Nu we bijna het punt van volledige verzadiging hebben bereikt, het punt waarbij iedere Nederlander, van zuigeling tot bejaarde, in het bezit is van een mooie slachtofferrol, wordt het tijd eens na te denken over het moment waarop dit iedereen weer gaat vervelen. Het is tenslotte niet nog jaren vol te houden iedere avond op vrijwel alle netten naar onszelf te kijken in weer een aflevering van breed uitgemeten persoonlijk leed in vormen en variëteiten die de fantasie van de meest begaafde absurdisten onder ons telkens weer op de proef stellen. De vraag is eigenlijk: hoe kunnen we de gelukzalige geestestoestand, waarbij we steevast de oorzaken van ons leed bij anderen zoeken, zonder kleerscheuren achter ons laten?
Toch zal het zaak zijn je voor te bereiden op een periode waarbij de slachtofferrol uit de mode raakt, niet meer bepalend is voor het maatschappelijk aanzien, geen waardering meer oogst bij de koffieautomaat, op verjaardagen, bij de EO of Hart van Nederland. Als de voortekenen niet bedriegen is dit het vooruitzicht dat velen in de producerende cultuursector te wachten staat. Welk kabinet er ook komt, wellicht is dat er al als u dit leest: op de Rijkssubsidies voor kunstproductie zal zeer aanzienlijk bezuinigd worden. Ik voorspel u: niemand die er een traan om zal laten, waarmee bovenstaande stelling bewezen is. De slachtofferrol raakt uit, te beginnen bij de kunstsector. Arme, klagende kunstenaars, protesterende kunstinstellingen, het ten dode opgeschreven gezelschap – dat alles is uit de mode en dus uit beeld.
Hoe de gesubsidieerde sector daar zélf in de afgelopen jaren voortvarend voor gezorgd heeft, kunt u in het tijdschrift Openbaar Bestuur van deze zomer nog eens rustig nalezen in een artikel van mijn hand. De pretentie van innovatie van het subsidiestelsel is in haar tegendeel geëindigd; ordinaire restauratie van de bureaucratie en de macht van de ambtenaren.Wat is daar in vredesnaam aan te doen, áls er al wat aan te doen is? Niet zo veel, althans niet op korte termijn. Als je al je geestelijke vermogens hebt ingeleverd om erbij te horen of mee te mogen doen in de subsidierace, hoe krijg je die dan weer terug? En als je ze al terugvindt, hoe kom je erachter hoe je je hersens kunt gebruiken om tot een nieuwe rol te komen? In tegenstelling tot de slachtofferrol hoef je nu niet meer op je medeburgers te rekenen. Die zullen je maar zielig vinden en terecht.
In het nieuwe Nederland zal het gaan om het tegendeel van slachtofferschap: om heldendom zal het gaan, voorlopig met de nadruk op het tweede deel van het woord. Dat kan niet anders, bij het opnieuw gebruiken van zoiets onnuttigs als het vermogen om na te denken zal het er aanvankelijk vrij stompzinnig aan toegaan. Pas langzaam zal zich uit de competitie tussen de verschillende heldenrollen iets ontwikkelen dat zou kunnen wijzen op een originele gedachte. Als we zover zijn, kan innovatie een rol gaan spelen, niet door er veel over te praten of om er een duur platform voor op te richten, maar als organische en impliciete eigenschap van verantwoord individueel gedrag. Het woord innovatie zal dan ook vrijwel niet meer gehoord worden. Wilt u me wakker maken als het zover is?
