Met een terugtrekkende overheid is er een beduidende leemte in de financiering van cultuur. Fondsen maken zich klaar om in de voetsporen van de overheid te treden, maar er zitten de nodige haken en ogen aan dit proces. Overheidsfondsen ondervinden grote heroriëntaties en hebben minder te besteden. Private fondsen zijn kritischer in het beoordelen van aanvragen en leggen meer nadruk op zelfredzaamheid. Reden genoeg voor ons om langs de grote fondsen te gaan met een aantal vragen over beleid, visie en de toekomst. We spraken met Menno Tummers van het Prins Bernhard Cultuurfonds, Jutha Bakker van het Fonds Podiumkunsten, Petra van Aken van het VSBfonds en Caroline Soons van het Mondriaan Fonds.
Op welke werkvelden richt uw fonds zich?
Prins Bernhard Cultuurfonds Het Prins Bernhard
Cultuurfonds
is een privaat en fondsenwervend
fonds en heeft een zeer breed en divers werkveld,
gericht op financiële ondersteuning van projecten
in de cultuur, natuur en wetenschappen(beurzen).
Van podiumkunsten tot literaire magazines en van
muziek tot natuurgebieden. Dit doen we landelijk,
maar ook regionaal via ons twaalf provinciale
afdelingen. Ook kent het fonds een toenemend aantal
stipendia op heel specifieke gebieden zoals mode,
theater, documentaire en toneelschrijven, mogelijk
gemaakt met private giften. Die veelzijdigheid zit al
sinds de oprichting in onze missie. Het Cultuurfonds
krijgt, naast inkomsten uit loterijen en bijdragen van
donateurs, veelvuldig geoormerkte nalatenschappen
en CultuurFondsen op Naam toevertrouwd. Daarin
kan een schenker zelf bepalen welke vorm van cultuur
hij/zij wil ondersteunen. We merken momenteel dat
de podiumkunsten, vooral talentontwikkeling
in de
muziek, erg populair is.
FONDS PODIUMKUNSTEN Het Fonds Podiumkunsten geeft
namens de Rijksoverheid ondersteuning aan alle
vormen
van professionele podiumkunsten op het
gebied van muziek, muziektheater, dans, theater
en festivals in Nederland. We subsidiëren zowel de
aanbod- als de afnamekant en richten ons daarbij voornamelijk
op de middelgrote en kleinere instellingen,
van Conny Janssen Danst tot Vloeistof, van Oerol tot
het Dutch Harp Festival en van Orkater tot Toneelgroep
De Federatie. We hebben verschillende subsidievormen,
waaronder een meerjarige subsidie en projectsubsidie.
Het door het Fonds ondersteunde aanbod vormt
een wezenlijke aanvulling op het aanbod dat in de
Basisinfrastructuur tot stand komt.
VSBfonds VSBfonds richt zich op de werkvelden Mens
& Maatschappij en Kunst & Cultuur. Onder dit laatste
werkveld vallen onder andere festivals, tentoonstellingen,
voorstellingen en amateurkunst. Ook verstrekt
VSBfonds beurzen voor studie of onderzoek in het
buitenland.
Het Mondriaan Fonds Het Mondriaan Fonds richt zich op
beeldende kunst en cultureel erfgoed
Welke organisatorische veranderingen heeft u
afgelopen jaar meegemaakt
binnen uw fonds?
Prins Bernhard Cultuurfonds Het Prins Bernhard
Cultuurfonds
heeft een heroriëntering van zijn verdienmodel
en bestedingsbeleid doorgevoerd. Daarnaast
zijn we richting de aanvragen ook kritischer geworden
en zoeken we vaker de samenwerking op met andere
fondsen. Zo hebben we bijvoorbeeld samen met het
VSBfonds, de BankGiro Loterij en de VandenEnde
Foundation het Blockbusterfonds opgezet, gericht op
het ondersteunen van grote manifestaties, producties
en exposities. Verder beleggen we meer maatschappelijk
verantwoord en met een beter rendement.
