Kunst is schaars, dus wees er zuinig op

Economie is de wetenschap van de schaarste als gevolg van een vraag die groter is dan het aanbod. Het verklaart waarom je in de regel weinig betaalt voor wat er in overvloed is, maar veel geld moet uitgeven aan zeldzame dingen. Daarom zijn champignons goedkoop en truffels duur. Economie gaat ook over kosten en opbrengsten. Eerst zaaien dan oogsten.
Dezelfde principes lijken ook te gelden voor de kunstsector. Na vele decennia van subsidiring lijkt de tijd rijp om de vruchten van deze investeringen te plukken. Maar wat levert dat de sector zelf op?
Kunst is vaak uniek, dus schaars, en vereist hoge investeringen. Maar juist bij culturele producten en diensten, om in economische termen te spreken, tellen de regels van de economie vaak niet. Een kaartje voor de opera kost een paar tientjes, ondanks de honderden duurbetaalde krachten die meewerken aan een productie. En een schilderij van een dode kunstenaar als Pablo Picasso levert al snel tientallen miljoenen op, terwijl levende kunstenaars met de verkoop van even unieke werken aanzienlijk minder verdienen dan een kassajuffrouw.
Kennelijk laat het prijsmechanisme in de culturele sector zich niet makkelijk verklaren met traditionele opvattingen over de werking van de economie. Allerlei subjectieve criteria bepalen het belang en daarmee de waarde en opbrengsten van kunst. De laatste jaren is een stortvloed aan publicaties verschenen die deze uitzonderlijke dynamiek proberen te verklaren. Begrippen als cultureel ondernemerschap, creatieve klasse, bedrijvige musea en publiek-private samenwerking werden gentroduceerd om het economische belang van kunst en cultuur te duiden.
Er heerst tegenwoordig een sterk geloof in kunst en cultuur als redmiddel voor de kwakkelende economie. Overheden en sponsors steken grote hoeveelheden geld in de kunsten in de hoop dat dit ten goede zal komen aan zaken als de werkgelegenheid of het imago. Instellingen en kunstenaars profiteren hier op korte termijn van, maar beseffen niet dat ze zo zijn overgeleverd aan de grillen van de markt. Want hoe kun je investeringen koppelen aan gewenste opbrengsten, wanneer de prestaties van instellingen en kunstenaars zo moeilijk te meten zijn? En wat gebeurt er als de verwachtingen niet uitkomen? Of als de overheid zich verder terugtrekt? Dan geldt waarschijnlijk hetzelfde als voor de prijs van de meeste kunstwerken: wat de gek ervoor geeft. Kijk maar naar de inkomstenderving van Britse musea door de gratis openstelling. Bezoekers geven vrijwillig, maar dat is meestal niet veel. Zeker niet voor iets dat zo schaars is.