Erfgoed Nederland is sinds twee jaar het sectorinstituut voor de gehele erfgoedsector (musea, monumenten, archeologie en archieven). Als zodanig maakt het onderdeel uit van de door het ministerie van OCW bedachte basisinfrastructuur, die het brede veld van cultuur inclusief de podiumkunsten bestrijkt. De opdracht van het sectorinstituut ligt op het vlak van nationale en internationale representatie, educatie, waardering en presentatie, archivering en cordinatie.
In eerste instantie werken erfgoedinstellingen voor hun eigen doelgroep, binnen hun eigen interessegebied. Maar vaak zullen contacten over de grens een logisch vervolg zijn. Musea wisselen bruiklenen en exposities uit met buurlanden, industrieel erfgoed in de mijnstreek is thematisch gelinkt aan het Ruhrgebied, culturele verenigingen in de Bijlmer onderhouden contacten met thuislanden als Ghana en Suriname. Relevantie van ontwikkelingen binnen het erfgoed houdt niet op bij de landsgrenzen. Om de wederzijdse contacten te stimuleren en helpen vormgeven, zet Erfgoed Nederland zich actief in.
Bezoekersprogramma
Een praktische manier om uitwisseling tot stand te brengen is het HGIS-bezoekersprogramma dat Erfgoed Nederland in opdracht van het ministerie uitvoert. Via aanvragen kunnen buitenlandse erfgoedprofessionals een bezoek brengen aan ons land en zo de samenwerking met zusterorganisaties zoeken. Het doel is steeds wederzijdse relaties op te bouwen, kennis uit te wisselen en in tweede instantie de Nederlandse cultuur ook in het buitenland te profileren. Met bijna dertig inkomende bezoeken per jaar hebben alle sectoren van het erfgoed de mogelijkheid hiervan gebruik te maken. Aanvragen komen zowel van Nederlandse musea of monumentenorganisaties, als van initiatiefrijke buitenlandse partners. Ook de ambassades kunnen ingeschakeld zijn bij een voorstel.
In 2008 komen via het bezoekersprogramma culturele beleidsmakers van de landen waarmee Nederland langdurige relaties onderhoudt, zoals Indonesi, Zuid-Afrika en Suriname. Zij bespreken met OCW en verschillende nationale instellingen hoe het gemeenschappelijk erfgoedbeleid kan worden afgestemd. Individuele bezoekers zijn bijvoorbeeld een directeur van een Italiaans kunstmuseum die kunst uit Nederlandse musea wil exposeren, of een kleine delegatie uit Riga die de geschiedenis van de Oostzee-vaart wil uitdiepen in Groningen en Drenthe, waar veel van de Oostzeevaarders vandaan kwamen.
Gemeenschappelijk Cultureel Erfgoed
Ons land heeft door toedoen van de VOC en de WIC een lange traditie in overzeese handel, die onvermijdelijk heeft geleid tot culturele uitwisselingen. Dat geldt niet alleen voor de bouw van handelsposten, forten en kerken, maar evengoed voor het aanleggen van archieven die nu een belangrijke bron vormen voor de nationale geschiedenis van landen in de tropen.
Om die reden voert Nederland al jaren een actief beleid op het gebied van Gemeenschappelijk Cultureel Erfgoed, ofwel GCE. Het sectorinstituut stimuleert ook deze vorm van gebruik van het cultureel vermogen. Door de culturele samenwerking met GCE-landen wordt immers tevens maatschappelijke ontwikkeling bevorderd: we leren ieder van onze eigen en gedeelde geschiedenis en de mensen in de erfgoedinstellingen krijgen een bredere visie op de wereld.
Erfgoed Nederland is zowel aanspreekpunt voor instellingen in Nederland als voor buitenlandse partners die contacten zoeken. Het sectorinstituut onderhoudt reguliere contacten met de ambassades en met koepelorganisaties in vele landen. Als sectorinstituut ligt er een taak voor cordinatie en afstemming, iets wat nodig is als je ziet hoeveel belangstelling er voor dit thema bestaat: archeologisch en historisch onderzoek in Brazili, inventarisatie van forten in Indonesi, het maken van een film over het erfgoed van Surabaya om de bevolking meer bewust te maken, het behoud van historische fotocollecties uit Nederlands-Indi of een studie naar de moderne architectuur in Tanzania die vaak experimenteler en uitdagender is dan die in Europa.
