Het leven in de verte

Voor veel kunstenaars is de AOW het eerste vaste inkomen. Iedere maand geld op de rekening. Wauw! Over de oude dag zelf wordt weinig gedacht: ‘Dat komt wel, dat regelen we dan wel samen’. Precies. Kunstenaarsdorpjes in Spanje en kleinschalige communities waarin mensen samen zorg inkopen zijn interessante voorbeelden. Mensen nemen steeds meer het heft in eigen hand. Logisch, gezien de huidige ontwikkelingen waarin ons pensioenstelsel onbetaalbaar wordt en er weinig hoopvolle innovaties gloren aan de horizon. Of toch? Het eigen initiatief van mensen die hun oude dag vormgeven, vormt de basis van nieuwe ontwikkelingen op het gebied van zorg, welzijn, pensioen én zingeving. Voorlopig bevindt alles zich nog in een experimenteel stadium. Er is dus begrijpelijkerwijs bij toekomstige pensioengerechtigden nog grote zorg over hun oude dag. Dat blijkt uit alle recente onderzoeken. Niet zozeer over het ‘nog overgebleven pensioen’, maar over de koopkracht ervan. Mensen willen verzekerd zijn van goede zorg, een fijne woonomgeving en wellicht het allerbelangrijkste  een leven waarin zij zelf de regie hebben; een leven dat nog steeds een interessante invulling heeft. Mensen willen van waarde blijven voor de maatschappij. 

 

Een leven dat zin heeft en zin geeft. Kun je je daarvan verzekeren? Zodat je zeker weet dat je niet wordt weggemoffeld in onpersoonlijke collectieve voorzieningen, maar kan blijven doen wat je graag doet?  Juist door de beschikbaarheid van ‘vrije’ tijd geeft het uitwisselen van talenten en activiteiten een sociale cohesie die ons verzekert van een waardevolle oude dag. Je kunt in natura nú al een pensioen ‘sparen’ door tijdens je werkzame leven vrijwilligerswerk te doen. Op zich niets nieuws, maar wel in de huidige context van de individualisering van onze maatschappij. Solidariteit is een vies woord en ‘iets voor de regering’, terwijl het toch het basisprincipe is waarop de moderne welvaartsstaat en dus ook onze oudedags-voorziening is gebaseerd. Dit principe moet vooral in stand blijven. Over de vormgeving zal moeten worden nagedacht: 

 

hoe kan het op een andere manier? Waar vroeger solidariteit min of meer van bovenaf werd opgelegd door kerk of de locale gemeenschap verschuift de solidariteit in snel tempo naar zelf gekozen kleinere en grotere, informele en formele collectieven van zeer uiteenlopende samenwerkende individuen. Het eerdergenoemde kunstenaarsdorp in Spanje is een voorbeeld, maar er ontstaan steeds meer wijkgerichte ad-hoc organisaties van bewoners of belanghebbenden, of consumer-united-achtige netwerken waarin mensen (die elkaar niet kennen) samen zorg of andere dingen inkopen. Voor kunstenaars een interessant domein. Velen zijn bekend met de ruilhandel: het uitwisselen van sociaal kapitaal. Een schilderij voor een tandheelkundige behandeling; een huisstijl in ruil voor de financiële administratie en belastingaangifte. Voorbeelden te over van de inventiviteit van kunstenaars om zonder geld te voorzien in een behoefte. De waarde van kunst wordt tastbaar en blijkt een fantastische manier om dingen voor elkaar te krijgen. De informele economie floreert. Waarde wordt uitgewisseld. Het zou toch fantastisch zijn als dit ook op andere terreinen van ambacht en dienstverlening standaard wordt? Voorwaarde is dat mensen leren denken in het uitwisselen van talenten en hiermee mogelijkheden creëren voor wederzijdse ontplooiing en welbevinden. 

 

Gezonde Wijk: De gemeente Arnhem startte een experiment in de wijk Presikhaaf, gericht op het verbeteren van de gezondheid van ouderen. We richtten ons hierbij uitdrukkelijk niet op gezondheid en ook niet op ouderen. Voordat je het weet richt je je op zielepieten die eenzaam klagend achter de geraniums zitten en kom je als gemeente met een goedbedoeld programma om hen op te fleuren. Nee, we richtten ons op gezondheid in de breedste zin des woords en op de mensen die hier nú al aan bijdragen. Gezondheid gaat in onze visie over ontmoeting, participatie, openbaar groen, activiteiten, plezier, educatie en cultuur. De mensen die hier nu al aan bijdragen, bleken samen een actieve groep bewoners en professionals uit allerlei domeinen te vormen. Het resultaat was een netwerk dat opereert buiten de reguliere formele paden, dat verschillende programma’s met elkaar verbindt en doelgroepen mixt. Waardecreatie is het uitgangspunt. De vragen: ‘Wat draag jij bij aan Gezonde Wijk?’ en ‘Wat heb je nodig?’ verbinden de groepsleden aan elkaar en genereren een proactieve houding, gericht op het vinden van oplossingen nog voor er sprake is van problemen. 

