Sinds begin dit jaar kent Nederland een nieuw cultuurfonds, de VandenEnde Foundation. Oprichter Joop van den Ende wil met het fonds beginnend talent kansen bieden die hij in zijn loopbaan als televisie- en theaterproducent ook heeft gekregen. Dit voor Nederlandse begrippen unieke cultuurfonds zou zich de komende jaren binnen de cultuurwereld wel eens een belangrijke rol kunnen toe-eigenen.
Kunst niet alleen overheidszaak
Om als Nederlander een indruk te krijgen hoe kunstinstellingen in
de Verenigde Staten rondkomen, zou je je voor moeten stellen dat ons land niet vier, maar veertig grote cultuurfondsen kent. Veertig gevestigde instellingen die, zoals het VSB fonds en het Prins Bernhard Cultuurfonds, jaarlijks met tientallen miljoenen guldens cultuur financieren. Stel je daarbij nog eens voor dat overheidssubsidies nagenoeg ontbreken, en je hebt een indruk van de in Amerika (over)heersende institutionele filantropie.
Voor diegenen die enthousiast raken van een dergelijke denkoefening is er goed nieuws. Begin dit jaar kwam televisie- en theaterproducent Joop van den Ende namelijk met een nieuw particulier cultuurfonds, de VandenEnde Foundation. Joop van den Ende is van mening dat financiering van kunst niet alleen een overheidszaak mag zijn. Met donaties, leningen en garantstellingen wil hij jongere generaties kunstenaars kansen geven zich te ontplooien. Dit streven heeft zich vertaald in drie belangrijke doelstellingen: professionele ontwikkeling van jong en gevestigd talent, bevordering van cultuurparticipatie en stimulering van cultureel ondernemerschap. Niet onbelangrijk hierbij is dat het fonds zich overwegend richt op de podiumkunsten en audiovisuele media.
Nieuw cultuurfonds wil kansen geven
Om zijn doelstellingen waar te maken, beschikt de VandenEnde Foundation jaarlijks over twintig miljoen gulden. Vergeleken met de 750 miljoen gulden die de Nederlandse staat voor cultuur uittrekt, is dat natuurlijk een gering bedrag. Maar ook vergeleken met een collegafonds als het Prins Bernhard Cultuurfonds, dat een jaarbudget heeft van zon dertig miljoen gulden, lijkt de VandenEnde Foundation op het eerste gezicht niet buitengewoon kapitaalkrachtig.
Impact van het fonds
Toch moet de potentile impact van de nieuwe foundation niet over het hoofd worden gezien. Fondsbijdragen vormen voor kunstinstellingen namelijk een belangrijke projectmatige steun. Dit geld heeft daarom een andere functie dan de vierjaarlijkse overheidssubsidies, die normaliter meer operationele en kernactiviteiten dekken. Met fondsbijdragen worden projecten gerealiseerd die vanwege het karakter of de timing slechts gedeeltelijk met reguliere subsidie kunnen worden gedekt. Een fonds als de VandenEnde Foundation kan daarom met zijn donatiebeleid sturend optreden.
De specifieke aandacht van de VandenEnde Foundation voor podiumkunsten en audiovisuele media vergroot de impact van het fonds.
Vergeleken met het VSB Fonds en het Prins Bernhard Fonds, die naast cultuur veel meer aandachtsgebieden hebben (sport, zorg, milieu), is dit een beperkte focus. Dit heeft gevolgen voor de financile daadkracht van de foundation. Want vergeleken met het Prins Bernhard Fonds, dat het afgelopen jaar tien miljoen gulden aan cultuur besteedde, is het dubbele bedrag dat de VandenEnde Foundation specifiek aan podiumkunsten en audiovisuele media wil uitgeven uiteindelijk best omvangrijk.
Grote particuliere vrijheid
Misschien wel n van de belangrijkste redenen waarom de VandenEnde Foundation een vooraanstaande rol kan gaan spelen, is de particuliere aard van het fonds. Terwijl publieke fondsen hun overheidsgelden voorzichtig moeten besteden, kan met particulier kapitaal veel vrijer worden omgesprongen. Dit geldt zowel voor de besteding zelf als de verantwoording ervan achteraf. Een particulier fonds kan met de keuze van de te financieren projecten daarom zijn eigen accenten kiezen. Bij de VandenEnde Foundation betekent dit vooralsnog extra aandacht voor originaliteit, marketing en een breed publieksbereik. Opvallend is dat, ondanks de particuliere vrijheid, de gekozen doelstellingen en accenten van de foundation publieksparticipatie, cultureel ondernemerschap en marketing sterk aansluiten op de beleidslijnen van staatssecretaris Van der Ploeg.
De mogelijke nadelen van een particulier fonds moeten niet uit het oog worden verloren. Zo kan de keuze van te steunen projecten erg afhankelijk worden van de eigenzinnigheid van de stichter. De financiering van onderzoek door de foundation naar de maatschappelijke betekenis van populair televisiedrama is hiervan een vooralsnog onschuldig voorbeeld.
Publiek versus particulier
Natuurlijk mogen we ook het Fonds voor de Podiumkunsten en de Mondriaanstichting niet vergeten. Beide zijn publieke cultuurfondsen en spelen een belangrijke rol in het verstrekken van niet-structurele overheidssubsidies buiten de vierjarige cultuurnota-procedure om. Met hetzelfde jaarbudget n aandachtsgebied ligt een vergelijking tussen de VandenEnde Foundation en het Fonds voor de Podiumkunsten voor de hand. Het Fonds voor de Podiumkunsten heeft door de jaren heen al identiteit en aanzien kunnen opbouwen, maar wordt in taakuitoefening steeds gecontroleerd door het ministerie van OCenW. Het wordt de komende jaren interessant de impact en effectiviteit van een publiek en een particulier fonds met dezelfde aandachtsgebieden tegen elkaar af te zetten. Misschien komt het uiteindelijk tot een informele taakverdeling tussen de twee fondsen. Denkbaar is dat de VandenEnde Foundation zich een aanjaagfunctie toeeigent, terwijl meer gevestigde projecten door het Fonds voor de Podiumkunsten worden gefinancierd.
Een nieuw broertje
De komende jaren moet blijken hoe het fonds zich gaat profileren. Uit de eerste financieringsronde wordt duidelijk dat de gesteunde projecten flink uiteenlopen. Opmerkelijk is dat een aantal projecten dat steun heeft gekregen buiten de aandachtsgebieden van het fonds ligt. Zo komt ook beeldende kunst voor steun van de foundation in aanmerking en is een extra thema wetenschap toegevoegd.
Gezien de korte bestaanstijd van het fonds is het nu nog niet eenvoudig een bedrag van twintig miljoen gulden gericht te besteden. Het fonds moet de tijd krijgen zich te ontwikkelen. Verloopt dit voorspoedig, dan hebben de andere cultuurfondsen er een belangrijk broertje bij. Eentje dat, als het wil, de komende jaren voor de nodige verandering kan zorgen.
Auteur: Johan Idema – idema@bigfoot.com
