NDSM-werf op zoek naar nieuwe vormen van eigenaarschap en besluitvorming

Onlangs verscheen de publicatie Coöperatieve Gebiedsontwikkeling die de resultaten toont van een programmareeks in Pakhuis de Zwijger in samenwerking met Stichting NDSM-werf, lectoraat Gebiedsontwikkeling en transitiemanagement en Stadkwadraat. Voor MMnieuws ga ik verder in op de vraag of onze huidige kennis en vaardigheden toereikend zijn en welke rol cultuur en industrieel erfgoed spelen in de huidige ontwikkeling van de NDSM-werf in Amsterdam-Noord. Hoe zit het bijvoorbeeld met de culturele bestemming van industriële monumenten als de Scheepsbouwloods en Lasloods?

Creatieve hotspot
Waar ooit 3000 man op de helling stonden te beuken, freezen en boren, werd met de teloorgang van de scheepsbouw in 1984 en de inspanningen van 200 gebruikers een creatieve hotspot geboren in 2007. Deze culturele broedplaats luidde in 2014 een nieuw tijdperk in van een stedelijk laboratorium van cultuur, maken en stedelijke ontwikkeling. Bekijk ter inleiding op de NDSM-werf anno nu, deze animatie.

Nieuwe kennis en vaardigheden zijn nodig om met verschillende aandeelhouders een gebied coöperatief te ontwikkelen tot stedelijk laboratorium. Zo blijkt Theory U, een diepgaande methode voor sociale innovatie, nieuwe inzichten te bieden en de kracht van collectieve en creatieve verbondenheid los te maken. Communicatie is de kritische succesfactor.

Als community builder bij de stichting NDSM-werf heb ik onder andere met Theory U gewerkt in de Self Made Future, een on- en offline platform dat experimenteert met nieuwe vormen van besluitvorming zodat het eigenaarschap over de toekomst van de werf gedeeld wordt over de verschillende betrokken partijen van ondernemers, kunstenaars, ambtenaren, bewoners, ontwikkelaars en bezoekers.

Laboratorium NDSM-werf
Mix to the max! Van strategisch beleid tot tastbare praktijk. Het platform nodigt betrokken NDSM’ers van alle hoeken van de werf uit om tijd en energie te steken in ontmoetingen van kwaliteit. Daar delen zij successen uit het verleden, handelen ze vanuit de toekomst van de werf en acteren zij op wat er wil ontstaan. Bottom-up én top-down.  Zo is het verhaal tot stand gekomen Werk aan de Werf, laboratorium NDSM-werf – koers 2014-2025.

Een koers is mooi, maar als we iets geleerd hebben, is dat er geen einde en geen begin bestaan noch een vastomlijnde doelstelling. De deelnemers hebben vorm en inhoud bepaald van de koers, maar is deze twee jaar na initiatie ook terug te zien in de uitvoering? Wat gebeurt er met het industriële erfgoed en culturele leven in de huidige ontwikkelingen van de werf?

Ik vraag het aan Kim Tuin (directeur stichting NDSM-werf), Louis Pirenne (Cultuuraanjager van het stadsdeel) en Eva de Klerk (pionier Kunststad – Scheepsbouwloods o.a.).

Welke rol spelen cultuur en industrieel erfgoed in de huidige ontwikkeling van de werf?
Kim Tuin: ‘Stichting NDSM-werf stelt zichzelf de opdracht om de wereld – maar in ieder geval Amsterdam – te overtuigen van de unieke status van de werf als plek van blijvende tijdelijkheid en van creatief experiment. De NDSM-werf is wat ons betreft een onmisbare culturele vrijplaats voor en van de stad en daarom zetten wij in op het realiseren van een ambitieus artistiek programma. Stedelijke ontwikkeling hou je niet tegen maar een gezonde balans moet mogelijk zijn om de leefbaarheid van dit gebied te waarborgen. Dat lijkt me in ieders belang.’

