Ha die Rolf,
Heb je ook naar de gala-avond van 50 jaar Nederlandse televisie gekeken? Toen ik s middags op de radio hoorde dat we de hele avond televisiegeschiedenis zouden krijgen, heb ik snel een videoband gekocht en in mijn recorder gestopt. Het leek me echt televisie waar je de video voor aanzet. Snel doorspoelen naar fragmenten die je werkelijk interesseren.
Maar het ging helemaal niet om de fragmenten! Deze avond ging niet over televisie, maar over nostalgie. Het was geen kijkavond, maar een tijdmachine-avond. Er was een hele kermis rond de fragmenten gebouwd, en een van de attracties was het idee om steeds n categorie aan te laten kondigen door een voormalig presentator, in oude stijl. Wist jij bijvoorbeeld nog dat presentatoren vroeger altijd een keurig bloemstuk naast zich hadden staan? En dat ze aan een tafel zaten, net als de juf op school? Met grote zorgvuldigheid was deze presentatiestijl overgedaan, alleen de mooie jonge juffrouw was nu een middelbare, overmatig keurig Nederlands sprekende dame geworden. Dat gaf een klein horror-effect. Er was zichtbaar tijd voorbijgegaan op dat gezicht, maar dat hield mij ook op een prettige manier in het nu, in 2001.
Voor de aankondigingen waren decors van oude programmas nagebouwd en hierin was veel tijd, geld en, naar ik later hoorde, research gestoken. Ook hier hetzelfde effect; de belichting en het camerawerk waren onmiskenbaar hedendaags en daarmee waren er twee tijden tegelijk aanwezig: het verleden en het nu. En zo hoort het ook. Voor het blokje drama was bijvoorbeeld het decor van de serie Het schaep met de vijf pooten nagebouwd. Vanuit dat decor werden de fragmenten van oude programma getoond en zo ging de montage rechtstreeks vanuit dat nostalgische nu, naar de werkelijkheid van het verleden: het fragment. Maar het ware decor van de televisiefragmenten was toch het scherm zelf, werkelijk aanwezig in mijn huiskamer. Mijn eigen stoel en mijn eigen tv, mijn eigen pot thee.
Wanneer het beeld zich vulde met de leader van het historische Schaep met de vijf pooten kwam ik in een tijdmachine terecht. Dat gaf een griezelig overtuigend realisme. Deze beelden had ik op exact dezelfde wijze al eens gezien. Deze tune had al eens door mijn leven geschald. Deze werkelijkheid had ik al eens meegemaakt. Mijn eigen huiskamer dreigde te veranderen in die van mijn ouderlijk huis en ieder ogenblik verwachtte ik de klop op de deur van onze oude buurvrouw, die dagelijks een kopje suiker bij ons kwam lenen (wat toen heel normaal was). Het fragment was geen kopie van een tv-serie, het werd het origineel zlf waar ik voorzat. Het werkte op mij als een geur uit het verleden, als de smaak van Madeleine op Proust. Met mij gebeurde precies wat de bedoeling was: ik werd nostalgisch en sentimenteel. Ik wilde dat heel nederland weer bij elkaar hoorde: n gezellige Mies-Bouwmanfamilie.
Iedere Nederlander had een advertentie uit de krant kunnen knippen en zijn ideale avond kunnen samenstellen. Het was een avond die door de kijker was samengesteld een soort Zomergasten met als zomergast het hele Nederlandse volk. En hoewel wij als kijkers voortdurend werden aangesproken, was de kijkende persoon helemaal afwezig. Niemand leverde enig comentaar, alles was even geweldig, want het was door ns uitgekozen. Wij, wezen dat niet tegengesproken kan worden. Humberto Tan, die het sportblokje presenteerde, zei tot ons: Het zijn w favorieten die we nu gaan zien. En daarbij wees hij in de lens. Ik keek onwillekeurig achterom en verwachtte een pluche bank vol grijsgepermanente bejaarden. Beeldconsumenten. Groot genoeg om een verlanglijstje te maken, maar te klein om de tv-magie te doorbreken met hun aanwezigheid. Een consument is natuurlijk geen consument meer als hij zelf voor de camera staat. In die zin is het ontologisch onmogelijk om de televisiekijker in beeld te brengen.
