Waterwolf is de naam die is gegeven aan een samenwerkingsverband tussen het lectoraat Informatietechnologie en Samenleving van de Haagse Hogeschool en enkele culturele instellingen in Gouda: de Openbare Bibliotheek Gouda, het Streekarchief Midden-Holland en MuseumgoudA, en is ontstaan na een eerdere samenwerking tussen de genoemde partners, onder meer in het project Goudse Dossiers (2004-2005).
Laboratorium
Waterwolf profileert zich nadrukkelijk als een laboratorium: een werkplaats waar wordt nagedacht over en gexperimenteerd met nieuwe vormen en ideen rondom lokale cultuur en samenleving. Daarnaast is het een van de eerste daadwerkelijke samenwerkingsverbanden tussen een onderwijsinstelling de Haagse Hogeschool en enkele culturele instellingen. Met dat samenwerkingsverband pogen de betrokken instellingen te komen tot een nieuwe visie op de manier waarop culturele instellingen zich verhouden tot de wereld om hen heen en wat dat betekent voor de beroepsuitoefening van de mensen die er werken.
Globalisering wordt vaak genoemd als een van de belangrijke hedendaagse trends, maar inmiddels wordt duidelijk dat die trend gepaard gaat met een tegentrend: tegenover dat toenemende globaal bewustzijn staat een groeiend lokaal bewustzijn. De vraag die zich voordoet, is: wat betekent het voor een wereldburger om in Nederland, of in een stad of wijk in Nederland te wonen? Hebben die verschillende schalen een betekenis voor het gevoel van identiteit van iemand?
Daarnaast is het opvallend te zien dat er op technisch gebied ontwikkelingen zijn die raken aan het begrip lokaal. GPS-navigatiesystemen en mobiele telefoons zijn instrumenten waarmee gemakkelijk valt te bepalen waar iemand zich precies ophoudt. Via Google Earth is de hele wereld te zien, maar kun je ook je eigen stad, wijk of huis bekijken. De vraag is wat de implicaties zijn van die technologie, en wat de toepassingsmogelijkheden zijn. Valt je directe leefomgeving er beter mee te leren kennen? Helpt het om je ergens thuis te voelen? Kun je deze technieken gebruiken om op nieuwe manieren in contact komen met mensen in de buurt?
De techniek zorgt ook voor nieuwe, digitale vormen van reflectie en expressie. Weblogs, discussiefora en andere vormen van nieuwe media kunnen mensen helpen in hun persoonlijke expressie, maar ook in gemeenschapsvorming. Daarmee is de klassieke verhouding tussen zenders en ontvangers van informatie, en tussen professionals en vrijwilligers onder spanning komen te staan.
Ook culturele instellingen moeten zich beraden op hun functie en rol in het licht van deze ontwikkelingen. Anders dan te blijven stilstaan bij het alleenrecht op culturele expressie en reflectie, kunnen zij een belangrijke rol spelen in het organiseren van dergelijke processen in het digitale domein. Er is veel kennis aanwezig in de samenleving zelf en culturele instellingen doen er goed aan te onderzoeken of zij een rol kunnen spelen in het organiseren, verzamelen en ontsluiten van die kennis.
Waterwolf onderzoekt de manier waarop dergelijke inhoudelijke vragen zich verhouden tot nieuwe digitale technologien. Het idee is onderzoek te doen naar de betekenis van cultuur op kleine en grotere schaal en naar de manier waarop culturele instellingen kunnen samenwerken met elkaar, met organisaties in andere sectoren van de samenleving (zorg, veiligheid, welzijn) en met hun publiek. In het verlengde hiervan doet Waterwolf onderzoek naar wat dat betekent voor toekomstige vormen van dienstverlening en voor het opleiden van professionals in het hoger beroepsonderwijs.
Op dit moment beperkt Waterwolf zich nog nadrukkelijk: Gouda en de regio eromheen zijn direct onderwerp van onderzoek. Maar omdat de problematiek niet exclusief Gouds is en veel van de ontwikkelde kennis ook elders relevant is, mikt Waterwolf erop zich te ontwikkelen tot een kenniscentrum met een nationale n internationale uitstraling, waarbinnen ook onderzoek wordt gedaan voor andere plekken of regios. Daartoe werkt Waterwolf samen met nationale en internationale partners en netwerken op het gebied van kennisontwikkeling en -uitwisseling.
Samenwerkingsverbanden
In haar onderzoeken en projecten werkt Laboratorium Waterwolf samen met onder meer vrijwilligers(organisaties), culturele instellingen, scholen, de gemeente Gouda en de provincie Zuid-Holland. Het lectoraat Informatietechnologie en Samenleving zet een deel van haar kenniskring in voor het lab; zij werken er aan projecten waar ze studenten in kunnen betrekken. Docenten van De Haagse Hogeschool laten inmiddels een aantal van hun onderwijsactiviteiten structureel plaatsvinden in het lab. In het studiejaar 2006/2007 ontwikkelen de opleidingen Communicatie, Informatiedienstverlening en Informatiemanagement, Cultureel-Maatschappelijke Vorming en Hogere Europese BeroepsOpleiding een minor op het gebied van lokale betekenis.