Al sinds 1987 biedt het Cultuurfonds de mogelijkheid
om een CultuurFonds op Naam in te stellen. We zien
een stijging van het aantal fondsen op naam en
merken dat de geefbereidheid voor cultuur de laatste
tijd toeneemt. Om dit beter te kunnen faciliteren
beginnen we dit najaar met ‘mecenaat op maat’ en zullen we ons nog meer als partner opstellen voor mensen die onze
werkterreinen financieel willen ondersteunen alsmede voor initiatieven
die het cultureel ondernemerschap stimuleren.
FONDS PODIUMKUNSTEN In 2013 heeft het Fonds door de bezuinigingen van het
kabinet te maken gekregen met een verlaging van het budget van circa
28%. Dit heeft zowel gevolgen had voor onze subsidiebudgetten als voor
de organisatie van het Fonds zelf. Zo heeft er een korting van bijna 40%
op de meerjarige subsidie plaatsgevonden (24,5 miljoen euro in plaats
van 40 miljoen euro). Er is een keuze gemaakt om minder te korten op
ons budget voor projectsubsidies. Enerzijds draagt dit ertoe bij dat de
bezuinigingen het bestel niet op slot zetten voor experiment, innovatie
en de cultuurdragers van de toekomst en anderzijds dat de vraag naar
kwaliteitsaanbod vanuit de podia effectiever kan worden bevorderd.
Ook de regelingen die de programmering van kwaliteitsaanbod op podia
en festivals bevorderen zijn zo veel mogelijk ontzien. Bovendien wordt
er meer geïnvesteerd in innovatie en de nog niet gevestigde, jongere
generaties makers. Zij zijn immers van cruciaal belang voor de artistieke
kwaliteit en de maatschappelijke relevantie van de podiumkunsten in
de toekomst. Een voorbeeld hiervan is onze subsidiemogelijkheid voor
Nieuwe Makers, waar beginnende talentvolle makers de kans krijgen om
zich in een langer lopend traject (maximaal twee jaar) te ontwikkelen, in
samenwerking met gezelschappen, podia en festivals.
Daarnaast waren er gevolgen voor de omvang van de eigen organisatie.
Er is een beleidskader van het ministerie van OCW waarin is opgenomen
dat de beheerslasten van de cultuurfondsen ten hoogste 10% mogen
bedragen van de totale subsidie. Een korting op de subsidie betekent dus
automatisch een korting op de beheerslasten. Bij het opstellen van een
nieuw organisatieplan stond de uitvoerbaarheid van de kerntaken van
het Fonds voorop en is getracht de besparingen zo evenredig mogelijk
door alle lagen van de organisatie in te vullen. Zo is Henriëtte Post, na
het vertrek van George Lawson, de enige bestuurder van het Fonds
Podiumkunsten.
VSBfonds Er hebben zich bij VSBfonds het afgelopen jaar geen organisatorische
veranderingen voorgedaan.
Het Mondriaan Fonds Het afgelopen jaar werd beïnvloed door de fusie van
het voormalig Fonds BKVB (dat zich richtte op hedendaagse kunstenaars
en bemiddelaars) en de Mondriaan Stichting (dat zich richtte op instellingen
het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed) tot het
Mondriaan Fonds. Met de fusie is er nu één loket voor zowel individuele
aanvragen op het gebied van beeldende kunst en erfgoed als voor instellingen.
Verder is door het ministerie van OCW voor de cultuurplanperiode
2013-2016 een bezuiniging opgelegd van ongeveer een derde van het
totale budget. Om dit op te vangen, is een reorganisatie doorgevoerd.
Daarnaast werd gewerkt aan de ontwikkeling van het nieuwe beleid, het
opstellen van de nieuwe regelingen en vond de introductie van een nieuw
datasysteem plaats.
Hoe zwaar ligt de nadruk op ondernemerschap binnen de screening
van aanvragen en de missie van het fonds?
Prins Bernhard Cultuurfonds Zelfredzaamheid is voor het Prins Bernhard
Cultuurfonds al sinds dag één van groot belang. We leggen de laatste
jaren wel meer nadruk op die zelfredzaamheid. We streven er naar om
het ondernemerschap binnen de culturele sector zo veel mogelijk te
bevorderen, door projecten te steunen die financieel op eigen benen
kunnen staan.
