Armando en het Armando Museum
Armando (Amsterdam, 18 september 1929) is één van Nederlands belangrijkste hedendaagse beeldende kunstenaars. Hij is kunstschilder, beeldhouwer, dichter, schrijver, violist, acteur, journalist, film-, televisie- en theatermaker. Hij is een van de zeldzame kunstenaars die excelleert in alle door hem beoefende disciplines. Als lid van de naoorlogse avant-garde bepaalde Armando in hoge mate de ontwikkeling van de Nederlandse kunst vanaf die tijd. Armando is een nationaal en internationaal gewaardeerd en bekend kunstenaar en zijn werk is over de hele wereld in belangrijke museale en particuliere collecties te vinden. Het Armando Museum in Amersfoort is het enige museum van een nog levende kunstenaar in Nederland. Het kwam in 1998 tot stand. Het museum bezit een eigen collectie werken van Armando, zowel beeldend als documentair, aangevuld met werken in langdurig bruikleen uit het oeuvre van de kunstenaar. Daarnaast beheert het museum archieven, audiovisueel materiaal en verschillende soorten documentatie. Het Armando Museum werd op 22 oktober 2007 wereldnieuws toen de Elleboogkerk, waarin het museum gehuisvest was, door brand werd verwoest. Bij de brand gingen enkele werken uit de kerncollectie van het museum verloren en ook enkele bruiklenen van andere musea, die op dat moment tentoongesteld waren. Daarnaast verloor het museum zijn ruimte om het werk en gedachtegoed van Armando tentoon te stellen en te delen met bezoekers.
Van fysiek naar digitaal
In de periode voor de brand waren de medewerkers van het museum al begonnen met het ontwikkelen van plannen om de collectie, de werken en het gedachtegoed van Armando, digitaal te ontsluiten. Armando heeft heel duidelijke thema’s in zijn werk die zowel in zijn beeldende kunst als in zijn literaire werken tot uiting komen. Maar in een museale ruimte is het moeilijk om beeldende kunst, films en literatuur inhoudelijk met elkaar te verbinden. Boeken, films en muziek passen niet, of slechts in beperkte mate, in tentoonstellingen. En het is vrijwel onmogelijk om in een expositie inhoudelijke relaties tussen verschillende kunstuitingen te leggen en verbanden aan te geven. Het museum was sinds 2006 bezig om in de Elleboogkerk, op de plek waar het koor zich bevond, een multimediale, educatieve ruimte te ontwikkelen waar alle werken van Armando (ook werken van andere musea en uit andere collecties) integraal en in samenhang bekeken, bestudeerd en beluisterd zouden kunnen worden. Het museum droomde van computers, projecties, een website, gekoppelde multimediatours door exposities enzovoorts.
Het had voor de hand gelegen als het museum er na de brand de brui aan had gegeven. Vrijwel alles dat nodig is om een museum te draaien was verdwenen, verbrand en nat en verrot door het bluswater. Maar met een enorme hoeveelheid energie en ambitie begonnen de medewerkers en vrijwilligers van het museum een digitaal museum voor Armando op te bouwen om ook zonder fysieke ruimte te zorgen dat de kunst van Armando voor iedereen toegankelijk is. Het museum heeft zich – met zeer beperkte menskracht – ingespannen om alle werken van en over Armando op te sporen, integraal te digitaliseren en inhoudelijk samenhangend te ontsluiten, zodat de gedigitaliseerde werken voor iedereen – van liefhebber tot leek, en van kunstminnaar tot filmfanaat toegankelijk en begrijpelijk zijn.
Multimediaal
Veel mensen kennen maar een klein deel van Armando’s enorme oeuvre. Bijvoorbeeld alleen Herenleed, alleen zijn boeken of alleen zijn schilderijen. Zij weten niet waar zijn, door velen als pessimistisch gekwalificeerde, wereldbeeld vandaan komt of dat zijn visie juist tot zeer humoristische werken heeft geleid. En juist dat wil het museum bereiken: dat iedereen kennis kan nemen van de kunst en het gedachtegoed van Armando en daardoor tot denken wordt aangezet of simpelweg zo veel mogelijk kan genieten van zijn werk. Om de wereld van Armando toegankelijk te maken is zijn werk in zes thema’s opgedeeld (Dader en slachtoffer; De plekken, Melancholie, tijd en herinnering; Bronnen van inspiratie; Schoonheid en kwaad; Humor) en zijn al Armando’s werken binnen deze zes thema’s geplaatst. Veel werken passen binnen meerdere thema’s. Bezoekers van de website krijgen at random een thema voorgeschoteld of kunnen voor één van de zes thema’s kiezen. Binnen ieder thema worden alle soorten werken van Armando getoond: beeldende kunst, literatuur, filmisch werk, muziek enzovoorts. Doel van de website is om bezoekers mee te nemen in de wereld van Armando zonder dat zij door lange teksten, moeilijk doorzoekbare collectiedatabases of strak uitgestippelde paden hoeven te navigeren. De thema’s en werken van Armando zouden uitdagend en prikkelend genoeg moeten zijn om bezoekers te verleiden verder te kijken, door te klikken en met de website aan de slag te gaan.
