zo te zien[polak:] Eigenlijk was ik op zoek naar een affiche met beelden van geweld, beelden van angst, van verscheurdheid. Er hangt immers al maanden een verstikkende oorlogsdreiging in de lucht, en het was te verwachten dat daar iets van terug te vinden is in de Nederlandse theateraffichecultuur, de vrijplaats van de ontwerper. Hier kunnen dingen die nergens anders kunnen. En wat is op dit moment een krachtiger prikkel voor brein en oog dan de oorlogsdreiging? Ik heb gezocht en gezocht, maar niets gevonden.
Aida leeft in een tijd van grootse oorlog, maar het affiche toont een weelderig feest. Carmen staat daar met haar rode roos, zij kijkt woest in de camera, maar haar wereld is niet groter dan de tien vierkante meter die zij op haar hoge hakken kan betreden. De beelden zijn in niets veranderd, het belangrijkste wapen om op te vallen blijft toch gewoon de aloude, slaapkamerbrede seksuele obsessie. De wereld mag in brand staan, ons vuur zit in het seksuele. De oorlog is niet werkelijk significant, of de ontwerpers kijken in decadente onverschilligheid de andere kant op. Ik hoop op het eerste, maar vrees het laatste.
Kan ik ze dat verwijten? Ik denk het niet en ik wil het niet, ik neem alleen wat ruimte om mij hier even over te verbazen alvorens over te gaan tot de orde van de maand. En als beeld van de maand kies ik een affiche dat, inderdaad, gebruikt maakt van een seksuele obsessie.
De pornocomponist. Een prikkelende titel en een prikkelend beeld. Is de hier gebruikte maagd/hoer tegenstelling niet een van de deconstructies die geformuleerd werden in de jaren zeventig? Samen met het Casanova- en Peter Pan-complex? Of stamt dat uit nog vroeger tijden?
De fotograaf/ontwerper gaat de suggestie van een lange geschiedenis in ieder geval niet uit de weg. Wij zien hier een kunsthistorisch bewuste Maria, zij heeft gekeken naar de renaissance-schilderijen uit het quattrocento, maar ook naar de weelderige schilderijen van de Barok. (Of is het een referentie aan een bestaand schilderij?) Ook de beeldtaal van de jaren zeventig is haar niet vreemd die bloementooi heeft iets gedateerd hips, net als de manier waarop haar rafelige vodden in staat menen te zijn een rijke koninklijke tooi te verbeelden. Deze rafeligheid herhaalt zich in de witte lelie, die enigszins gehavend en ook respectloos van het papier afgesneden op haar schoot toch gekoesterd wordt als een schat. Alle maagden uit de kunsthistorie worden hier met terugwerkende kracht bezwangerd met een pornografisch gevoel.
Dat is knap en intrigerend.
Op de achtergrond de putti. Ik kan niet anders zeggen dan dat de ontwerper of fotograaf hier zeer vakkundig te werk is gegaan. Hij scheert langs iedere suggestie van kinderporno door de kinderen die roodzwarte tinten te geven waardoor hun blootheid van iedere zinnelijke associatie wordt ontdaan. Het zijn zwart-wit-kinderen. Levend in een tijd dat kinderporno en kindermisbruik onbekend waren. Ik denk dat dit affiche ook in Belgi zonder problemen kan worden opgehangen. En passant pikt het beeld dan nog een zeer sterke verdubbeling mee: De putti worden door deze kleurkeuze tevens Lucifers, duivels, die de ambivalentie van de Maagd nog eens versterken. Let er ook op hoe kunstmatig de vrouw is en hoe natuurlijk de kinderen zijn…
Al deze beeldende effecten zijn goed zichtbaar op de A5-kaart die de voorstelling promoot. Maar als je dan de beletterde affiche onder ogen krijgt is het goed schrikken. Want veel is alles misgegaan. De keuze van de letter is onbegrijpelijk: waarom die gezellige krijtletters? Ik kan dat alleen maar verklaren als een verwijzing naar de gemene stuifmeelvlekken die lelies op kleding achter kunnen laten. Alsof de foto zon toevoeging nodig heeft! De leesbaarheid is werkelijk slecht, terwijl de uitdagende titel de pornocomponist juist alle leesbaarheid verdient. De manier waarop de linkerhand wordt opgesloten en vastgezet in de C is al even onbegrijpelijk. Het verdwijnen van de prachtige uitscheurende naad in de jurk, die zo subtiel een uitdijende, zwangere buik suggereert… de manier waarop logos en lelie elkaar in de weg zitten… zal ik nog verdergaan?
