Johan Valcke (50) is directeur vormgeving aan het VIZO. Zijn laatste culturele bezoek was de tentoonstelling Belgische juwelen in het Cultureel Centrum Scharpoord te Knokke; zijn laatste vrijetijdsactiviteit was een (zomer)vakantie in Itali (Napels, Umbri en Toscane). Als stad die het, met name op het gebied van citymarketing, goed doet, noemt hij Gent. Als belangrijkste trend voor de toekomst ziet hij de massieve individualisering, met als grootste tegenhanger het rijzend verzet door middel van het prille ontstaan van nieuwe deontologien, nieuwe symbolen waar grote groepen zich bijna blindelings achter scharen.
Het Nederlands ontwerp wordt in het buitenland steeds meer gewaardeerd, zowel in commercieel als cultureel opzicht. Verschillende organisaties zetten zich in om Nederlandse vormgeving internationale bekendheid te geven. Een organisatie als de Beroepsorganisatie Nederlandse Ontwerpers werkte onlangs bijvoorbeeld samen met het Design Centre Stuttgart, zodat Nederlandse ontwerpers hun werk half maart in Duitsland konden presenteren. De organisatie Droog Design is al jaren ht publiciteitskanon voor veel Nederlandse ontwerpers. De Nederlandse overheid financierde een groot deel van een speciale uitgave van het Italiaanse blad Abitare, (dat wereldwijd in het Engels werd gedistribueerd) waarin o.a. het Nederlands ontwerp werd gepresenteerd en verklaard.
Wat gebeurt er in Vlaanderen aan promotie voor vormgeving? En op welke doelgroepen richt men zich voornamelijk?
Vlaanderen kent geen overheidsbeleid omtrent vormgeving, enkele uitzonderingen daargelaten, zoals mijn dienst vormgeving die is ingebed in het VIZO. Het VIZO is een economisch instituut gericht op de pedagogische en technische bijstand aan zelfstandigen. Er bestaat op stedelijk niveau een designmuseum (Gent) en zeer recent een designcenter (Antwerpen) en er is een eerbiedwaardig initiatief vanuit de priv-sector, de tweejaarlijkse interieurbeurs Interieur in Kortrijk. Verder doen enkele beroepsfederaties zoals Febeltex en Febelhout een inspanning om design ingang te doen vinden in de bedrijven door middel van respectievelijk de vereniging Textivision en de economische cluster Optimo. Het geheel van inspanningen wordt echter niet vanuit een globale visie begeleid.
De doelgroepen zijn duidelijk: de ontwerpers, de bedrijven en het publiek.
Is er een markt voor kunstzinnige vormgeving in Vlaanderen?
Er moet een markt zijn daar er ontwerpers keramisten, juweelontwerpers, glasschilders, meubelontwerpers leven en overleven op basis van hun werk. Ook de markt voor de grafische vormgeving floreert, als ik afga op de vele tientallen bureaus die in Vlaanderen actief zijn. Het profiel van de markt blijft echter schimmig daar er tot nu toe nog geen marktstudie werd ondernomen. Voorlopig blijft het een intutief gegeven.
In Nederland zit vormgeving in dezelfde subsidiepot als beeldende kunst. Is dat in Vlaanderen ook zo, en welk percentage van de cultuurbegroting wordt hieraan uitgegeven?
Een verwaarloosbaar percentage van waarschijnlijk drie cijfers na de nul en meer.
In 2000 werd in Nederland het vormgevingsinstituut opgeheven, omdat het te weinig aansluiting zou hebben met de vakwereld en te log was. Vormgevers pleiten nu voor de oprichting van een vormgeversplatvorm om meer inhoud te creren en de eenheid nog enigszins te bewaren. Daarnaast willen ze zich niet beperken tot de traditionele disciplines zoals grafisch, industrieel of nieuwe media. Tevens moet het Nederlands ontwerp gepromoot worden en zijn er ambitieuze plannen, zoals het openen van Dutch-Design-shops in grote steden en het verbeteren van de samenwerking met het bedrijfsleven.
Spelen zich in Vlaanderen ook zulke zaken af?
In Vlaanderen niet. De promotie van design staat er nog in de kinderschoenen. Vormgeving is in Vlaanderen voor het beleid geen of een onbelangrijk item het is de vrolijke hoek van de economie. Gelukkig is er sinds zeer kort een voorzichtige belangstelling ontstaan voor design als management- en marketingtool, maar daar is nog een lange weg af te leggen. Het idee dat er in de grootsteden van de wereld Flanders-Design-shops zouden genstalleerd worden is gargantuesk.