Export van ervaring
Op verzoek van de Indonesian Heritage Trust (BPPI) is Erfgoed Nederland een samenwerkingsverband aangegaan in een gezamenlijk project om een toolkit voor erfgoededucatie te maken. De ervaring die wij hebben om erfgoed onderdeel te laten worden van het reguliere schoolprogramma, is voor Indonesi een nieuw fenomeen. In eerste instantie wordt in Yogyakarta, een stad zo rijk aan cultuur, in samenwerking met de scholen een lesprogramma ontwikkeld. Doordat de Heritage Trust meer dan vijftig locale erfgoedorganisaties over heel Indonesi vertegenwoordigt, kan in een tweede fase de ervaring worden overgedragen aan andere steden. In het verschiet ligt de verspreiding van de toolkit ook naar andere landen; grote belangstelling is al getoond vanuit Suriname en Bonaire.
Ook in ons land kan praktische hulp geboden worden om bijvoorbeeld erfgoedstudies van de grond te krijgen. Erfgoed Nederland doet dat bijvoorbeeld in de vorm van de Student Helpdesk for Shared Built Heritage. Studenten aan Nederlandse universiteiten of de TU hebben soms de wens een scriptie te schrijven over het erfgoed overzee. Dat is een uitdaging die enerzijds heel nuttig is, en anderzijds extra problemen oplevert. Door een informatiepunt te bieden kan het sectorinstituut deze studenten in contact brengen met ervaren onderzoekers die al langer bekend zijn in het gekozen gebied, suggesties voor relevante literatuur geven, hulp bieden bij het vinden van reisfondsen. Hierbij wordt een beroep gedaan op andere netwerken, zoals ICOMOS, de UNESCO-afdeling voor monumentenzorg.
Internationale NGOs
Om het culturele vermogen van Nederland te kunnen blijven stimuleren, participeert Erfgoed Nederland actief in diverse internationale netwerken van specialisten. Zo is er de reeds genoemde vereniging ICOMOS, een wereldwijde club van experts in de monumentenzorg en archeologie. Op velerlei terrein, van historische boerderijen tot cultureel toerisme, komen de specialisten bij elkaar om een multinationale aanpak te bespreken. Op het gebied van de musea is ICOM een vergelijkbaar netwerk van museumprofessionals. De archieven zijn internationaal vertegenwoordigd in ICA, waarvan Erfgoed Nederland ook lid is.
Zodoende blijven de medewerkers van het sectorinstituut op de hoogte van actuele ontwikkelingen en bouwen zij een eigen netwerk op van betrouwbare en coperatieve collegas in vele landen.
Een terrein waarop internationale uitwisseling bijna onvermijdelijk is, betreft ICT en het gebruik van internet en nieuwe media. De ontwikkelingen gaan snel en worden overal ter wereld uitgewerkt. Erfgoed Nederland is vertegenwoordigd in een aantal grote Europese initiatieven en legt zo het verband met onze eigen erfgoedsector. Een van de samenwerkingsverbanden is de website Europeana, een initiatief van the European Digital Library met als motto connecting digital heritage. Hier kunnen genteresseerden de gedigitaliseerde collecties van de grote Europese erfgoedinstellingen integraal doorzoeken en de gevonden objecten met elkaar vergelijken. Erfgoed Nederland zet zich er voor in dat zo veel mogelijk Nederlandse collecties ook door Europeana ontsloten gaan worden.
Vraagbaak en loket
Erfgoedprofessionals met allerlei interesse kunnen aankloppen bij Erfgoed Nederland. De website biedt een steeds groeiend aanbod aan informatie, met specifieke programmas en bijeenkomsten die worden aangeboden aan het veld. Zoals blijkt houdt de dienstverlening niet op bij de grens. Wie een springplank kan gebruiken voor de stap naar buiten, kan zijn licht opsteken bij het sectorinstituut voor het erfgoed.
