In vroeger tijden was particuliere steun een belangrijke pijler onder de culturele sector. Diverse culturele instellingen zijn in de negentiende eeuw uit initiatieven van de gegoede burgerij ontstaan. Met de groeiende rol van bedrijfsleven (sponsoring) en vooral overheden (subsidiëring) raakte particuliere steun in de tweede helft van de vorige eeuw op de achtergrond. De laatste jaren herleefde ook bij gesubsidieerde instellingen de aandacht voor particuliere steun, omdat de overheid op grotere financiële zelfredzaamheid ging inzetten. Het zittende kabinet heeft die inzet verscherpt. Ongelukkigerwijs staat in het huidige economische klimaat de sponsoring eveneens onder druk. Dus staat plots het verwerven van financiële steun bij particulieren volop in de aandacht, met name het door internet vergemakkelijkte crowdfunding. Die noviteit moet zich echter nog bewijzen. Hier gaat de aandacht uit naar twee bestaande vormen van particuliere steun: vrienden-verenigingen en giften.
Vrienden
De vriendenvereniging heeft onder musea meer ingang gevonden dan onder podia en gezelschappen. Juist daarom volgen nu twee voorbeelden uit de wereld van de podiumkunsten, alsook een vreemde eend in de bijt. Theater de Veste in Delft weet zich gesteund door drie vriendenverenigingen, die overigens elk de stichtingsvorm kennen. De Stichting Vrienden van Theater de Veste omvat 1800 personen, die een vroegboekkorting in de voor hen eerder opengestelde voorverkoop krijgen, alsook speciale vriendenaanbiedingen en een kwartaalmagazine. Bij de Stichting TheaterZaken de Veste zijn 74 bedrijven aangesloten. Twee keer per jaar is er voor hen en hun relaties een geheel verzorgde theateravond. De Foundation Theater de Veste beoogt het culturele en vestigingsklimaat van Delft te versterken. De totale bijdrage van deze drie stichtingen aan het theater bedroeg in 2009 82.000 euro. Daar staat echter tegenover dat de Veste die stichtingen administratief ondersteunt. Netto gaat het naar schatting om circa 75.000 euro (circa 2,5% van de exploitatie). De Vereniging Vrienden van het Rotterdams Philharmonisch Orkest ondersteunt al meer dan 75 jaar het Rotterdams Philharmonisch Orkest, vooral door aanschaf en langdurige bruikleen van kostbare instrumenten. De vereniging bezit er ruim vijftig, die zij gratis aan het orkest ter beschikking stelt. Leden hebben voorrechten, zoals vriendenconcerten, voorbespreekrecht, openbare repetities, het magazine Intrada en gratis toegang tot inleidingen bij concerten. Er zijn diverse lidmaatschappen. De vriendenvereniging bekostigde in het seizoen 2009/2010 55.000 euro aan projecten van het orkest en 150.000 euro aan aanschaf en onderhoud van instrumenten (samen 1,5% van de inkomsten van het orkest). Een bijzonder geval is de Vereniging Rembrandt. Met een lidmaatschap daarvan toont men zich geen vriend van een specifieke instelling, maar van openbaar kunstbezit in Nederland in het algemeen. De vereniging steunt aankopen van kunstwerken en stelt zich ten doel de publieke belangstelling voor het openbaar kunstbezit te vergroten. Hiervan bestaat geen pendant in de wereld van de podiumkunsten.
Giften
Een tweede vorm van particuliere financiële steun is de gift. Nederlandse particulieren schonken in 2007 1.950 miljoen euro aan goede doelen. Van dat bedrag ging iets meer dan 1% (24 miljoen euro) naar cultuur. Dat is circa anderhalve euro per ingezetene. Als bestemming van giften aan goede doelen sloot cultuur daarmee de rij. Terwijl 90% van de huishoudens goede doelen steunde, gaf slechts 10% aan cultuur. Sommige particulieren besteden veel geld aan de ondersteuning van cultuur, enkelen hebben daartoe foundations opgericht. De VandenEnde Foundation, opgericht om de belangstelling voor cultuur en cultureel ondernemerschap te stimuleren, besteedde in 2009 ruim 8 miljoen euro, waarvan bijna 6 miljoen aan het DeLaMar Theater. Behalve op dat theater richt de foundation zich op beurzen voor jonge, veelbelovende talenten. De Turing Foundation, opgericht uit de opbrengsten die één van de medeoprichters van TomTom bij de beursgang verkreeg, droeg in 2009 ruim 1 miljoen euro bij aan het realiseren van tentoonstellingen, concerten en poëzieactiviteiten en -publicaties. Naast de enkele grote en vele kleine gevers is er een middensegment van mensen die aan-zienlijke bedragen geven, bij leven of bij overlijden. Zo beheert het Prins Bernard Fonds zo’n 90 miljoen euro aan fondsen op naam, geld dat vooral de ondersteuning van beeldende kunst tot doel heeft.
Vrienden krijgen iets terug voor hun vriendschap. Gevers zijn in dat opzicht altruïstische, al geldt wel het inzicht dat gevers dank en waardering verdienen. Omgekeerd valt te beluisteren dat men vrienden eigenlijk geen financiële prikkel behoort te geven, want een echte vriend geeft en verlangt niets terug. Hierover is het laatste woord nog niet gezegd. Integendeel, hoe a culture of asking op en uit te bouwen is nog lang niet uitgekristalliseerd. Maar een heroïsche rol zoals van Hans Brinker is er op korte termijn niet van te verwachten. Volgens een schatting van Berenschot zou een verdriedubbeling van de giften slechts 10% vullen van het gat dat geslagen wordt door de BTW-verhoging en door de bezuinigingen van rijk, provincies en gemeenten. Het vullen van gaten geldt bovendien als het slechtst denkbare motief om mensen tot geven aan te zetten. Men geeft het liefst voor iets concreets, een instrument of een kunstwerk. Uitzonderingen daargelaten komen grote giften niet uit de lucht vallen, maar kunnen ze een eindresultaat zijn van een langdurige relatie.