FONDS PODIUMKUNSTEN De missie van het Fonds Podiumkunsten is om naast
de basisinfrastructuur te zorgen voor een zo goed en veelzijdig mogelijk
podiumkunstenaanbod en voor een zo groot mogelijk maatschappelijk
bereik daarvan. Eén van de doelstellingen daarbij is het versterken van de
relatie tussen vraag en aanbod, het versterken van het cultureel ondernemerschap
en verminderen van de afhankelijkheid van subsidies. We
proberen dat te bereiken door middel van ons subsidie-instrumentarium,
bijvoorbeeld door voor de meerjarige activiteitensubsidie drempelnormen in te stellen voor een minimaal gemiddeld aantal gerealiseerde voorstellingen
per jaar en een eigen inkomstenquotum.
Ondernemerschap is bij veel van onze subsidieregelingen een toetsingscriterium
in de aanvraagprocedure. Daarnaast zijn er natuurlijk ook
andere criteria van (groter) belang, zoals kwaliteit, de bijdrage aan de
pluriformiteit van het podiumkunstenaanbod in Nederland en geografische
spreiding.
VSBfonds VSBfonds geeft de voorkeur aan ondersteuning van projecten
die een voor het project optimaal publieksbereik tot doel hebben en
projecten die bezoekers handvatten aanreiken om hun culturele kennis te
vergroten en te verdiepen. Goede voorbeelden hiervan zijn ‘Kunstroute
Zijpe’ in de kop van Noord-Holland, ‘ECI Cultuurfabriek’ in Roermond en
het ‘Internationaal Gitaarfestival Zwolle’. Bij de beoordeling van projecten
is het een pré als uit het voorstel blijkt dat een organisatie zich bewust
toont van en streeft naar goed cultureel ondernemerschap. Echter, de
mate van ondernemerschap is niet doorslaggevend in de besluitvorming.
Het Mondriaan Fonds Bij de beoordeling van aanvragen wordt in de eerste
plaats gekeken naar artistiek-inhoudelijke, cultuurhistorische en/of maatschappelijke
belangen. Het belangrijkste criterium bij het beoordelen van
aanvragen is voor het Mondriaan Fonds artistieke en/of cultuurhistorische
kwaliteit. Ook cultureel ondernemerschap – waarbij vooral wordt gekeken
naar de onderzoekende houding van instelling of kunstenaar, de manier
van presenteren en het weten te bereiken van een passend publiek – en de
culturele, historische of artistieke context blijven criteria die in onderlinge
samenhang met de kwaliteit beoordeeld worden.
Bij een kunstenaar gaat het daarbij om de artistieke uitgangspunten en de
wijze waarop deze tot uitdrukking komen in het werk. Van de aanvrager
voor een projectinvestering wordt een minimum eigen bijdrage van
€ 3.500 verwacht. De wijze waarop de eigen bijdrage wordt gerealiseerd
(crowdfunding bijvoorbeeld) kan positief meewegen in de beoordeling. Bij
een instelling gaat het om de kwaliteit van de plannen in cultuurhistorisch of artistiek opzicht. Het gaat ook om de onderscheidenheid van de
plannen: zijn ze innovatief, voorbeeld-stellend, uitzonderlijk? Is de manier
van presenteren inspirerend en op een manier dat deze de band met
de burger versterkt en in de harten van de mensen komt? Het gaat ook
om de kwaliteit van de positie van de betrokken instelling zelf: is die van
belang voor de beeldende kunst of het cultureel erfgoed in Nederland?
Is het uw streven om de aanvraagprocedure transparanter te maken?
Zo ja, hoe?
Prins Bernhard Cultuurfonds Het Prins Bernhard Cultuurfonds streeft
naar een zo transparant mogelijke aanvraag-procedure. Het moet voor
aanvragers duidelijk zijn welke eisen we stellen en naar welke punten we
kijken in de beoordeling van een project. Heldere communicatie over onze
beoordelingsprocedure is dan ook essentieel. We zullen het komende jaar
de website verder verbeteren, zodat ook daar meer transparantie is wat
betreft de aanvraagprocedure en de aanmeldingsvereisten. Overigens is
het interessant om op te merken dat er, ondanks de grote bezuinigingen,
er een zeer wisselend beeld in het aantal aanvragen te bespeuren is bij
het Prins Bernhard Cultuurfonds. Op sommige werkterreinen neemt het
toe, op andere vlakt het af. De hoogte van de aangevraagde bedragen
neemt wel toe.
