Naar aanleiding van: Peter Handke, Bildverlust (Suhrkamp Verlag)
Bij toeval belandden enkele vrienden en ik op een zonnige ochtend twee jaar geleden na al flink wat fietskilometers in een Maastrichts caf aan de Tongerseweg, net buiten het centrum. Het caf was afgeladen vol. Mannen met hanen voor het ‘haone krieje’ (welke haan slaat het vaakst aan), mannen die duiven komen zetten voor de koers in Noord-Frankrijk, mannen en vrouwen die na de mis iets komen drinken. De vaste kaarttafels zijn bezet, jongeren bespreken de avond ervoor, fietsers als wij drinken hun ‘doonker beer’ (bruin bier). De bediening is op leeftijd, vriendelijk, en vooral Maastrichts.
Van dit beeld componeer ik een verhaal waarmee ik twee Amsterdamse vrienden een jaar later naar Maastricht lok. We wandelen naar het caf over de Maastrichtse
wallen, de stemming is mythisch, de dorst gerechtvaardigd. Maar dan de schok: het caf is er niet meer. In plaats ervan nu een pasteltintig trendy caf, gerund door twee weliswaar vriendelijke, maar duidelijk Hollandse uitbaters. Zij vertellen ons dat de vorige eigenaar het vanwege zijn leeftijd voor gezien hield. Tijd voor een moderne wind, gericht op de moderne consument. Enkele bezoekers in zwarte hemden en frisse jonge vrouwen met schetsboeken naast het tafeltje, vormen de clientele.
Waar zijn de ‘haone kriejers’, de duivenmelkers, de fietsers? Waar moeten zij nu op zondagochtend naar toe? Maar, veel erger, wat is nu nog de waarde van mijn verhaal? Van generlei waarde! Het is dood.
Het is helaas een prachtig voorbeeld van
globalisering, waarin het geld de sturende kracht is achter wat Peter Handke in zijn boek Bildverlust de aanbodgeorinteerde economie noemt. Daarmee worden duidende verhalen irrelevant. Verhalen zijn, zegt Handke, immers interpretaties van plaatsgebonden activiteiten, waarin geduid wordt, met verwijzingen naar basiservaringen als leven, liefde, ouderdom en dood. Als vloeipapier zuigt het moderne kapitalisme de laatste traditionele culturen met de daarbij horende verhalen op. Dat geldt natuurlijk niet alleen voor Maastricht (zou Handke er ooit geweest zijn?), het geldt voor alle plekken waar Amerikanen met hun vredelievende acties (Balkan) en antiterroristische operaties (Arabie, Midden-Afrika en Azi) de eigen culturele en economische mores opdringen en institutionaliseren.
Met enig bombast: het ontbreken van cultuurgebonden verhalen zorgt ervoor dat de moderne westerse mens stom voor zijn verleden staat, stom voor het heden. En wat de toekomst brengen zal, is hem al helemaal ongewis. Tranen schieten me in de ogen bij Handkes conclusie: ‘en daar staan we dan nu, in deze onttoverde wereld’, voor de poorten van Eurodisney, Europa Park, Six Flags. En als in Thailand de beleving van het tropische woud niet overeenkomt met wat de reclamebeelden en reisbureaus ons beloofd hebben, zijn we ontsteld. Want bij gebrek aan Thaise verhalen kennen we enkel de westerse kijk op het Thaise woud.
Want kennis omtrent plekken vergaren we snel via internet. Maar de betekenis ervan moeten we toch ter plaatse ontdekken. Daar gunnen we ons de tijd niet meer voor. We zijn het misschien wel verleerd. We krijgen er in elk geval steeds minder de kans toe.
Ik heb mogen ontdekken dat de betekenis van het Maastrichtse caf immens was, zelfs, of misschien wel zeker, voor een passerende toerist als ik. In nog geen minuut had ik door hoe mensen hier leven. In nog geen minuut zag ik de verschillen met de plek waar ik nu woon. Die plek was verankerd in de tijd. De plek is weg, daarmee ook de tijd.