 

Het organiseren van bijeenkomsten, het bij elkaar brengen van vraag en aanbod, het zichtbaar maken wat er speelt in de wijk en het signaleren van vraagstukken én verbinden van mensen die samen een oplossing genereren is een sterke behoefte binnen deze groep. Logisch ook; iedereen kan en wil bijdragen, op voorwaarde dat de regiefunctie wordt ingevuld. Indien dit werkt, wordt de sociale dynamiek van de actieve groep professionals én burgers in de wijk leidend voor toekomstige ontwikkelingen en beleidsbeslissingen. Burgerparticipatie new style, waarin expertise en sociaal kapitaal de basis vormen voor succes. Het geeft zorgprofessionals een manier om samen te werken met mensen buiten de zorg én met bewoners uit de wijk. In het licht van de toekomstige bezuinigingen en de toenemende behoefte aan zorg een wenkend perspectief. 

 

Nieuwe Oude Dag: In 2010 was ik betrokken bij het onderzoek naar een Nieuwe Oude Dag waarin pioniers uit de wereld van zorg en welzijn samen een toekomstscenario hebben ontwikkeld (een initiatief van PGGM). Opmerkelijk was de eenduidigheid van dit vergezicht. ‘Linksom of rechtsom, het hele systeem gaat op de schop’, daar was iedereen het over eens. Het is enerzijds kostentechnisch niet langer houdbaar en anderzijds willen mensen geen standaardproducten meer, maar verlangen een oude dag passend bij het leven dat zij gewend zijn te leven. De avontuurlijke oudere die met een backpack het liefst boven op een berg geniet van een weids vergezicht, én de oudere die achter de geraniums prachtige verhalen vertelt aan zijn kleinkinderen. Maar ook de oudere die gewend is te werken en graag bijdraagt in besturen en tal van initiatieven neemt. De burning question voor PGGM en alle pensioenfondsen is dan: op welke wijze kun je ál deze ouderen in staat stellen een leven te leiden zoals zij dat graag doen? 

 

Een van de belangrijkste conclusies van dit onderzoek is dat het begin ligt bij het bij elkaar brengen van vraag en aanbod binnen een groep mensen. Een regisseur in sociaal kapitaal verbindt de talenten en behoeften van mensen waarmee zij een zinvolle invulling geven aan hun bestaan. Dit kan binnen een wijk, maar ook binnen een internationaal gezelschap. Het gaat er niet zozeer om wát de wens is, maar hoe deze aan het aanwezige aanbod wordt gekoppeld. Een ander idee is de inzet van dit sociaal kapitaal te belonen met ‘tijd’ of ‘pensioenpunten’ die later weer inwisselbaar zijn voor zorgdiensten, klusjes en gezelligheid. Bijkomend voordeel is dat dit de samenleving steeds minder geld kost (alhoewel er wel meer pensioen wordt uitgekeerd als mensen gelukkiger zijn en dus langer leven. Door de zuilen van zorg, welzijn, zingeving en wonen te doorbreken en oplossingen te genereren waarbij deze drie integraal zijn opgenomen ontstaat een interessante bezuinigingsslag met sociaal kapitaal als sleutel. En wat als fondsen hun investeringen gaan richten op het versterken van de informele en locale economie? Dát biedt perspectief!

 

Nieuwe werkelijkheid 

Hoeveel kunstenaars, creatieven en zzp-ers hebben überhaupt een pensioen opgebouwd? Voor kunstenaars bestaat er bij de gratie van subsidie enige vorm van verplicht pensioen, maar na de recente bezuinigingen verdampt dit snel. Allerlei brokjes pensioen die de mobiele en creatieve klasse heeft opgebouwd bij verschillende opdrachtgevers maken nog geen welvaartsvast pensioen zoals dat tot voor kort voor iedere werknemer in Nederland leek weggelegd. Een enkeling heeft het zelfstandig opgebouwd of geïnvesteerd in een huis. Hier ligt een taak die bij uitstek besteed is aan de lezers van MMNieuws: de steeds uitdijende wereld van de creatieven. Wij kunnen met innovatieve oplossingen komen waarmee wij niet alleen onszelf en onze vrienden en collega’s een Nieuwe Oude Dag bezorgen, maar gelijktijdig een enorme opkomende markt van nieuwe en betaalbare producten voorzien.
 

Dat leidt niet alleen tot een aantrekkelijker alledaagse werkelijkheid, maar injecteert opnieuw waarden in de samenleving die er door de kortzichtigheid van het flitskapitaal en de uitwassen van de aandeelhouderswaarde bijna uit verdwenen leken te zijn: wederkerigheid, zingeving, betrouwbaarheid, vakmanschap, wijsheid, ervaring en plezier. Kortom alle vormen van sociaal kapitaal die eenvoudigweg voorhanden zijn en een grote meerwaarde genereren áls ze worden ingezet. Let’s go! And create the future together.