Het was een avond die over televisie zou moeten gaan, maar die toch voor alles televisie ws. The medium is nog altijd the message.
Groet van Esther
Beste Esther,
Twee dingen vond ik erg opvallen bij de viering van 50 jaar Nederlandse tv (50 jaar Publieke Omroep eigenlijk). Ten eerste het ontbreken van enige serieuze bespiegeling over het fenomeen televisie en ten tweede het overnostalgisch karakter van de feestelijkheden.
Om met dat laatste te beginnen: terugblikken is een vanzelfsprekend jubileum-onderdeel. Maar het breed uitgemeten terugverlangen naar een verleden waarin slechts een fractie van het huidige tv-aanbod onze huiskamers binnensijpelde, doet vreemd aan: je viert het overweldigend succes van je product toch niet (of niet alleen) door de tijd te verheerlijken dat er minder van verkrijgbaar was? Schaamt de De Televisie zich ergens voor? Dat ze jouw gezellige Mies-Bouwmanfamilie hebben ontwricht, bijvoorbeeld?
Dan de serieuze bespiegeling. Misschien is tv niet het beste medium voor serieuze bespiegelingen, maar iets verder dan een Gala van de Oude Doos en de serie De televisiejaren, waarin leden van de onstuimig groeiende club Bekende Nederlanders oude programmas becommentariren, mag men toch wel gaan. Noem n nieuwigheid van de afgelopen halve eeuw die ons dagelijks leven mr heeft benvloed dan dit dynamische meubelstuk. Dat lukt je niet. Televisie is uitgezaaid tot volledige marktpenetratie en heeft zich opgewerkt tot primaire levensbehoefte staak alle uitzendingen een dag en het belang van televisie als levensvuller en tijddoder is in n klap duidelijk. (Ik zou dit wel een originele viering vinden.) Houd het een week vol en het wordt al bijna onethisch want de cold turkey is voor velen ondraaglijk. Na een maand, of eerder, volgen rellen, een zelfmoord-overkill enzovoorts.
Ik werd niet zo sentimenteel als jij van de gala-avond. Een beetje wel hoor, af en toe, maar vooral kreeg ik het benauwd van al die blije terugblikken op vergane oubolligheden, ingeleid door ex-coryfeen. De een ziet er nog verrassend goed uit, de ander heeft zich bewonderenswaardig uit zijn beroerte teruggeknokt, weer een ander blijkt waarempel nog te leven, het is kortom een memento mori van jewelste. Net als iedereen doe ikmn best om met de onvermijdelijkheid van de dood in het reine te komen, maar deze test vond ik zwaar.
Speciaal voor MMNieuws nog even iets over televisie en cultuur (cultuur in de nauwere, hoge betekenis). Dat dat een ietwat lachwekkende combinatie is, werd weer eens bevestigd door deze gala-avond, waar cultuur gecoverd werd door het onderdeel Nederlands televisiedrama. Dagboek van een herdershond. Weinig over beeldende kunst, dans, literatuur of non-popmuziek. En terecht, want op een enkele uitzondering na (de fascinerend vibrerende Pierre Jansen) was dat niks en wordt het ook nooit wat. Natuurlijk gebeuren er heel veel hoogstaande culturele dingen op televisie. Je kunt geweldige films zien en af en toe fatsoenlijk tv-drama. Een enkele keer slaagt een kunstenaar (Wim T. Schippers) er in unieke televisiekunst te bedrijven en soms worden programmas best kunstig gemaakt. Maar podiumkunst op de buis is een verplicht nummer voor de producent en behelpen voor de consument, die beter naar een zaal kan gaan. En informatieprogrammas over kunst zijn alleen maar goed of leuk als er humorvol gebabbeld wordt of als de presentator charisma heeft.
Zie jij trouwens Ster+Cultuur wel eens? De k’igste en lelijkste van alle commercials! Daarover graag een andere keer. Studio Sport begint.
Groet van Rolf
