Na het succes in het Spaanse Bilbao lijkt het Guggenheim museum niet meer te stoppen. Naast vergevorderde plannen voor een nieuwe vestiging in Las Vegas beschouwt het museum nu ook zijn tentoonstellingsruimte in Manhattan als ontoereikend. Dit voorjaar ontving het stadsbestuur van New York een voorstel voor een nieuwe vestiging, wederom ontworpen door Frank Gehry, de architect die eerder het Bilboa museum ontwierp. Een apart hiervoor georganiseerde tentoonstelling besteedt aandacht aan het op zijn minst opmerkelijk te noemen ontwerp, dat een prijskaartje heeft van maar liefst 450 miljoen dollar.
Guggenheim volgt McDonalds
Echt verrassend zijn alle nieuwe ontwikkelingen niet. Met het openen van nieuwe vestigingen in Veneti, Berlijn en Bilbao heeft het Guggenheim museum de afgelopen jaren geen geheim gemaakt van zijn internationale ambities. De toekomstprojecten, waaronder een binnenkort te openen virtueel museum, een door Rem Koolhaas te ontwerpen vestiging in Las Vegas en naar verluidt een vestiging in Brazili, laten zien dat Guggenheims expansiedrift voorlopig nog geen einde kent.
Wereldwijd zijn de laatste jaren wel meer musea flink aan het uitbreiden. Vaak gaat het om een nieuwe vleugel (Museum of Modern Art, het Van Gogh Museum), terwijl een enkeling zich gelukkig prijst met een geheel nieuwe vestiging (Tate Modern in London). De schaal waarop Thomas Krens, directeur van het Guggenheim, nieuwe vestigingen uit de grond weet te stampen is echter ongekend. Al bij zijn aantreden in 1992 droomde Krens hardop van een internationaal museum. Toen nam niemand zijn plannen werkelijk serieus. Nu, acht jaar en drie buitenlandse vestigingen later, lijkt hij hard op weg van het Guggenheim s werelds eerste multinationale museum te maken.
Met franchises (het tegen voorwaarden verlenen van het recht gebruik te maken van naam en kennis) is Krens als een McDonalds bezig het museum te internationaliseren. Ook tegenstanders van zon commercile strategie moeten toegeven dat dit een aantal belangrijke voordelen biedt. Tentoonstellingen doen meerdere vestigingen aan, waardoor kosten worden gedrukt. Hoe groot ons publiek ook is in New York, we kunnen het nog verdubbelen of verdriedubbelen door de tentoonstelling op reis te laten gaan, zonder de kosten te verdubbelen, aldus Krens. Het enorme, internationale publieksbereik zorgt op zijn beurt weer voor interesse van sponsors, terwijl de afzonderlijke vestigingen in elk land ook nog eens financieel worden gesteund door locale overheden.
Project for a new Guggenheim
In 1992 begon het Guggenheim Museum, onder leiding van de zojuist aangetreden Krens, zijn activiteiten aanzienlijk uit te breiden. Het oorspronkelijke monumentale, spiraalvormige gebouw, ontworpen door Frank Loyd Wright, werd gerestaureerd en van extra tentoonstellingsruimte voorzien. Tegelijkertijd opende het museum een bescheiden vestiging in downtown Manhattan. In 1998 bepaalde het bestuur van de Guggenheim Stichting dat de collectie en activiteiten van het museum dermate waren gegroeid dat de tentoonstellingsruimte in Manhattan te klein was. Het museum zal de nieuwe vestiging dan ook vooral gaan gebruiken om de belangrijkste delen van de permanente collectie te laten zien. Eigentijdse kunst, die vanwege installaties en electronische media relatief veel oppervlakte vergt, zal bovendien een prominente plek krijgen.
Het ontwerp voor de nieuwe vestiging kwam tot stand met in gedachten een verwaarloosd stadsdeel aan de East River in Lower Manhattan. Voor deze vlakbij Wall Street gelegen wijk had het stadsbestuur al eerder aangekondigd voorstellen in behandeling te zullen nemen. Het Guggenheim project is echter slechts n van de negen ingediende voorstellen. Het museum ziet zich daarom gedwongen actief te lobbyen. Project for a New Guggenheim Museum in New York City, een tentoonstelling geheel gewijd aan het ontwerp van de nieuwe vestiging, hoort daar zeker bij.
