Een voorwerp in een museumcollectie is nooit alleen wat het is, maar is vooral de drager van waarden of waarderingen die een waarnemer erop projecteert. Dat kan van alles zijn: objectieve kennis over het voorwerp, plaatsing in contexten, gegevens over de receptie en eerdere waardering, of kennis over open of verborgen betekenissen. Dit beeld van erfgoed als een functie tussen ons, een voorwerp en de context (drievoudig: toen, in de tussentijd en nu) is een uitbreiding van de notie digital reference room die Kim Veltman (Maastricht McLuhan Institute for Digital Culture) de laatste jaren heeft ontwikkeld. Onze uitbreiding geldt dat die kennis vooral in de vorm van betogen, essays of verhalen bestaat. Daarin immers worden verbanden gelegd, nuances aangebracht, zienswijzen ontvouwd. En erfgoed bestaat alleen in mentale universa.
Daarom zijn we voor het ontsluiten van een paar honderd topstukken van het Rijksmuseum van Oudheden begonnen met te bekijken over welke objecten voor een breder publiek geschikte essays bestonden. Een serie van twaalf in de jaren negentig bij de Bataafsche Leeuw verschenen publieksboekjes, zorgvuldig door de toenmalige conservatoren samengesteld onder redactie van Paul Darts Spies, bleek daar goed aan te voldoen. Daarin is telkens een verzamelregio behandeld aan de hand van 40 voorwerpen, of ook wel materiaalcategorien die dwars door de collectiegebieden gingen (glas, brons). Die teksten konden, inclusief voortreffelijke Ektachrome opnames, makkelijk worden gedigitaliseerd.
Om het resultaat publieksvriendelijk, en uiteindelijk vraaggestuurd te maken, zijn er allereerst samenvattingen van 100 woorden gemaakt. Vervolgens voegden we nog een handvol extra categorien toe: naast plaats en tijd ook visueel sterk materiaal, invalshoek (koningen en keizers, dagelijks leven, liefde en erotiek, enzovoort). Om op woorden of achterliggende begrippen te kunnen zoeken zijn er tot slot nog in totaal 7.500 markeringen in de essays aangebracht die met behulp van bestaande, of werkenderweg ontwikkelde thesauri in onderling verband gebracht worden.
Om geen uitglijers met de thesauri te krijgen is samenwerking gezocht met andere nationale instellingen op in dit geval het gebied van archeologie. De Vereniging Digitaal Erfgoed zorgde voor cordinatie. Het resultaat, Archeonaut geheten, zal tussen november dit jaar en mei volgend jaar worden opgeleverd als onderdeel van de Archeotheek, het nieuwe informatie- en servicecentrum van het Rijksmuseum van Oudheden.
Onze ambitie was vervolgens om de oudheidkundige essays samen met die van twee andere Leidse rijksmusea integraal te ontsluiten. De verschillende dimensies waarin erfgoed fungeert (tijd, plaats, vorm, materiaal, human interest, onderwerp, betekenis, associatie, receptie) vertonen voor vrijwel alle erfgoedsectoren grote overlappingen, en komen vaak zelfs geheel overeen. Die attributen kunnen dus generiek worden ontsloten, mits afzonderlijke instellingen qua beschrijvingssystematiek compatibel zijn, en mits deelsectoren dat ook zijn. In Leiden doen we het in drie stappen. De Archeonaut van het Rijksmuseum van Oudheden is een pilot voor intrasectorale samenwerking. Er doen namelijk verschillende archeologische deeldisciplines aan mee, zoals Klassieke Archeologie, Egyptologie, Voor-Aziatische en Nederlandse archeologie. Tegelijkertijd geldt hij als pilot voor intermuseale samenwerking: de Leidse Poort, waarin Oudheden, Volkenkunde en Naturalis participeren. In de Leidse Poort worden essaydatabases van Oudheden, Naturalis en Volkenkunde samengevoegd en integraal ontsloten. Voor de laatste twee geldt dat ze een enorme kennis hebben opgebouwd op het gebied van instellingenoverstijgende thesauri. Naturalis heeft bovendien grote ervaring opgedaan met de Natuurdatabase op het kennisnet.
Van een werkelijk project is overigens nog geen sprake. De afgelopen jaren is vooral procesmatig gewerkt. Bij dat proces zijn cultureel adviesbureau Gordion (Amsterdam) en de software-ontwerpers van Trezorix b.v. (Delft) nauw betrokken geweest. Om voor de toekomst de financile en organisatorische kanten af te dekken is in de beleidsnotas van de betrokken musea voor de komende vier jaar een ambitieuze paragraaf opgenomen. De investeringen van de instellingen worden idealiter in gelijke mate aangevuld door de rijksoverheid. Tussentijds is al een substantile bijdrage van de nieuwe OCenW directie ICT ontvangen. Het is de bedoeling daarmee nog dit jaar een additionele educatieve toepassing te ontwikkelen ten behoeve van Kennisnet en de Netwijzer Cultuur.
