Stichting Onterfd Goed werd in 2012 opgericht door drie ondernemers om de verweesde collectie van het gesloten museum Scryption in Tilburg te ‘redden’. De objecten die behoren tot het Nederlandse erfgoed worden overgedragen aan andere musea. De overige objecten worden ‘teruggegeven’ aan het publiek, door middel van een adoptietraject of door ze te upcyclen (hergebruiken). Verzamelaars, nieuwe gebruikers, het onderwijs en kunstenaars kunnen de objecten adopteren. Daardoor worden zij de nieuwe eigenaar van deze objecten waarbij een certificaat hoort waarin staat dat ze afkomstig zijn uit een museale collectie.
Inmiddels heeft Onterfd Goed besloten de werkzaamheden definitief
uit te breiden en de deuren open te houden voor meer collecties. Naast
het herbestemmen van museale objecten heeft de stichting zich de taak
opgelegd om musea te adviseren bij het optimaal profileren van hun
eigen collectie en daardoor te voorkomen dat collectiebeheer (en daarbij
behorende kosten) onbeheersbaar worden.
De huidige bezuinigingen op cultuur brengen veel musea in acute
problemen. Eigenlijk hebben musea die problemen al veel langer, maar de
krimpende geldstromen maken dat ze nu niet meer te verbergen zijn. Er is
decennia lang te veel en te weinig kritisch verzameld. Depots zijn overvol
met objecten die in veel gevallen helemaal niet in de betreffende collectie
thuis horen of die in andere Nederlandse depots in grote hoeveelheden te
vinden zijn. Slechts acht procent van alle collectiestukken is zichtbaar voor
het publiek.
Om draagvlak te creëren en om voortdurend te toetsen wat de
mening van het publiek is over erfgoedbeheer denken en werken we
samen met jongeren, omdat zij degenen zijn die in de toekomst deze
collecties gaan beheren en gebruiken. Onterfd Goed werkt door middel
van adoptie, lezingen, debatten, guerrilla-acties en projecten aan de
bewustwording van musea, politiek, overheid en publiek. Wie van hen is
eigenlijk verantwoordelijk voor ons erfgoed? De museumwereld is niet in
staat gebleken op korte termijn zelf het beheer te verbeteren door samen
te werken. Men weet al jaren dat er iets moet gebeuren, maar een groot
aantal musea verschuilt zich achter richtlijnen en wetten die naar hun
zeggen een strakker verzamelbeleid in de weg staan. Men weet dat er zich
doublures in de gezamenlijke collecties bevinden, maar wie ontzamelt er
vervolgens zijn objecten? Beheerders wachten op actie van de collega’s.
En áls er dan iemand het lef heeft om een object te verkopen, valt de hele
museumwereld over hem heen.
Vriend(en) en vijand
Als ‘Radicale Vernieuwer’ (Kennisland en Vrij Nederland, maart
2013) heeft Onterfd Goed vrienden gemaakt, maar ook vijanden. Zo
is er twee jaar lang vergeefs gezocht naar een publieke instelling die
de honderdtwintig typemachines van de schrijver W.F. Hermans uit de
Scryption-collectie wilde overnemen. Uiteindelijk heeft Onterfd Goed de
verzameling gebruikt om de discussie los te maken. Studenten van de
Willem de Kooning Academie schreven een ‘prijsvraag’ uit. “Wie wordt
de nieuwe eigenaar van de W.F. Hermansverzameling?” Er meldden zich
drie serieuze kandidaten: de gemeente Groningen wilde de verzameling
onderbrengen in haar universiteitscollectie, een boekhandelaar uit Gent
wilde hem graag in zijn winkel tentoonstellen en een kunstenaarscollectief
had het plan om met een deel van de verzameling een nieuw kunstwerk te
maken.
Een onafhankelijke, erfgoeddeskundige jury koos voor de boekhandel
omdat daar de typemachines tweeënvijftig weken per jaar, zes dagen per
week, gratis te zien zijn voor iedereen die dat wil. Groningen was het niet
eens met de gang van zaken en liet Kamervragen stellen; of de minister
de verzameling kon ‘redden voor Nederland’? Minister Jet Bussemaker
antwoordde dat ze daar geen enkele reden toe zag. De verzameling bleef
binnen het Nederlandse taalgebied en Onterfd Goed was volgens de regels
en volkomen transparant te werk gegaan. “Ik vind het een goed initiatief
van de Stichting dat zij zich over ‘verweesde collecties’ ontfermt.”
Zeventien miljoen museumdirecteuren
Net als in de gezondheidzorg moet ‘de klant’ in de cultuur van zich laten
horen. Erfgoed dat met publiek geld wordt gefinancierd moet zichtbaar en
toegankelijk zijn. Het publiek moet een stem krijgen in waarde toekenning
en selectie en zich mede-eigenaar en dus ook medeverantwoordelijk gaan
voelen. Misschien moeten we – zoals een Scandinavische museumdirecteur
in zijn stad deed – bij alle inwoners van Nederland een object in beheer
geven: depots leeg, honderd procent betrokkenheid bij cultuur en alles
zichtbaar op de Nederlandse vensterbanken. Dan moet de minister wel één
keer per jaar bij iedereen op bezoek om te zien hoe het met ‘ons erfgoed’
gaat.
Jolande Otten is cultuurondernemer, eigenaar van
Cultivate en medeoprichter van Stichting Onterfd
Goed.
Auteur: Tekst: Jolande Otten Jolande Otten is cultuurondernemer, eigenaar van Cultivate en medeoprichter van Stichting Onterfd Goed.