Willekeurige chaos en geordende complexiteit
Ondanks de beperkte omvang geeft de tentoonstelling met tekeningen, maquettes en toelichtingen een goede indruk van de nieuwe plannen. Het streven een gebouw te ontwerpen met uitzonderlijke architectonische en historische waarde, passend bij de status van s werelds culturele hoofdstad, is door Gehry erg serieus genomen. Bij bestudering van de modellen en raadpleging van de beschrijving van het ontwerpproces wordt de enorme schaal en extravagantie van het ontwerp langzaam duidelijk. Wat op het eerste gezicht lijkt op willekeurige chaos, blijkt nauwkeurig geordende complexiteit. Een 150 meter hoge toren en een atrium van ruim 2.800 vierkante meter met natuurlijk licht worden omgeven door (wat een wolkenpartij moet voorstellen van) metalen, vrije vormen. Als bouwwerk heeft het ontwerp de functie een contrast te vormen met de achtergrond van wolkenkrabbers aan de Lower East Side. Daarnaast moet het tegemoet komen aan de programmatische eisen van de museumcollectie en specifieke tentoonstellingen. De wolkenpartij herbergt maar liefst zesendertig galerien, met totaal meer dan 22.000 vierkante meter tentoonstellingsruimte. Hiervan is bijna eenderde bedoeld voor de permanente collectie; ruim 6.500 vierkante meter is gereserveerd voor architectuur, design en multimedia.
Om de openheid aan de rivieroever te bewaren wordt het museum gebouwd op zes pilaren. Een enorm platform daaronder, dat rust op de pieren van de East River, biedt diverse recreatieve mogelijkheden, zoals een (beelden)park, een wandelpromenade met uitzicht over de rivier, een aanlegplaats voor boten en zelfs een heus theater. Deze voorzieningen zijn van groot belang wil het museum een relatie opbouwen met zijn community (de stad en zijn bewoners), iets waar Amerikanen grote waarde aan hechten.
Het project wordt geacht een belangrijke, positieve bijdrage te leveren aan de renovatie van de omringende buurt. Met het succes van museum in Bilbao nog vers in het geheugen zullen weinigen dit betwijfelen, maar om het lobbyproces kracht bij te zetten werd adviesbureau McKinsey gevraagd een studie te doen naar de economische impact van het museum. Het bureau schat de jaarlijkse hoeveelheid bezoekers op 2.5 tot 3.5 miljoen en het aantal nieuwe banen dat het museum zal genereren op grofweg 5.000. De jaarlijkse economische impact bedraagt 570 tot 710 miljoen dollar. Niet onbelangrijk in deze berekeningen is dat de stad daarnaast nog eens kan rekenen op zon 50 tot 70 miljoen dollar extra belastingsinkomsten.
Bilbao II
Sinds de vestiging in Bilbao zijn Guggenheims plannen nog gedurfder geworden. Maar ook de stroom van kritische reacties is gegroeid. Zo heeft het feit dat het museum in Las Vegas (fysiek) zal samengaan met een hotel-casino al de nodige opzien gebaard. Velen vrezen dat een kunstmuseum in Las Vegas tussen het vermaak van de gokpaleizen zal worden gereduceerd tot een themapark. De plannen voor New York zijn ook, met name door buurtbewoners, met gemengde gevoelens ontvangen. De nieuwe vestiging zou teveel lijken op een Bilbao II, niet geheel onterecht gezien het sterk gelijkende ontwerp. Maar als de economische bijeffecten net zo gunstig zijn als in Bilbao zou menige stad graag plaats bieden aan een nieuw Guggenheim. Opmerkelijk genoeg laat de tentoonstelling de argumentatie voor de keuze van New York en (wederom) architect Gehry achterwege. De aandacht zal de komende maanden daarom gericht zijn op het stadsbestuur, dat uiteindelijk zn keuze zal maken.
In hoeverre directeur Krens zijn visie zal weten te realiseren hangt af van de geplande vestigingen in New York en in Las Vegas.
