Flexibele monumenten zijn de toekomst

Ingenieursadviesbureau Sweco werkt aan de samenlevingen en steden van de toekomst. Betekent dit dat we alleen kijken naar nieuwbouw? Welnee, de monumenten in Nederland zijn namelijk flexibel. Maar welke mogelijkheden zijn er? We zien dat eigenaren, gebruikers, architecten en aannemers worstelen met vergelijkbare problemen. Daarom organiseerde Sweco op 11 oktober een symposium over toekomstbestendige monumentale panden. Waar kon dat anders georganiseerd worden dan in Huize Houdringe in de Bilt, een werklocatie van Sweco Nederland en een monument.

Ted Reinders, commercieel manager van Sweco, stelt: “Verbouwen of renoveren, het levert vaak complexe projecten op waar met passie en een gevoel voor historie aan wordt gewerkt. Als je deze mensen en deskundigheid bij elkaar brengt, krijg je een chemie. Met vele projecten op onze naam hebben we expertise in huis die aansluit bij de laatste ontwikkelingen op het gebied van monumenten. Of het nu gaat om herontwikkeling, verduurzaming, binnenklimaat of digitalisering en beheer van monumenten. We waren dan ook erg blij om herontwikkelaars, adviseurs, architecten, aannemers en eigenaren van monumenten met elkaar in gesprek te brengen.”

Verduurzamen van monumenten

Spreker Birgit Dulski, senior onderzoeker Duurzame Monumenten bij Nyenrode Business Universiteit nam bij aanvang de gasten mee in de trends en ontwikkelingen. “Men is in deze tijd steeds meer gericht op verduurzamen van monumentenzorg. In vergelijking met de jaren negentig is dit een wereld van verschil, toen nieuwbouw de hoofdrol speelde en men gewoonweg niet zo bezig was met monumenten. Waar eerder het restaureren en in stand houden van monumenten het grote vraagstuk was, nu is dit verschoven naar herbestemmingsvraagstukken. Vooral op het platteland is herbestemming een uitdaging. Ook is het beleid rondom de invulling van monumentenzorg verschoven van het rijk naar lokale gemeenten. Hierdoor komt het voor dat de ene gemeente een vergunning wel verleend, terwijl een andere gemeente dat niet doet. Daarnaast worden er steeds meer technieken ontwikkeld speciaal gericht op monumenten, zoals dun isolerend glas, steeds zuinigere verlichtingssystemen, zonnefolie of zonnepanelen geïntegreerd in dakpannen, om maar enkele voorbeelden te noemen”, aldus Birgit.

Energietransitie

De afspraken uit het Akkoord van Parijs, de basis van de energietransitie, hebben grote gevolgen voor het verduurzamen van erfgoed. Dat stelt Thijs van Brakel, senior adviseur Duurzame Energie bij Sweco: “Ik zie dat de historici en de ontwikkelaars steeds meer naar elkaar toe bewegen. Hoewel er altijd een spanningsveld blijft: historici zetten het behoud van de monumentale kwaliteiten van het pand voorop, maar zien de noodzaak tot verduurzaming. Ontwikkelaars net andersom. Uiteindelijk is een monument pas echt duurzaam wanneer het actief wordt gebruikt. Dan pas heeft het toekomstwaarde en blijft het behouden. Zie bijvoorbeeld Boekhandel Dominicanen in Maastricht of Waanders in de Broeren in Zwolle, beide kerken omgebouwd zijn tot boekenwinkels. Dat bewustzijn brengt ontwikkelaar en historici bij elkaar en vormt vanaf de initiatieffase een goede dialoog. Immers, een leegstaand monumentaal gebouw, daar heeft niemand wat aan.”

Integrale aanpak

Thijs vervolgt: “Ik zie dat we nog verder moeten komen in integrale duurzaamheid. Verduurzaming van monumenten is vaak nog gesegmenteerd en gebaseerd op individuele maatregelen. Men treft bijvoorbeeld isolerende maatregelen door thermische massa af te dekken met voorzetwanden, maar kijkt er niet naar of dit de luchtdichtheid verbetert. Integraal denken is hierin vereist. Een mate van realisme is eveneens welkom. Zelfs in 2050 zullen de meeste monumenten niet energieneutraal zijn. De inspanningen zijn vaak disproportioneel en de monumentale waarde wordt te sterk aangetast door ingrijpende verduurzaming. Wil je dit compenseren dan is het goed om nieuwe gebouwen energieleverend te maken en de energie voor monumentale gebouwen duurzaam op te wekken.”