FONDS PODIUMKUNSTEN In de achterliggende jaren heeft het Fonds Podiumkunsten
een reeks aan maatregelen genomen om de besluitvorming
transparanter en inzichtelijker te maken. Het Fonds werkt met adviescommissies
die bestaan uit inhoudelijk deskundige adviseurs. Deze
adviseurs zijn door het bestuur benoemd, na een preselectie door de
onafhankelijke selectieadviescommissie van het Fonds Podiumkunsten.
Iedere commissie heeft een onafhankelijk voorzitter, die niet deelneemt
aan de beraadslaging. De voorzitters leiden de vergaderingen en hebben
als taak de zorgvuldigheid van het besluitvormingsproces te bewaken.
De beoordeling vindt plaats aan de hand van de criteria uit de regeling
en de toelichting daarop. Iedere aanvraag wordt daarbij op zijn eigen
merites beoordeeld. Wel wordt de individuele beoordeling telkens binnen
het geheel van de beoordelingen geplaatst door terug te kijken naar
eerder behandelde aanvragen. Dit om te verzekeren dat gedurende het
hele beoordelingsproces dezelfde maatstaven worden gehanteerd. De
adviescommissie geeft elke aanvraag per criterium een score gerelateerd
aan de beoordeling. Het aantal punten dat kan worden verkregen is per
criterium enigszins verschillend. Aan kwaliteit en ondernemerschap
kunnen de meeste punten worden toegekend, aan spreiding de minste.
De scores per criterium bij elkaar opgeteld leveren een totaalcijfer voor
elke aanvraag. Tot slot plaatst de commissie met de totaalcijfers de
aanvragen in een rangorde: op nummer één staat de aanvraag met de
meeste punten. Die rangorde is belangrijk. Er zijn veel aanvragen voor
een (sterk) beperkt budget. Dan is de kans groot dat er onvoldoende geld
is om alle aanvragen met een positief advies te honoreren. In volgorde,
tot het subsidieplafond is bereikt, wordt dan subsidie toegekend. De Raad
van Bestuur ziet er op toe dat in de toepassing van de criteria tussen de
verschillende commissies geen verschillen kunnen ontstaan.
VSBfonds VSBfonds werkt aan het transparanter maken van de aanvraagprocedure.
Eind vorig jaar heeft VSBfonds een quickscan geplaatst op zijn
website. Via deze scan zien mensen direct of hun project voldoet aan de
basisvoorwaarden waaraan een donatieverzoek zo wie zo moet voldoen
om een verzoek voor een donatie in te kunnen dienen. Het indienen van
de aanvraag zelf verloopt sinds dit voorjaar volledig online. De aanvrager
beantwoordt nu alleen die vragen die voor hem of haar van belang zijn. De
vragen zijn voorzien van een toelichting waarom VSBfonds de gevraagde
informatie graag ontvangt. En de aanvrager kan de stappen in het
behandelproces nu online volgen.
Daarnaast geeft VSBfonds op de website informatie over punten die
meegewogen worden in de beoordeling van een donatieverzoek. Zoals
bijvoorbeeld het belang dat wij hechten aan het vergroten van de groep
mensen die in aanraking komt met kunst- en cultuur en er zodoende
meer over te weten komt. Als mensen na het lezen van de informatie op
de website twijfels hebben, dan kunnen ze contact opnemen met onze
voorlichters. Na toekenning of afwijzing van een donatie ontvangen
mensen een brief met een korte toelichting en het telefoonnummer van
de behandelend adviseur voor een nadere uitleg als men die wenst.
Het Mondriaan Fonds Het Mondriaan Fonds hanteert de Code Cultuurfondsen.
Dit waarborgt transparantie van beleid, zorgvuldige samenstelling van
commissies en vermijding van belangenverstrengeling. De motivering van
de subsidiebesluiten staat beknopt in de beschikkingen; op verzoek van
aanvragers kan de gehele motivering opgevraagd en toegestuurd worden.
