCICO is ook de kadervisie-in-wording te downloaden. Deze kadervisie beoogt een basis te leggen voor de innovatiefunctie van het CMKB. De toevoeging in-wording geeft aan dat hier niet sprake is van een dichtgetimmerd document, maar van een uitnodiging een bijdrage te leveren aan het thema hoe kunstenaars, vormgevers, cultureel ondernemers en creatieve netwerken innovaties in de samenleving kunnen stimuleren. Vertrekpunt voor deze innovaties is het Unique Selling Point van het CMKB: zijn creatieve verbeeldingskracht. De kadervisie onderscheidt vier velden van innovaties: het 4.i model (zie het schema op deze pagina). Elk veld heeft zijn eigen maatschappelijke meerwaarde, die door CMKB-innovaties verder uitgewerkt kan worden. Het model is gebouwd rond de assen overheid/markt en autonome en instrumentele waarde van creativiteit. Artistieke innovaties zijn gericht op de vernieuwing van de culturele sector zelf en beogen de kwaliteit van betekenissen te vergroten. Maatschappelijke innovaties betreffen de collectieve sector van onderwijs, zorg, welzijn en wonen en dienen de kwaliteit van participatie in de samenleving. Economische innovaties met als kernwaarde duurzaamheid behelsen de ontwikkeling van nieuwe producten, diensten en processen van en binnen het bedrijfsleven en het algemene MKB. Vrijetijdsinnovaties slaan op vernieuwingen binnen media en entertainment en stimuleren de kwaliteit van belevenissen in de samenleving. SWOT-analyses van projecten moeten leiden tot een versterkte inzet van het CMKB. Denk bijvoorbeeld aan de huidige Vogelaarswijken, de aanpak van files, het versterken van het R&D-klimaat van bedrijven en instellingen. Zo heeft recentelijk via TNO de Schiphol Groep IPCICO ingeschakeld om bepaalde problemen rond het ongenoeglijke wachten bij instappen op creatieve wijze aan te pakken. Via IPCICO zijn vervolgens met succes twee ondernemende theatermakers aan verkennende sessies toegevoegd. In het voorjaar hoopt IPCICO (via de werkgroep Kadervisie) op basis van nader onderzoek en ervaringen een nieuwe versie van het 4.i te publiceren. De Kadervisie wil bereiken dat Nederland in 2015 zich als Ideenland internationaal kan profileren en dat meer culturele en creatieve MKB-ondernemingen van deze ontwikkeling profiteren.
Auteur: Giep Hagoort giep.hagoort@central.hku.nl