Verder werkt Waterwolf samen met verschillende partners. Allereerst met (gemotiveerde) burgers die zich willen inzetten als vrijwilliger. Zij spelen een cruciale rol in veel projecten. De participerende instellingen zullen verschillende modellen ontwikkelen en uitproberen om samenwerking met vrijwilligers vorm te geven. In veel gevallen zijn mensen al meer of minder georganiseerd in de vorm van clubs en verenigingen. Ook met hen zal nauw samengewerkt worden. Daarnaast met professionals: kunstenaars, ontwerpers, journalisten en andere professionals kunnen inspirerend werken waar het gaat om expressie en reflectie.
Vanuit nationaal opererende instellingen als omroepen, uitgevers en bedrijven (met name in de ICT sector) is er een grote interesse in de manier waarop Waterwolf experimenteert op lokale schaal. Zo is bijvoorbeeld de VPRO van plan om samen met Waterwolf in Gouda te experimenteren met een lokale VPRO, waarin Goudse vrijwilligers onder begeleiding van de VPRO zelf media produceren voor Gouds publiek. Ook richt Waterwolf zich nadrukkelijk op samenwerkingsverbanden met de overheid. Zo heeft de gemeente Gouda de ambitie uitgesproken om Gouda een sterker kennisprofiel te geven. Gouda heeft als lokale overheid ook een groot belang bij lokale identiteit en sociale cohesie.
Een van de partners is Patching Zone, een onderzoekslab in ontwikkeling dat voortkomt uit V2_ lab in Rotterdam en dat zich richt op betekenisvolle toepassingen van nieuwe digitale technologie. Patching Zone ziet Waterwolf als een belangrijke test site voor het uitvoeren van onderzoek in de praktijk, met echte partners en echt publiek. Patching Zone maakt deel uit van een internationaal netwerk van onderzoeksinstituten.
Schetsboek met ideen
Dat Waterwolf zich met name richt op het opdoen van, en experimenteren met nieuwe ideen komt duidelijk tot uiting in het schetsboek dat onlangs onder de titel U bent nu hier. Zijn er nog vragen?werd gepresenteerd.
In zijn bijdrage aan dat schetsboek gaat Dick Rijken, Lector Informatietechnologie en Samenleving aan de Haagse Hogeschool, in op enkele implicaties van de maatschappelijke en technologische ontwikkelingen die mede de aanzet hebben gegeven tot het Waterwolf-project, en formuleert hij een antwoord op de vraag wat binnen die veranderende omstandigheden de taak kan zijn van culturele instellingen.
Mede dankzij de digitale revolutie ontwikkelen burgers zich steeds vaker tot netwerkburgers, die zelf hun informatie of kennis halen van het internet, zich zelfstandig en zonder tussenkomst van een of meer bemiddelaars verenigen op basis van gedeelde interesses of belangen en zo een nieuw soort van community vormen. In een dergelijke samenleving krijgen begrippen als informatie en betekenis een nieuwe invulling. Netwerkburgers drukken zich uit, geven zichzelf vorm en interpreteren de wereld op zoek naar betekenis, waarde en gemeenschap, zo stelt Rijken. Daarmee begeeft de netwerkburger zich op de terreinen die van oudsher werden bestreken door cultuur, onderwijs en media, en geeft zodoende mede vorm aan wat E-cultuur genoemd wordt.
E-cultuur omvat alle processen van expressie en reflectie in het digitale domein die in het teken staan van identiteit en gemeenschap, zo luidt de definitie die Rijken hanteert. Dit gehele proces brengt een noodzakelijke mediawijsheid van de burger met zich mee. Hier openbaren zich enkele van de (mogelijke) taken van de bestaande instellingen in de cultuursector. Kunstlaboratoria, omroepen, bibliotheken en erfgoedinstellingen zouden zich in dienst kunnen stellen van de mediawijze netwerkburger, niet alleen door het zelf produceren van redactionele inhoud, maar ook door het ontwikkelen van gereedschappen waarmee burgers zelf kunnen reflecteren.
De vraag die zich vervolgens voordoet, is uiteraard: wie garandeert kwaliteit, als iedereen met behulp van dat nieuwe gereedschap maar wat gaat roepen? Ook hier ligt een taak voor de culturele instellingen. Zij hebben de expertise in huis om de netwerkburger te helpen zich te ontwikkelen van een passief consument tot een actieve participant. Culturele instellingen kunnen hoogwaardige producten leveren die kunnen fungeren als maatstaf. Ze kunnen uitleggen en tonen hoe je om kunt gaan met klassieke waarden als betrouwbaarheid, pluriformiteit, toegankelijkheid, kwaliteit en transparantie van informatie. Zij kunnen basismateriaal leveren dat door het publiek kan worden hergebruikt, en gereedschap ter beschikking stellen dat het publiek kan benutten voor reflectie en expressie. En omdat ze over de nodige expertise beschikken, kunnen ze het publiek leren hoe kwalitatief hoogstaande producten moeten worden gemaakt.