Om de gemiddelde bezoeker toch voldoende bagage mee te geven om ieder thema te kunnen begrijpen en leren kennen, zijn er zes films gemaakt, die als introductiefilm bij ieder thema staan. De films zijn kleine ‘documentaires’ per thema, die geheel bekeken of op onderwerp doorgebladerd kunnen worden. Daarnaast worden, in verschillende vensters, werken in verschillende selecties van werken getoond. Vanaf dat punt is het de bedoeling dat bezoekers zelf op verschillende manieren aan de slag gaan met de website. De achtergrond van ieder thema – een kunstwerk of literair fragment – wordt at random gegenereerd. Bezoekers kunnen dit werk bestuderen of een ander beeld selecteren voor de achtergrond. Bezoekers kunnen werken in verschillende selecties bekijken, boeken online lezen, muziek beluisteren en films bekijken. Ze kunnen binnen ieder thema wisselen tussen werken uit verschillende periodes en uit verschillende plekken die relevant zijn voor Armando en uit verschillende kunstvormen. Door met verschillende filters te spelen ontstaan telkens nieuwe selecties. Bezoekers kunnen verder zelf selecties maken en sets opslaan om deze later nogmaals te bekijken en met andere bezoekers te delen.
Kleur en vormherkenning
Het mooiste tooltje in de website is echter de mogelijkheid om werken te vergelijken. Als de bezoeker een werk heeft geselecteerd dan kan hij vervolgens zoeken op werken met dezelfde kleur of met dezelfde vorm. Het zoeken in museale collectiedatabases gebeurt gewoonlijk op basis van woorden, maar bij beeldende kunst beschikken bezoekers vaak niet over de juiste terminologie om te vinden wat ze zoeken. Dan zou het handiger zijn om via beelden te zoeken. Dit kan inmiddels steeds beter met behulp van de Wavelet technologie. Wavelet analyse, ook wel Forier analyse genaamd, is een wetenschappelijke methode om gegevens uit een beeld te destilleren. Zo kan er bijvoorbeeld gezocht worden op schilderijen met rode vlakken in het werk van Armando. Daar is geen verbale zoekterm voor te bedenken om mee in een collectiedatabase te zoeken, maar het kan voor zowel een geïnteresseerde bezoeker als een kunsthistoricus een zinnige benadering van een collectie zijn. Wavelet analyse legt waarden met betrekking tot kleuren en patronen in digitale beelden op een zodanige wijze vast dat deze waarden vergeleken kunnen worden met de waarden van andere digitale beelden. Het bekendste voorbeeld van een beeldbank waar met behulp van Wavelet technologie beelden doorzocht kunnen worden is de Google Afbeeldingen database. Het werk van Armando is bij uitstek geschikt om met deze technieken doorzoekbaar te maken. Hij werkt met terugkerende patronen als ladders en vlaggen en is, na lang alleen met zwart en wit gewerkt te hebben, de laatste jaren steeds meer kleur in zijn werken gaan gebruiken. De verwachting was dat zoeken op kleuren en vormen een eenvoudige manier zou zijn om vlaggen, ladders, oranje of groene gestalten te vinden. Doordat vergelijkingen gemaakt worden op basis van computerberekeningen krijg je niet alleen de resultaten die je zou mogen verwachten, maar komen er ook heel onverwachte werken boven: tussen rode vlakken kun je ineens een schilderij met gele kop aantreffen.
Eerste reacties
Hoewel de website van het Armando Museum nadrukkelijk voor het grote publiek is bedoeld, vraagt de website lef en zelfredzaamheid van zijn bezoekers. Mensen moeten actief aan de slag gaan om in de wereld van Armando te komen en deze wereld te leren kennen. Helaas is de website op dit moment nog in betaversie waardoor er nog geen deugdelijke statistieken over het gebruik van de website voor handen zijn. Maar de eerste reacties van enkele testpanels zijn hoopgevend: hoewel mensen in het begin enigszins in de war zijn, het geheel een wat rommelige indruk vinden maken en niet goed weten wat ze moeten doen, daagt de website de meeste mensen voldoende uit om eens door te klikken. 80% van de testpanelgebruikers is meer over de kunstenaar Armando te weten gekomen en is tevreden tot zeer tevreden over de zoekmogelijkheden van de website.
