Als speciale bijdrage aan dit themanummer ‘Erfgoed en Landschap’ herplaatsen we een column van Anne van Kuijk, geschreven naar aanleiding van de Brabantse Stijlprijs 2017. De finalisten van die prijs gaven ieder een eigen kunstzinnige draai aan bijzondere Brabantse plekken. De winnende inzending verbindt op expliciete wijze landschap, erfgoed en kunst. Waardevolle lessen en inspiratie binnen het kader van de huidige editie van MMNieuws.
Verbeeldingskracht en verbindingskracht zijn de grondstoffen van Brabant is een gevleugelde uitspraak van Commissaris van de Koning Wim van de Donk. Dat is opnieuw bewezen in de race om de Brabantse Stijlprijs 2017, een tweejaarlijkse prijs van de Provincie Noord-Brabant voor omgevingskwaliteit. De Brabantse gemeenten dienden 82 gerealiseerde projecten in, plekken die geboren zijn vanuit passie van mensen. Winnaar van zowel de jury- als de publieksprijs werd de Andreas Schotel wandel- en kunstroute in Esbeek in de gemeente Hilvarenbeek. Behalve een winnaar heeft de Brabantse Stijlprijs meer inzicht opgeleverd in het samen werken aan omgevingskwaliteit op lokaal niveau. Veel van deze lessen kunnen voor overheden als leidraad dienen bij het opstellen en uitvoeren van omgevingsvisies. Hieronder worden de ‘zeven zekerheden van de Brabantse Stijlprijs 2017’ beschreven:
- Ge kunt ’t ok nie doen – Je kunt het ook niet doen
Niet het ‘moeten’ of ‘de plicht’ is de drijfveer, maar het ‘willen’, kansen zien en er voor gáán.
Bij initiatieven uit de samenleving gaat het om trots, betrokkenheid bij je omgeving, passie en samen iets moois willen ondernemen. Er ligt lang niet altijd een absolute noodzaak aan ten grondslag. Er gaat op zich niet écht iets mis als het initiatief niet wordt genomen. Maar we worden er allemaal blij van, zowel de initiatiefnemers als de gemeenschap.
Zie voorbeeld: Stationsomgeving Deurne (video) - Ut heurt allemaol be mekaor – Het hoort allemaal bij elkaar
Initiatiefnemers werken vanuit de samenhang-der-dingen. Daar waar de overheid de wereld opknipt in ‘sectoren’, ‘portefeuilles’ of ‘thema’s’, werken lokale initiatiefnemers vanuit de natuurlijke samenhang-der-dingen. Zij noemen dat niet ‘integraal werken’ maar doen dit van nature. Daarbij hebben zij last van de ‘verkniptheid’ bij de overheid. Maar vaak weten zij ook goed de verschillende subsidiestromen te benutten.
Zie voorbeeld: Andreas Schotel Kunst- en Wandelroute Esbeek (video) - Ho ho nie alles tegelijk – Niet alles tegelijk
Eerst bestendigen voordat je de volgende stap zet. Door een initiatief bewust compact te houden in het begin, kan het voldoende stevigheid krijgen om stap voor stap uit te groeien. Daarbij verrijkt en verbreedt het initiatief zich met meer partijen die iets kunnen betekenen en krijgt het een grotere maatschappelijke betekenis. Geslaagde initiatiefnemers ‘klooien’ nooit zomaar wat aan, integendeel: het gaat om een goed idee en plan, een slim proces en doorzettingsvermogen.
Zie voorbeeld: Waterkrachtcentrale Dommelstroom in Sint-Michielsgestel (video) - Wete waor ge vandaon kumt – Weten waar je vandaan komt
De geschiedenis van de plek inspireert en motiveert. Het verleden is een bron van inspiratie voor veel initiatieven in het heden: de gedrevenheid om de geschiedenis van een plek zichtbaar te houden of juist zichtbaar te maken door die te verbinden aan nieuwe ontwikkelingen. In deze initiatieven worden kennis en kunde van verschillende generaties gecombineerd, wat de verbondenheid binnen een gemeenschap versterkt. Lokale heemkundekringen zijn in dit soort initiatieven belangrijke partners.
Voorbeeld: Het Philips van Kleefbolwerk in Ravenstein (video) - Ut zit in onze natuur – Het zit in onze natuur
De natuur als drijfveer en verbinder. Net als erfgoed is ook de natuur een motor achter veel initiatieven. Daarbij gaat het nooit om de natuur op zichzelf, maar altijd in een combinatie van beleven, ontmoeten en samen actief bezig zijn. De lokale afdelingen van het IVN (Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid) zijn hierbij vaak betrokken.
Voorbeeld: Landerij van Tosse in Oss (video) - Ge wit ut oit noit nie – Je weet ’t maar nooit
Elke plek doet er toe. Lokale initiatieven kunnen onaantrekkelijke plekken laten opbloeien. Rommelzones aan de rand van de bebouwde kom of een braakliggend veldje zijn juist plekken waar gepionierd kan worden met nieuwe ideeën. Daardoor kan de plek en de ruimere omgeving weer een blijvende nieuwe betekenis en aantrekkingskracht krijgen.
Zie voorbeeld: Ontmoetingscentrum De Wingerd in natuurtuin ’t Loo in Bergeijk (video) - Ge hed mekaor noddig – Je hebt elkaar nodig
Het gaat om gemeente en gemeenschap. Geen enkel initiatief uit de samenleving kan zonder de overheid. Wél verschilt de rol van overheid van geval tot geval en ook in de diverse fasen van het initiatief. Een open houding, vertrouwen in elkaar, een goede mix van persoonlijk en zakelijk handelen en ter plekke samen kijken en ervaren zijn cruciale elementen in een goed samenspel tussen initiatiefnemers en overheid.
Voorbeeld: De Trapkes in Sprundel (video)
Wij zijn trots dat Architectuur Lokaal het initiatief heeft genomen om de projecten van de Brabantse Stijlprijs in te zetten binnen het ARO-programma ‘Ontwerpen aan maatschappelijke initiatieven’. Het rijke palet aan vooral kleinschalige initiatieven met een grote maatschappelijke waarde en uitstraling worden bezocht en besproken tijdens excursies en gesprekken. Op 15 november (klik hier voor meer informatie) organiseert Architectuur Lokaal een gesprek waarin de gemeenten Tilburg en Oisterwijk en andere deskundigen hun ervaringen met maatschappelijke initiatieven bij het opstellen van de omgevingsvisie delen. Ik zal ook aanwezig zijn om de zeven zekerheden verder toe te lichten en om te laten zien hoe initiatieven uit de samenleving de kwaliteit van de omgeving kunnen versterken en vergroten. ’s Middags kunt u mee op excursie naar twee bijzondere maatschappelijke initiatieven: een voedselcoöperatie in Boxtel en de transformatie van een leegstaand klooster tot kloppend hart van Zijtaart, tevens winnaar van de Brabantse Stijlprijs 2014. De zeven zekerheden zult u hier zeker terugzien. Gaat u mee? Want wat we zeker weten, is dat ze door anderen weer verrijkt en aangescherpt kunnen worden. Kennis delen is vermenigvuldigen!
