Ooit maakten we mooie dingen, maar tijdens het communisme zijn we onze goede smaak kwijtgeraakt. Nu zijn we hard bezig om die terug te vinden. Opgetekend uit de mond van een doorsnee-Rus toont dit citaat volgens NRC-correspondent Michel Krielaars aan dat de betekenis van kunst en cultuur in het dagelijks leven van de inwoners van Rusland onveranderd groot is, hoewel misschien niet altijd even zichtbaar. Aan geld is tegenwoordig in ieder geval geen gebrek. Met een economische groei van acht procent per jaar en een begrotingsoverschot van vijf procent mag Rusland zich een gelukkig land noemen. Het culturele landschap deelt mee in de toenemende welvaart, vooral door de groeiende instroom van privaat geld. De culturele infrastructuur krijgt een flinke oppepper; musea breiden uit, andere culturele instituten worden gemoderniseerd en het aantal galeries groeit explosief. Dit blijft niet beperkt tot de twee bekende culturele centra, Moskou en Sint-Petersburg. Ook in de buitengebieden is cultuur booming business.
Als deze ontwikkeling zich in dit tempo voortzet, zal Rusland op het terrein van met name de beeldende kunsten binnen vijf jaar tot de toonaangevende landen in Europa horen, zo voorspelt Sjeng Scheijen, voormalig conservator bij het Groninger Museum. In opdracht van de Nederlandse ambassade in Moskou taxeerde hij de Russische cultuursector en inventariseerde hij de mogelijkheden voor Nederlandse cultuurmakers om bij de ontwikkelingen in dit enorme land aan te sluiten. Vooruitlopend op het eindrapport, presenteerde Scheijen tijdens de Dare2connect bijeenkomst op 10 juni jl. in Amsterdam alvast een aantal bevindingen.
Design, mode en architectuur
In Rusland bestaat een grote vraag naar Dutch design, inclusief de meer conceptuele varianten daarvan. Veel Nederlandse ontwerpers zijn bekende namen voor het Russische publiek, maar hun producten zijn nauwelijks verkrijgbaar. De gedachte dat die ontwerpen eventueel ook in Rusland kunnen worden uitgevoerd is echter een brug te ver. Het land heeft weliswaar een grote traditie op het gebied van grafische vormgeving, maar product design is een pril specialisme. Op dit moment zijn er nauwelijks productiefaciliteiten in Rusland, ook Russische ontwerpers moeten hun werk elders laten produceren. Het Russische kunstonderwijs is goed en degelijk, om niet te zeggen vrij conservatief. Meer aandacht voor innovatie is wel gewenst en met grote interesse kijken de Russen dan ook naar zoiets als de Design Academy in Eindhoven.
Een groeiende groep Russen heeft tegenwoordig het geld om zich in couture te steken. Helaas heeft Nederland, volgens Sjeng Scheijen, op het gebied van mode een serieus imago probleem, want geen Rus kan zich iets voorstellen bij Nederlandse mode. Victor & Rolf zijn nog niet doorgebroken in Rusland en ontwerper Alexander Slobbe werd door respondenten van Scheijen aangezien voor een Belg en in n geval zelfs voor een Japanner.
Voor architectuur is het beeld gunstiger. Tijdens de bijeenkomst biedt architect Erick van Egeraat een kijkje in zijn rijk gevulde portofolio, waarin Rusland goed vertegenwoordigd is. De on-Nederlandse schaal waarop Van Egeraat opereert, sluit wonderschoon aan bij de door Scheijen gesignaleerde Russische voorkeur voor dramatische emo-architectuur, met statusverhogende werking. Ook voor andere Nederlandse architecten liggen er grote kansen in Rusland. Daarbij geldt nadrukkelijker dan in andere disciplines dat het hier niet alleen om marktuitbreiding zou moeten gaan, maar dat zij ook nog wel iets kunnen leren van hun Russische vakbroeders als het gaat om de optimale verbinding tussen vorm, functie en het uiterlijk van een gebouw.
Wat kost traditie en smaak?
Ooit was Rusland een zeer vooraanstaand land op het gebied van dans, met name klassiek ballet. Tegenwoordig zit deze kunstdiscipline enigszins in het nauw. Weliswaar hebben de befaamde gezelschappen in Moskou en Sint-Petersburg de moeilijke jaren negentig overleefd en is er in de vele balletscholen in het land aan talent geen gebrek, de financile situatie is bedroevend vergeleken met de meer commercieel georinteerde disciplines. De danssector heeft tot dusver nog weinig kunnen profiteren van het private kapitaal en leunt deels op de bijdragen van internationale fondsen als de Ford Foundation. Moderne dans bestaat en floreert voorzichtig in de buitengebieden, maar staat vooralsnog in de schaduw van het traditionele ballet. Tussen deze twee vormen is nauwelijks uitwisseling. Zijn in Nederland veel moderne dansers klassiek geschoold, in Rusland zijn de genres gescheiden werelden. Ballet vormt een conservatief bolwerk dat iedere vorm van innovatieve kracht en economische aantrekkingskracht ontbeert. In hoeverre de positie van de danssector representatief is voor andere traditionele kunstvormen blijft onduidelijk.
Geld maakt kunst en de kunsten brengen geld op, zo lijkt de overheersende opvatting in het hedendaagse Rusland. Waar sommige disciplines een stevige economische plek aan het verwerven zijn en door de opkomende middenklasse en rijke bovenlaag omarmd worden, worstelen andere met een vergrijzend personeelsbestand vanwege lage salarissen. Ook corruptie is nog steeds een probleem, maar zowel innovatie en vernieuwing als de strijd tegen corruptie staan hoog op de prioriteitenlijst van de zojuist aangetreden nieuwe regering. Blijft over de vraag waar goede smaak te koop is.
