Veel culturele ondernemers zijn gevestigd in historische gebouwen en kampen met hoge exploitatiekosten. In de afgelopen twee jaar voerden we enkele verkennende gesprekken met deze culturele ondernemers. In veel gevallen blijkt dat met name kleine ondernemers circa drie tot vijf jaar langer in een ‘overlevingsmodus’ opereren door hun historisch onderkomen, ook wanneer ze de initiatieffase voorbij zijn. Maar juist voor deze groep is tegenwoordig nauwelijks ondersteuning beschikbaar. Vandaar dat Nyenrode Business Universiteit en Bureau Menno Heling samen het initiatief nemen om met deze groep kansen voor de lange termijn te ontwikkelen.
De meeste aandacht gaat uit naar nieuwe culturele start-ups in historische gebouwen. Ons initiatief richt zich daarom vooral op kleine culturele ondernemers die de initiatieffase voorbij zijn en na circa drie tot vijf jaar (of langer) en een aantal herkenbare uitdagingen hebben. Als samenleving vinden we het belangrijk om gebouwen met een cultuurhistorische waarde en iconische uitstraling binnen een gemeenschap te behouden. Met die reden willen we voorkomen dat toegankelijk erfgoed na de initiatieffase moet sluiten of een niet voor het publiek toegankelijke functie krijgt (zoals woningen of kantoren). Onze doelstelling is om kleine culturele ondernemingen in historische gebouwen op langere termijn levensvatbaar te houden door praktijkkennis te verzamelen, concepten te ontwikkelen, en deze kennis en concepten vervolgens te delen met culturele ondernemers. In dit streven gaan we steeds van de mens als gebruiker, buurtbewoner, vrijwilliger en bezoeker.
AUTEUR:
Historische gebouwen zijn bijzonder en dierbaar vanwege hun cultuurhistorische betekenis. Ze spelen de hoofdrol in vele lokale verhalen (...).Met ons initiatief willen een community of practice opzetten en faciliteren door bijeenkomsten (workshops, congressen, en dergelijke) te organiseren, om zo ondernemers en deelnemers op een inspirerende manier bij elkaar te brengen. Door verschillende partijen met elkaar in contact te brengen, kunnen we gezamenlijk ideeën ontwikkelen over hoe cultureel ondernemen in historische gebouwen levensvatbaar te maken is voor de lange termijn. Indirect zal dit project ook weer effect hebben op culturele startups aan het begin van hun ontwikkeling in historische gebouwen, door gebruik te maken van de opgebouwde kennis en het netwerk.
De urgentie van behoud
Historische gebouwen zijn bijzonder en dierbaar vanwege hun cultuurhistorische betekenis. Ze spelen de hoofdrol in vele lokale verhalen, maken een plek iconisch of pittoresk en zijn onderdeel van de collectief ervaren identiteit van een stad of dorp. Steden zien steeds meer het belang in van deze gebouwen, en zetten ze in bij het presenteren van een regio of stad. Gebouwen zijn dienstbaar omdat hun verhaal waarde toevoegt aan bijvoorbeeld een promotiecampagne. Ze vertegenwoordigen daarmee naast hun cultuurhistorische waarde ook een directe economische waarde. Door de gebruikers (inwoners, bezoekers) van erfgoed bij onze strategie en in onze plannen te betrekken, willen we de duurzaamheid van de stakeholderinvesteringen bevorderen.
Duurzaamheid heeft hier een dubbele betekenis: we streven naar duurzaamheid in de zin van durable, oftewel bestendigheid maar ook naar duurzaamheid in de zin van sustainable, oftewel goed voor mensen hier en nu maar ook voor daar en later. Bij het laatste hoort bijvoorbeeld dat wij op een verantwoorde manier omgaan met grondstoffen en dat we streven naar minder energiegebruik en minder schadelijke emissies, zodat ook toekomstige generaties van ons cultureel erfgoed kunnen genieten, met respect voor de prestaties van vroegere generaties.
