Beste Esther,
Laatst had ik een regelrechte Ervaring, die ik graag met je wil delen.
Op zaterdag 2 november zat ik in NRC Handelsblad te bladeren tot ik op pagina 31 van het Zaterdags Bijvoegsel aankwam. Daar viel ik ten prooi aan een acute biologering, uitgeoefend door een fors fotoportret naast het Hollands Dagboek.
Hoe vaak heb je dat, dat je op iets stuit dat zindert van betekenis, zonder dat je meteen weet welke? Niet vaak, ik tenminste, maar van tijd tot tijd gebeurt het en dan is het tijd voor een denkpauze. Die was kort, deze keer, want al snel begreep ik dat ik hier oog in oog stond (zat) met niets minder dan De Platonische Idee Van De Hedendaagse Kunstenaar-Intellectueel. Die kom je niet vaak tegen, hoor, in het echte leven: platonische ideen, die archetypische voorstellingen in je hoofd waar alle werkelijk bestaande varianten op gebaseerd zijn. Stoelen zat (zit), maar de oerstoel zit voornamelijk in je hoofd, als je snapt wat ik bedoel. Grafische vormgevers doen vaak hun best om dicht bij zulke oervormen te komen wanneer het gaat om het maken van beeldmerken. Het mannetje van Akzo bijvoorbeeld verwijst door zijn stilering niet naar een mens maar naar de mens. (Etcetera. Dit is te zeer gesneden koek om er lang op door te gaan.)
Kortom, ik kreeg bij het zien van die foto een andere sensatie dan dit is dus ene Johan Doesburg, zoals gefotografeerd door Leo van Velzen voor NRC Handelsblad. Nee, ik keek naar niets minder dan het perfecte logo voor De Hedendaagse Kunstenaar-Intellectueel en dat ervoer ik als sensationeel.
Kijk nou toch hoe alles, cht alles, klopt.
De dracht en uitgeschoten lengte van het haar. Het vermoeide gelaat met de ogen waterig van geworstel en gewerk en drank en andere nadelen van het kunstenaar-intellectueel zijn. De juiste denkersbril. Het colbert of jasje. De witte, openstaande boord. De perfecte bohmien-combinatie van smetteloos (die boord) en morsig (dat haar). De sigaret en hoe deze wordt vastgehouden een belangrijk detail! De casual leunstand tegen een toevallige muur, de linkervuist achteloos steunend op de heup. De air.
Helaas is een krant maar een krant, zelfs de NRC, dus kon ik niet goed zien van welk materiaal het jasje gemaakt was. En er leek ook een soort kettinkje op de linkerborst te hangen. Misschien zat er een horloge aan dat in het borstzakje rustte. Dat zou een mooie toevoeging zijn, maar ik mocht geen voorbarige conclusies trekken, vond ik, en dus stuurde ik een mailtje naar de redactie met de vraag of het misschien mogelijk zou zijn de originele afdruk van de foto te zien en eventueel in MMNieuws af te beelden. Na een week zonder antwoord verzond ik dat verzoek nogmaals. Nu werd er wel gereageerd: ik moest bij de fotograaf zijn en die zat nog een paar dagen in het buitenland, maar daarna zou hij me bellen. En inderdaad, dit gebeurde.
Fotograaf Leo van Velzen liet me uitleggen waar het om ging, reageerde welwillend maar vond dat hij het moest overleggen met Johan Doesburg. Ik zei nog dat mij dat niet zo nodig leek. Per slot van rekening was ik helemaal niet van plan over Doesburg te schrijven. Juist niet. Ik ken de man niet, heb het Hollands Dagboek waar de foto bij stond niet gelezen en Het vuil, de stad en de dood niet gezien. Het klinkt stukken onvriendelijker dan ik het bedoel, maar Johan Doesburg interesseert me niet. Mijn gebiologeerdheid geldt enkel en alleen de ikoon-werking van de foto, vermoedelijk een onbedoeld bijproduct van de inspanningen van fotograaf en gefotografeerde om een mooi portret te vervaardigen.
Leo van Velzen wierp tegen dat het, in het kader van goede verhoudingen en algemeen fatsoen, toch beter was om toestemming te vragen aan Johan Doesburg. Die had tenslotte voor het Hollands Dagboek geposeerd en niet voor Oog om Oog. En dat is natuurlijk ook wel weer zo. Goed. Ik zou teruggebeld worden.