De fotograaf moet op dit moment wel in volledige oorlog verkeren met de ontwerper die met deze belettering iedere subtiliteit in het beeld heeft verknald. Zo is een gevoel van strijd tch nog, onbedoeld, in dit beeld aanwezig.
dat zit zo[hermsen:] Op uitnodiging van Celine Bosman, publiciteitsmedewerker van de Theatercompagnie, ben ik naar De pornocomponist geweest. Dan kun je tenminste beoordelen of de verwachtingen die het affiche wekt ook worden ingelost. En ik zou zeggen: ja en nee, maar grotendeels ja tot en met de borst die ook cht eventjes uit de kleren mag. Verder zal ik niets verklappen. Het kleine beetje nee zit hem in de vormgeving. De opera speelt zich namelijk heel erg af in het nu, in het design-huis van de hoofpersoon, terwijl de poster (inderdaad!) gebaseerd is op een 15e-eeuws schilderij van Jean Fouquet.
Bijzonder is, dat de vrouw op de poster ook De Mysterieuze Vrouw in de opera is beiden worden neergezet door componiste Mariecke van der Linden. In de krant stond dat zij voor de poster heeft geposeerd omdat een professioneel model te duur was. Hulde! Wie financieel niet sterk is moet slim zijn. En lef hebben.
Om nog wat inside information te bemachtigen heb ik gesproken met Monique de Adelhart Toorop, zakelijk leider van producent Lunas Fridge en ook al te bezichtigen in de voorstelling als n van de sletjes in het Koor van Sletjes. Zij vertelde bijvoorbeeld dat het affiche, inclusief belettering, in grote harmonie tot stand is gekomen. Niks geen oorlog. Maar zeker na het zien van de opera deel ik Polaks kritiek op de typografie. Fouquets Madonna met kind is niet voor niets een Madonna znder kind geworden. De crux van het beeld zit hem in het gapend gat, de lege handen van de kinderloze moeder. En uitgerekend die wrange leegheid wordt opgevuld met vlotte letters die, volgens De Adelhart Toorop, alleen maar onstrak zijn omdat het beeld verder al zo strak is. Hm. Gelukkig (en niet toevallig?) wordt het beeld op de promotionele flyers en bidprentjes niet door tekst ontsierd.
De belettering op de buik legt de nadruk van de poster erg op die blote borst. Die is zonder meer schitterend, maar zonder tekst is de balans beter en het beeld subtieler, aangrijpender. Zo makkelijk is het nog niet, goede typografie. Het is hier al vaker gesignaleerd.
Bij reclame-uitingen met vrouwelijk bloot word ik altijd wantrouwig en denk meteen: stiekem hoop je hier de publieksaantallen mee op te schroeven. De Adelhart Toorop bezwoer me dat dit echt niet meespeelde en dat geloof ik wel. De componiste woont op de wallen en heeft de smoezelige trivia om haar heen willen combineren met hoger zaken. Dan met zon borst gewoon. En trekt het geen fout volk aan? Ik zat naast twee giebelmeisjes die na twintig minuten vertrokken. O, maar dat zijn CKV-klanten, zei Monique de Adelhart Toorop.
Dat krijg je van al die jongerenmarketing…