Zo kunnen, in een gelijkwaardige samenwerking tussen instellingen en publiek, nieuwe producten, diensten en informatieomgevingen ontstaan. Instellingen produceren dan niet alleen nog maar kennis vr de samenleving, maar richten zich ook op het organiseren van kennisproductie dr de samenleving. Zo bevorderen ze niet alleen de mediawijsheid van de burger, maar ontwikkelen ze ook modellen die in andere sectoren van de samenleving bruikbaar zijn.
De uitgave U bent nu hier. Zijn er nog vragen? kan dienen als voorbeeld voor de manier waarop culturele instellingen, samen met burgers, professionals en de overheid die nieuwe taken kunnen invullen. in de kaders bij dit artikel zijn, ter illustratie van de manier waarop de verschillende partners binnen Waterwolf hun rol invullen, enkele voorbeelden van projecten en initiatieven afgedrukt.
U bent nu hier. Zijn er nog vragen? door Dick Rijken (red.), Klaas Jan Mollema, Gert-Jan van Dijk, Quirijn Menken, Arent Roggeveen en Frits Klaver is een uitgave van Waterwolf Gouda, het samenwerkingsverband tussen het lectoraat ITS van de Haagse Hogeschool en Bibliotheek, Archief en Museum Gouda. ISBN 978-90-811834-1-3. Het boek is oa. verkrijgbaar bij de Bibliotheek Gouda. De volledige tekst van U bent nu hier. Zijn er nog vragen? is ook te downloaden op www.waterwolflab.nl
Voorbeeld 1: 3voor12lokaal
Sinds 2003 biedt VPROs 3voor12, een multimediaal concept op het gebied van alternatieve popmuziek (radio, internet, live concerten in eigen zaal), de eigen achterban de mogelijkheid om niet alleen passief te consumeren, maar ook zelf te reflecteren op de eigen lokale muziekscene: 3voor12 LOKAAL. […] De lokale sites worden inhoudelijk gevuld door lokale gemeenschappen van vrijwilligers die gebruik maken van door 3voor12 ontwikkeld gereedschap en maken volwaardig gebruik van de 3voor12 merknaam. Ook verzorgt de VPRO kennisoverdracht en begeleiding. Bij de start van een nieuwe 3voor12 nemen de lokale vrijwilligers deel aan een workshop waarin zij kennismaken met de ins en outs van het online publiceren onder de vlag van 3voor12. Ook zijn er regelmatig bijeenkomsten in Hilversum waar alle lokale 3voor12s onderling ervaringen uitwisselen en deel kunnen nemen aan verschillende soorten workshops.
Zie: http://3voor12.vpro.nl/lokaal[uit: Waterwolf]
Voorbeeld 2: Goudse Dossiers
In dit project maken vrijwilligers dossiers over lokale onderwerpen. Een dossier is een goed geannoteerde verzameling bronnen, voorzien van een heldere structuur, overzichtelijke inleidingen en begrijpelijk geannoteerde bronnen. De eerste fase van het project vond plaats in 2005 en 2006 en was een experiment waarbij medewerkers van de drie instellingen Goudse vrijwilligers begeleidden in het maken van websites over typische Goudse onderwerpen (Gouda Waterstad en Gouda als vrijhaven). []
{dit project heeft inmiddels een opvolger gevonden in Dossiers 2.0, waarin men zicht richt op specifieke doelgroepen als Molukkers, Marokkanen en scholieren).
Zie: www.goudanet.nl/dossiers [uit: Waterwolf]
Voorbeeld 3: Natte voeten
De stad Gouda heeft de ambitie om de economische en maatschappelijke functie van het stadscentrum te versterken met behulp van het cultuurhistorisch erfgoed. De stad is ooit groot geworden dankzij haar strategische ligging aan het water voor de scheepvaart. Het is dit historisch feit dat Gouda terug wil zien in het stadsbeeld. Het hiervoor benodigde herstel van vaarwegen, bruggen en sluizen zorgt ervoor dat een van de meest kenmerkende historische structuren van Gouda weer zichtbaar wordt : het grachtenstelsel.
Gouda heeft daartoe in het leven geroepen het samenwerkingsverband (consortium) Hollandse Waterstad, met als doel de oorspronkelijk loop en functie van het water in de historische binnenstad van Gouda zoveel mogelijk te herstellen. Daarbij worden ideen van bewoners en gebruikers van de stad benut om de stad toeristisch aantrekkelijk te maken, met respect voor de historie, het waterbeheer en het milieu. De wijze waarop dat gebeurt bepaalt tevens de lokale betekenis die gegeven wordt aan het water in de stad.
In een workshop bij de Haagse Hogeschool heeft een team van Waterwolf een opzet gemaakt voor een te ontwikkelen computergame over de geschiedenis van water in en rondom Gouda: vanuit verschillende perspectieven (personages) kunnen spelers in verschillende tijperken zich verhouden tot de rol die het water heeft gespeeld in de geschiedenis van Gouda.[uit: Waterwolf]