Dat is nu een paar weken geleden en ik heb niets meer gehoord. Mensen hebben wel wat anders aan hun hoofd, dat snap ik. Maar ja, de deadline is onbuigzaam hard en ik wil jou en de wereld mijn Ervaring niet onthouden. Dus bij dezen.
Doe ik nu iets ongeoorloofds? Daar heb ik over nagedacht. Niet over wat de wet ervan zou zeggen, maar wat me zelf redelijk lijkt. En ik vind dat we het plaatje moeten kunnen afbeelden om de lezer duidelijk te maken waar we over praten. Stel dat dat niet kon, dan zou het in feite onmogelijk worden dit artikeltje te publiceren. Net als altijd geven we ook in deze Oog om Oog commentaar op visuele uitingen. Die laten we natuurlijk ook zien. En ik zie niet in waarom een foto van een zuil met een affiche iets anders is dan een foto van een krantenpagina. Het auteursrecht is geen eenvoudig onderwerp. Maar wel erg interessant, zoals in dit geval: mag het auteursrecht in de weg staan van de vrije meningsuiting? Juist dezer dagen krijg ik de indruk dat vrije meningsuiting de allerheiligste zegen is van onze rechtstaat en het antwoord is dus nee. Toch?
Over het portretrecht zijn vorige week nog behartenswaardige dingen gezegd in het kader van de zaak Quote-Endstra. Iemand moet zwaarwegende redenen hebben om te kunnen verbieden dat zijn kop in de krant komt. Het kostte wat geharrewar dat geen schoonheidsprijs verdiende (deze uitdrukking is enorm en vogue tegenwoordig), maar uiteindelijk had ook de heer Endstra die zwaarwegende redenen niet. Waarvan akte.
Echter. Stel dat De Beroepsvereniging van Kunstenaar-Intellectuelen een logo zou behoeven. En stel dat ik deze eervolle opdracht mocht uitvoeren. Dan zou ik meteen met fotograaf Van Velzen om de tafel zitten om een mooie vergoeding voor hem te bepalen. Daarna zou ik met een gerust hart zijn foto kunnen overtrekken. Ere wie ere toekomt, wat jij.
Met groet van Rolf
Beste Rolf,
Wat valt er voor mij nog aan je relaas toe te voegen, je hebt op een zeer hermetische manier gelijk.
Ik heb de proef op de som genomen. Ik heb de foto gepakt, hem op de meest simpele manier overgetrokken, daar zo min mogelijk bij nagedacht en dit is wat er na twintig minuten werken uitkwam. !
Ik vind het een mooi strak beeld. Kan nog wat gepolijst worden, maar in de basis is het goed. De leun-muur bepaalt de houding, maar omdat hij niet meer zichtbaar is, geeft hij de figuur net die dynamiek die ontbrak in de foto. Het enige dat mij dwars zit, is dat die exponent van artistiekerigheid, dat oerbeeld, dat deze jungiaanse, platoonse, definitieve, geniale verschijning dan toch weer een blanke middelbare man moet zijn. Eens even kijken wat ik daar aan kan doen… Als logo-ontwerper hoef ik mij niet door de werkelijkheid te laten begrenzen. En hoe verder we van de foto afdwalen, hoe minder risico dat we problemen krijgen met beeld- of auteursrecht.
Ik trek er vijf minuten voor uit om het uitsluitend mannelijke te ondermijnen. Ik haal mond en snorzweem weg en zet er een tamelijk willekeurige vlek voor in de plaats. Dat blijkt voldoende. Grrl-power!!! !
Nu is er nog n ding niet o.k. & p.c.: kan ik er ook een artistiekerige niet-blanke van maken? Dat is moeilijker voor mij want ik ben zelf blank. Hier besteed ik welgeteld tien minuten aan… Mijn beeld van de zwarte kunstenaar is nogal stereotiep, maar dat heb je met logos. Dit is een muzikant, vast jazz… De bril moest ik ook weghalen…
Deze figuur blijft als icoon overeind: Het zit hem in de houding, in de blik, ik weet het niet maar het werkt! !
Wie zelf nog een poging wil wagen is welkom: stuur het resultaat op naar de redactie; een boekenbon ter waarde van 25 euro wordt onder de beste inzenders verloot! (Delen we de kosten?) Bij overweldigende belangstelling kunnen wij moment en plaats van de oprichtingsvergadering voor De Beroepsvereniging van Kunstenaar-Intellectuelen bekend maken in de volgende MMNieuws.
Ons logo is al klaar.
Dag! Esther