Eva de Klerk houdt een pleidooi voor ‘de stad als casco’ dat uitgaat van flexibele stadsontwikkeling en geleidelijke financiering van onderop: ‘Met een zelf ontworpen kunststad in de monumentale scheepsbouwloods op de NDSM-werf en de enorme financiële inspanningen van de ruim 200 gebruikers om de loods te saneren, te renoveren en te ontwikkelen, besloot de gemeente een langdurige relatie en samenwerking aan te gaan met de verenigde kunstenaars, stro-bouwvrouwen, skateboarders, ambachtslieden en zelfstandige ondernemers van allerlei pluimage. Haar motto “geld verdienen in het pand, niet aan het pand”. Dit werd beklonken in een meerjaren Plan van Aanpak en een huurcontract voor de periode van 25 jaar.

Door het succes van de werf (van rafelrand tot hotspot aan het IJ), de vele bestuurswisselingen bij de gemeente en de economische crisis, kreeg de samenwerking tussen de initiatiefnemers en de overheid in de tijd steeds weer een andere wending dat tot voor kort zelfs uitmondde in het verwijt van de gemeente dat de pionierende ondernemers en kunstenaars te goedkoop op dure grond zitten. Dit heeft inmiddels geleid tot de ontruiming van het enige indoor – en internationaal geroemde – skatepark van Amsterdam.

Tij keren
Met de dreiging van een steeds duurder wordende en gesegregeerde stad, slaan zowel oude als nieuwe gebruikers van de loods de handen ineen om het tij te keren. Zij willen zitting in de beheerstichting, zeggenschap over hun collectieve investeringen en het stad-als-casco gedachtegoed gewaarborgd zien in een samenwerkingsovereenkomst met alle betrokken partijen.

Dit houdt in dat de loods als maatschappelijk eigendom veilig gesteld wordt zodat er betaalbare ruimte in de stad beschikbaar blijft voor lagere inkomensgroepen en waarmee ook de sociale en culturele dynamiek op de werf – en in de stad – behouden blijft.

Nieuwe toekomstige gebruikers en ook bewoners op de werf kiezen volgens de stad-als-casco bewust voor een plek waar volop geproduceerd en geëxperimenteerd wordt, waar wonen en werken elkaar niet bijten en waar uiteenlopende activiteiten, die nergens anders in de stad nog mogelijk zijn, kunnen plaatsvinden.’

Geluid
Louis Pirenne: ‘In het culturele karakter van de werf komen er veranderingen aan. Er zal toenemende druk zijn op het aantal festivals, met name festivals die geluid produceren. Wanneer de werf omringd zal zijn door appartementen en woningen en er ook op de werf gebouwd zal zijn voor bewoning zullen dergelijke festivals er veel minder kunnen zijn. Deze zullen uit moeten wijken naar verdere “outskirts” van de stad.

Naast specifieke festivals als theaterfestivals en galerie-beurzen liggen er de beste kansen voor versterking van de hoeveelheid beeldende kunst, zowel in de openbare ruimte als in meer galeries en tentoonstellingsruimten. Ook het aantal kunstenaarsateliers zou sterk moeten groeien. Voor de Lasloods moeten er ambitieuze en hoogwaardige totaal nieuwe versies komen van eerdere plannen om te komen tot de Lasloods als verzamelgebouw voor galeries en kunstbeurzen, vrije tentoonstellingen door andere organisaties zoals moderne musea uit Amsterdam maar ook (ver) daarbuiten, en ondersteunende diensten.’

Samengevat spelen cultuur en industrieel erfgoed nog steeds een belangrijk rol in de huidige ontwikkeling van de werf. De belangen van de betrokken partijen verschillen en de uitvoering blijkt in de praktijk weerbarstig, maar het gedeelde goed is nog steeds het karakter van de werf. De geschiedenis van de bouw van reusachtige schepen die leesbaar wil blijven, het afwisselen van herrie en rust en het leven van het laboratorium dat de werf is voor maken, cultuur en stedelijke ontwikkeling.

Zijn onze kennis en vaardigheden hiervoor toereikend? Communicatie tussen partijen onderling is dé kritische succesfactor.  En alleen dat is niet voldoende, want aandacht en energie is blijvend nodig om coöperative vormen van eigenaarschap en besluitvorming te faciliteren om de wereld van strategisch beleid en tastbare praktijk tot elkaar te brengen.

Bron: https://dezwijger.nl/