naar aanleiding van:
Tracy Metz (2002), Pret. Leisure en landschap.
Rotterdam: NAi
NRC Handelsblad journaliste Tracy Metz presenteerde haar boek Pret. Leisure en landschap op 9 september jongstleden in een overvolle Rotterdamse Kunsthal. Het is, zonder meer, een mooi boek geworden, een beschrijving van een rondgang lang allerlei belevingswerelden, van Las Vegas, via Warner Bros. Movieworld in Bottrop (Duitsland), naar Brugge. Het boek is een beschrijving van haar verbazing, geeft impressies van haar beleving, en maakt in woord en beeld duidelijk wat de gevolgen zijn voor met name het Nederlandse landschap.
Tracy Metz stelling is dat de vraag of we dit allemaal willen, achterhaald is. Het gebeurt simpelweg! En we nemen er allemaal aan deel. Hoewel ze uiteindelijk toch van tristesse blijk geeft (ze wil helemaal geen illusies gepresenteerd krijgen, ze wil niet de onechtheid voelen als de illusie voorbij is), wijst ze nadrukkelijk op de taak van de overheid de door haar beschreven ontwikkelingen te herkennen en te erkennen. Dan kan de overheid de invloed van de belevingsindustrie op het landschap in haar ruimtelijke ordeningsplannen laten doorklinken. Want er staat wat aan te komen.
Inderdaad, hoewel de hoeveelheid vrijetijd afneemt, neemt de intensiteit in de vrijetijd toe, en daarmee ook de bestedingen. Er okomen derhalve zoveel aanbieders van nog meer activiteiten en belevingen, dat wij, als vrijetijdsconsumenten, geen eigen keuze meer kunnen maken. We zijn afhankelijk geworden van de marketeers, die ons geleiden naar hun producten. Aanduidingen op de autosnelwegen leiden ons al van heinde en ver naar De Efteling, Sixflags, Port Zlande, Bobbejaanland, Burgers Zoo enzovoort.
De felste reclame zuigt ons naar de fraaiste instellingen. En masse trekken we er naar toe. En met de consumentenmassa als argument staat de projectontwikkelaar op de stoep bij de lokale overheid: geef ons de ruimte!
Hoe moeten we die massa duiden? Door te verwijzen naar de weer springlevende Marx: de pretcultuur is opium van het volk! De Vlaamse cultuurfilosoof Deleu is directer: waar vroeger cultuur het volk verhief, dient de huidige pretcultuur ter onderdrukking van de massa. Of, in de woorden van Tracy Metz bij de presentatie van haar boek: Entertainment is de filter waardoor heen we de werkelijkheid zien.
Dat zal de pretondernemers een zorg zijn. Blijkens een forumdiscussie in de Kunsthal onder directeuren van grootschalige leisure-instellingen blijkt, dat het grootste deel dezer directeuren de overheid maar een vertragende instantie vindt, en ambtenaren, ach, ja…, ze zijn in elk geval ongevoelig voor de tijdgeest.
Geen afstandelijke opmerkingen van de sector zelf. Hoflands kritiek op de hedendaagse pretbeleving als een beleving los van tijd en ruimte, Peter Handkes woede over de pretparkillusie als onttoverde wereld, het heeft de oren van de succesvollen in deze branche niet bereikt.
Geef ons de ruimte! De overheid moet, hoe dan ook, een krachtige positie bepalen. Wat voor landschap willen we, welke identiteit willen we, en hoe kan de vrijetijds- en belevingsindustrie daarbij van nut zijn? Is dit op zich al een moeilijke taak, die belevingsindustrie is in ruimtelijke zin ook moeilijk grijpbaar. De producten van deze nieuwe, dynamische, fluctuerende industrie hebben immers veelal een korte levenscyclus, bezorgen in de regel overlast (verkeer, geluid, criminaliteit), zijn in hoge mate ruimte extensief, en kennen een lage organisatiegraad (moeilijke onderhandelingspartner).
De hand in eigen boezem stekend, natuurlijk zijn onze weinig flexibele bestemmingsplannen een belemmerende factor, natuurlijk zijn onze functionele afbakeningen een anachronisme in een tijd waarin functiegrenzen snel en sterk vervagen, en natuurlijk hebben wij praktisch nooit ruimte voor iets anders. En dus is er sprake van verrommeling in de stadsranden en transformatiegebieden in de stad.
Sta op, ambtenaren. Voorwaarts, naar flexibele bestemmingsplannen. Voorwaarts, naar (naast ruimtelijke ordening) temporele ordening: arrangementen van activiteiten in de tijd en verdichting van het gebruik van ruimte in de tijd. Want als leisure ons iets toereikt, dan is dat het vermogen om gebruik van de ruimte in de tijd te stimuleren.