Historische gebouwen zijn meestal niet efficiënt in gebruik. Vanwege de relatief hoge kosten zijn ze minder geschikt voor gebruikers die winst maximaliseren en vanwege hun cultuurhistorische context zijn ze aantrekkelijk voor ondernemers met een sociaal-maatschappelijk oogmerk. Historische gebouwen moeten daarnaast hun maatschappelijke functie koesteren om toegankelijk te blijven voor het publiek. Om de culturele functie in historische gebouwen te behouden, gaan we culturele ondernemers assisteren in hun ondernemerschap. We richten ons daarbij op ondernemers in historische gebouwen, waarbij een culturele programmering onderdeel is van deze functie. Daarbij horen gebouwen waarin een combinatie van functies is gevestigd, bijvoorbeeld (commerciële) horeca, een culturele programmering, een winkel of een kantoor. Gebouwen met een uitsluitend commerciële functie vallen buiten de reikwijdte van de beoogde community of practice.
Buurthuis nieuwe stijl
Een voorbeeld voor een culturele ondernemer die belangstelling heeft om aan ons initiatief mee te doen als lid van de coalition of the willing is Baud Schoenmaeckers van Het Seinwezen in Haarlem. In Het Seinwezen is een combinatie van kantoorfunctie (waaronder flexwerkplekken voor de buurt), activiteiten voor de buurt, en culturele programmaring gevestigd. Het betrekken van en bouwen aan een gemeenschap van betrokkenen is, naar eigen zeggen, uniek.
Volgens Schoenmaeckers is Het Seinwezen is ‘het huis van de buurt’ geworden. Er vinden diverse activiteiten plaats, waaronder eenmaal per maand het Seincafé, waar bewoners bij elkaar komen. Ook worden ruimten voor lage tarieven verhuurd aan buurtbewoners. Er wordt gewerkt aan duurzame ideeën om met de buurtcoöperatie geld te verdienen, zoals bijvoorbeeld door collectief zorg te organiseren, gezamenlijk iets voor kinderen te organiseren, urban farming (het ‘Zaaiwezen’) en collectief zonnepanelen in te kopen. Voorbeelden voor het culturele programma zijn de thema avonden ‘Een avond in Berlijn’ en ‘Een avond in Parijs’, waar muziek en overig programma rondom die twee steden werd aangeboden.
Binnenkort is er een Afrikaanse markt met muziek en dans. Ook wordt er een podium geboden voor talenten uit de buurt, onlangs bijvoorbeeld voor een jonge pianist. Aan de culturele activiteiten verdient Schoenmaeckers niets: “Ik doe het omdat ik het leuk vindt, maar ik moet bijleggen.” Cultureel ondernemen heeft voor hem dan ook veel raakvlakken met sociaal ondernemen. “We organiseren ook een festival, waar we de vluchtelingen een speciale rol geven en zij krijgen dan ook bonnen voor eten en drinken. Ik vind het cultureel en sociaal ondernemen belangrijk en leuk, maar kostentechnisch verdient zich het cultureel en sociaal ondernemen niet terug en zou het aantrekkelijker zijn om het hele pand vol te zetten met kantoren.”
Het Seinwezen is een inspirerend voorbeeld van hoe het anders kan. Ons streven is om nieuwe voorbeelden ontwikkelen die laten zien hoe historische gebouwen op een duurzame manier (in de dubbele betekenis) gebruikt kunnen worden en daarbij (geheel of gedeeltelijk) publiek toegankelijk blijven. Afhankelijk van de omvang van de onderneming, fase van ontwikkeling en specifieke wensen willen we met de gemeenschap vernieuwende concepten ontwikkelen die gericht zijn op haalbaarheid op korte termijn en op bestendigheid voor de lange termijn. Deze concepten brengen een businessmodel met zich mee dat vraagt om een passende organisatie voor zowel inkoop en samenwerking. Door de markt uit te dagen om oplossingen aan te dragen voor hoge duurzaamheidsambities in historische gebouwen is cultureel gebruik blijvend mogelijk.
