De overeenkomst tussen de nieuwe cultuurfuncties is dat zij alle worden ingezet als intermediair tussen cultuur en andere maatschappelijke sectoren. Zij zitten niet opgesloten binnen de muren van één organisatie, maar hebben als opdracht verbindingen te leggen. Ze werken vanuit doelstellingen en niet ten behoeve van de positionering van een specifieke organisatie. Het gaat dus om een interessante nieuwe beroepsgroep, waarvan je je kunt afvragen of ze met de huidige economische crises verdwijnt of juist haar meerwaarde bestendigt. Over het algemeen wordt het werk van deze professionals immers gefinancierd door overheden en juist deze staan voor een enorme bezuinigingsoperatie. Overheden zijn veelal traditioneel ingesteld en beleidsmakers zullen bij bezuinigingsoverwegingen minder denken in doelstellingen en meer in instituties. Het valt ook niet mee om innovatief te bezuinigen, zeker als er geen cultuurbeleid voorhanden is om je op te baseren, laat staan een programmabeleid waar cultuur een vitaal onderdeel van vormt.
De bezuinigingsopgave is echter zo hoog dat deze niet meer alleen te realiseren is met de kaasschaaf techniek, maar vraagt om een fundamentele herbezinning (zie: http://www.vng.nl/bezuinigen discussieboek Van bezuinigen tot strategische heroriëntatie’, BMC & VNG, juni 2010). Dat kan leiden tot innovatief bezuinigen, waarbij adviezen vanuit diverse actuele publicaties behulpzaam kunnen zijn.
Handvaten voor herbezinning; wie durft?
Dit pleidooi is bestemd voor wie wil en wie moet. De culturele organisaties die bezuinigingen krijgen opgelegd tot wel 20% doen er verstandig aan om na te denken wat anders kan, in plaats van wanhopig het oude vast te houden. De overheden die moeten bezuinigen zouden de kaasschaafmethode vrijwillig kunnen verlaten om met moed innovatief beleid te formeren. Voor beide geldt dat visievorming noodzakelijk is. Wie durft onbaatzuchtig belangenoverstijgend na te denken in tijden dat het makkelijk ieder voor zich is? Adviseurs van buitenaf kunnen behulpzaam zijn, mediators treden al aan.
Uit de diverse publicaties die Erfgoed Nederland al dan niet samen met anderen in 2010 uitgaf, zijn een aantal criteria te herleiden die behulpzaam kunnen zijn bij de noodzakelijke visievorming, erfgoed (of cultuur-)breed. Het betreft de volgende criteria:
1. goede omschrijving van de rol van de culturele organisatie voor een
gemeente, een regio, provincie of nationaal en internationaal
2. als je rol duidelijk is, kun je bijhorende afspraken maken over prestatie indicatoren met de subsidiënten en de politiek
3. welke mogelijkheden zijn er voor cultureel ondernemerschap, cq
business-models, en hoe worden die gehonoreerd door een
subsidiërende overheid
4. welke functies en locaties zijn nodig om de culturele doelstellingen te
behalen als je in doelstellingen wilt nadenken in plaats van in instituties
5. welke innovaties zijn er te realiseren op het gebied van collectie-
mobiliteit, e-cultuur en educatie? Juist nu?!
Om het succes af te kunnen wegen van deze criteria is het noodzakelijk dat zowel opdrachtgevers als opdrachtnemers met elkaar tijdig in dialoog gaan. Dat vraagt moed en een open houding.
Men neme een behandeling op basis van informed consent
‘Zijn er nog taboes in de culturele en erfgoedwereld waar je niet over wilt nadenken, laat staan over openlijk over spreekt?’ vroeg een bezoeker bij Erfgoed Nederland. Die zijn er. Zou De Nachtwacht als onderdeel van de collectie Nederland bij een zich terugtrekkende overheid ooit in bezit kunnen komen van Chinese investeerders? Kunnen gemeentelijke collecties worden samengevoegd en de eigen gemeentegrens passeren? Heeft iedereen recht van spreken over het stimuleren en behouden van cultuur of mag je pas meepraten als je kennis van zaken hebt? En wie bepaalt dan of je een gesprekspartner bent? Juist die onuitgesproken taboes maken visievorming kwetsbaar en kunnen een open houding tussen overheden en gesubsidieerde instituten in de weg staan.
Bij fundamentele heroverwegingen is van het belang dat men elkaar zo adequaat mogelijk informeert. In de medische wereld hanteert men het begrip informed consent. Voor medische behandeling of deelname aan (medisch-)wetenschappelijk onderzoek moet een patiënt zijn of haar toestemming geven. De patiënt behoort dan wel adequaat geïnformeerd te zijn over bijvoorbeeld risico’s en belasting van een behandeling. Deze op informatie gebaseerde toestemming wordt informed consent genoemd. Je verdiepen in de genoemde criteria die een vruchtbare dialoog kunnen bewerkstelligen en in de informed consent die basis biedt voor de ‘behandeling’ lijkt geen onverdeelde luxe.
Het biedt de meeste kans om samen te kunnen nadenken over doelstellingen in plaats van in instituties, teneinde innovatie te bewerkstelligen. Ook of juist in deze tijden.
