Internationalisering is in alledaagse vorm vooral zichtbaar in ons vakantiegedrag. Vr mijn generatie bestond de zomervakantie van kinderen uit niet minder dan zes weken buiten spelen. Binnen n generatie is dat veranderd. Nu kenmerken de buurten in woonmilieus met schoolgaande kinderen zich door een trieste verlatenheid gedurende de (school)vakanties. In de zomer zijn alle kinderen weg met hun ouders naar het buitenland: Frankrijk, Spanje, Itali, Griekenland, Turkije, Marokko, Portugal. s Winters vertoeft men in Oostenrijk, Frankrijk, Zwitserland, Itali, Sloveni, Polen of Slowakije.
De eigen woonbuurt is voor kinderen in elk geval geen vakantieoord meer. Overigens zijn ook buiten de vakanties de meeste kinderen niet in hun buurt te vinden, getuige de onderzoeken van Lia Karsten naar het speelgedrag van kinderen. Karsten spreekt van de backbench generation. Kinderen worden, op de achterbank gezeten, door hun ouders met de auto naar vriendjes, clubjes en feestjes verspreid over de hele stad gereden. Alleen de 65 plussers uit het arbeidersmilieu kennen geen structurele orintatie op het buitenland. Vandaar ook hun betrokkenheid bij hun woonmilieu.
In dat buitenland gedragen we ons toch vooral als toerist; we hebben er weinig op met de moraal van de bevolking ter plekke. Deels gunnen we ons daar de tijd niet voor, deels zijn we cultureel te weinig onderlegd (denk alleen al aan de taal) om een indruk te krijgen van het leven van alledag ter plekke. We hebben geen actieve rol in de publieke sfeer van het gastland.
Tegelijkertijd daalt de publieke betrokkenheid in eigen land. Dat wordt al duidelijk bij de hiervoor beschreven kinderen. Zelf sluiten we ons op in Vinex-achtige wijken, waar de stedenbouw sowieso publiek leven onmogelijk maakt. Zij die in de stad wonen, zoeken hun eigen parochies op (de plekken waar ons soort mensen komt) en mijden de plekken waar anderen komen.
Die geringe betrokkenheid wordt nog eens versterkt door de verwording van de media. Ik ben geboren in de zuidelijke grensstreek, waar op onze zwart-wit tv n Nederlandse, twee Belgische (waarvan n Franstalig) en drie Duitse zenders te bekijken waren. Publieke zenders nota bene, die een fraaie inkijk gunden in de extranationale samenlevingen die ons omringden. Zes zenders derhalve, ogenschijnlijk mager vergeleken met het aantal van rond de 30 dat ik nu kan bekijken. Toch was het aanbod toen veel rijker, voor hongerigen naar de toestand in de wereld. Het grootste deel van het televisieaanbod van nu kenmerkt zich door het creren van ranzige illusies, daarmee het contact met de alledaagse leefwereld verbrekend.
Is die inflatie van publieke georinteerdheid door internationalisering enerzijds en endemolisering anderzijds, nu wel zo erg? Analoog aan de filosoof Kant kan gesteld worden dat een samenleving zonder de publieke sfeer niet existeert. Zij houdt anders op als samenleving te bestaan. Kant gebruikte hiervoor de term categorisch imperatief. Moraliteit, stelde hij, bestaat niet op zich zelf, maar is de les die mensen trekken uit de omgang met elkaar. Zo krijgt hij die iemand anders een klap geeft, (waarschijnlijk) een klap terug. En daarom is de gemeenschappelijke moraal: niet slaan.
De publieke sfeer is de basis van positieve tolerantie: anderen worden als anders herkend en in hun anders zijn gerespecteerd en bejegend. Als ze elkaar maar zien! Als verschillende mensen elkaar maar op een natuurlijke en alledaagse manier in de publieke sfeer tegenkomen. En nu even heel gewichtig: hierdoor leert een samenleving buiten gesloten systemen te leven, zodat tradities hun remmende werking verliezen.
Peter Sloterdijk is niet op zoek naar de mens, maar naar waar de mens is in deze tijd van globalisering en internationalisering. We zijn inmiddels overal. Zijn we daarmee ook verdwaald? Helder is in ieder geval dat hoe meer we vliegen en hoe meer tv-zenders we kunnen zien, hoe meer de publieke sfeer ontmanteld wordt.