Vindt er in Vlaanderen samenwerking plaats tussen verschillende instanties en organisaties?
Niet echt, tenzij er voor elke partij iets te bekomen is. De designkoek is namelijk zodanig klein dat er voor iedere kruimel boven en onder de gordel gevochten wordt. Het lijkt zon beetje de feodaliteit waar baronnen steeds wisselende allianties sluiten al naargelang hun profijt op korte termijn. Vooral de priv-sector spant daar de kroon.
In Nederland is de vraag actueel of er in de culturele sector niet teveel nadruk komt te liggen op vorm en niet meer op inhoud. Wat vindt u van deze ontwikkeling? Is dat in Vlaanderen ook zo, voor
bijvoorbeeld de podiumkunsten?
Als bestuurder van het Nieuwpoorttheater in Gent ben ik verwend, omdat daar sedert jaren en eigenlijk als enig criterium de inhoud, het discours, de visie van de theatermaker geldt. Daar ben ik blij om. Als ik ook andere stukken zie, constateer ik niet dat de vorm de bovenhand heeft op de inhoud. Wat een saaie wereld zouden we tegemoet gaan! Design die de vorm om de vorm in zijn vaandel voert, is zonder meer oervervelende nutteloze design.
Hoe gaat de kunst- en cultuursector om met vormgeving? Wordt die serieus genomen of toch meer gezien als het maken van een mooi product?
Globaal gezien gaat de sector er ernstig mee om, vooral om de communicatieve eigenschappen van vormgeving. Mooi zijn is natuurlijk altijd meegenomen, laten we realistisch zijn.
Wordt vormgeving in termen van marketing en communicatie serieus genomen door kunst- en cultuursector?
Vooral de grafische vormgeving wordt zeer serieus genomen. De meeste theaters en andere culturele organisaties hechten veel belang aan hun huisstijl, logo, enzovoort, en dit vanuit een sensibiliteit voor marketing en communicatie. Kijk naar de meeste theatergezelschappen, de culturele centra (Tongeren, Knokke, Turnhout om slechts de grootste te noemen, hoewel ieder centrum een grote inspanning levert), de musea, … daar is er geen probleem.
Wat zijn uw, zowel negatieve als positieve, ervaringen met opdrachtgevers? Hoe verloopt het contact met deze opdrachtgevers? Worden er bijvoorbeeld goede briefings gehouden?
De negatieve ervaringen handelen altijd om de financile waardering van vormgeving. Betalingen die lang op zich laten wachten, afspraken die niet nagekomen worden. Anders verlopen de contacten en briefings met de opdrachtgevers behoorlijk. Ik hoor er geen klachten over.
Wat is uw ervaring met het ontwerpen van producten, bijvoorbeeld voor de podiumkunsten of de nieuwe media?
Ze worden bijzonder goed geapprecieerd.
De nieuwe media zijn erg in, maar wellicht enkel bij een speciaal publiek.
Welke websites raadpleegt u regelmatig voor vakinformatie en om te netwerken?
DMI (Designmanagement), Easycrafts, ICSID, maar toch niet echt veel.
Denkt u dat er tegen vormgeving in Vlaanderen anders wordt aangekeken dan in Nederland?
Uiteraard. Nederland heeft een jarenlange voorsprong op gebied van de implementatie van vormgeving. Misschien heeft dat te maken met een hang naar soberheid, gemeenschappelijk denken en handelen, een drang naar eenvormigheid. In Vlaanderen speelt een sterk individualisme een rol en, nog altijd, een beetje neerkijken op de artes minores.
Welk gebied van de vormgeving doet het goed?
Grafische vormgeving en meubeldesign. De sieraden doen het ook niet slecht, maar hinken een beetje achterop wegens te weinig galeries waar degelijke dingen getoond worden.
Hoe ziet u de toekomst van de vormgeving?
Rooskleurig, maar het zal niet vanzelf gaan. We moeten niet alleen verder werken aan de sensibilisatie op ruim maatschappelijk vlak, maar ook aan de belangstelling van de vakgroepen. Maar ik merk nu reeds een grotere belangstelling bij publiek en bedrijven. Als de politiek nu nog volgt door middelen, locaties en mankracht ter beschikking te stellen, dan moet het beter gaan.