Bij de beoordeling van de aanvragen speelt het advies van onafhankelijke
adviseurs, die de aanvragen integraal beoordelen, een doorslaggevende
rol. De adviseurs worden via een openbare oproep geworven, en worden
benoemd na voordracht door een selectiecommissie. De leden hebben
expertise op de verschillende terreinen van het fonds en staan op de
website gepubliceerd. Op de website www.mondriaanfonds.nl staan bij
iedere regeling de criteria vermeld waarop beoordeeld wordt. Ook is het
voor aanvragers mogelijk mits daarvoor een reden wordt gegeven, om
een commissielid te wraken.
Welke rol ziet u weggelegd voor uw fonds in het culturele landschap?
Gelooft u in een sectorbrede of juist heel specifieke aanpak?
Prins Bernhard Cultuurfonds Het Prins Bernhard Cultuurfonds richt zich
in principe op het ondersteunen van alle vormen van kunst en cultuur.
De unieke rol en de kracht van het Cultuurfonds zitten in het werven
van fondsen en het faciliteren van het mecenaat. Private middelen
vormen een steeds belangrijker onderdeel bij de financiering ervan. Het
onderhouden van gemeenschappelijk erfgoed of het in stand houden van
de culturele infrastructuur blijven wat ons betreft echter belangrijke taken
van de overheid. Verheugend is wel dat er de laatste jaren sprake is van
een betere afstemming tussen de overheid en de fondsen. En ook tussen
de fondsen wordt meer samengewerkt.
FONDS PODIUMKUNSTEN Het Fonds Podiumkunsten vindt het van groot belang
dat beleid ontwikkeld wordt op basis van gedegen kennis van zaken. Om
te beginnen sectorbreed. De verhouding tussen bijvoorbeeld vraag en
aanbod in de podiumkunsten is niet alleen complex door de bezuinigingen
op rijks- én gemeentelijk niveau, maar ook door de economische crisis.
Het verzamelen en analyseren van alle relevante informatie over een
dergelijk onderwerp beschouwt het Fonds als een van zijn kerntaken.
Daarnaast kan een specifieke aanpak soms als vliegwiel functioneren voor
de (maatschappelijke) betekenis van een discipline of subgenre. De manier
waarop het Fonds de achterliggende jaren aandacht heeft gegenereerd voor
culturele diversiteit binnen de podiumkunsten is daarvan een voorbeeld.
VSBfonds Kenmerkend voor VSBfonds is het anderen helpen om hun
ideeën en initiatieven (mede) mogelijk te maken. Deze initiatieven kunnen
uit meerdere terreinen van de samenleving komen. Ze kunnen klein en
groot zijn, van een kleine of grote organisatie komen en gericht zijn op
mensen in de directie omgeving van de initiatiefnemers, of op mensen in
dorp, stad, regio of het hele land. Deze breedte houdt VSBfonds vast. Een
sectorbrede aanpak dus.
Het Mondriaan Fonds Het beleid van het Mondriaan Fonds wordt mede
gevoed door het veld. De adviseurs, de aanvragers en overige spelers
(koepels, brancheverenigingen, musea, erfgoedinstellingen, presentatieinstellingen,
relevante fora etc.) in het veld attenderen het Mondriaan
Fonds op verschillende manieren op nieuwe ontwikkelingen, waarop we
heel snel kunnen inspelen. Soms gaat dit om sectorbrede vraagstukken
dan weer over een specifiek geval. Zo hebben we besloten om voor een
periode van twee jaar een deel van onze beurzen praktijkverdieping te
reserveren voor de Rijksakademie/Ateliers, de Jan van Eyck Academie en
het EKWC omdat deze instellingen van belang zijn voor het culturele veld
en zonder deze bijdrage zouden zijn omgevallen.
Doet u aan effectmeting van uw projecten? Zo ja, wat zijn uw ervaring
hiermee? Zo nee, overweegt u deze stap wel te maken?
Prins Bernhard Cultuurfonds We meten de effectiviteit van projecten vanaf
het begin van de aanvraagprocedure. Daadwerkelijke financiering volgt
pas wanneer we zeker weten dat een project zal slagen in zijn opzet. We
blijven het succes van onze projecten meten, maar kijken daarbij niet
alleen naar de financiële kant. Het Prins Bernhard Cultuurfonds ‘meet’
ook de artistieke en culturele impact die een optreden of tentoonstelling
teweeg brengt. Die is weliswaar niet direct in cijfers uit te drukken, maar
minstens net zo belangrijk. Verder proberen we op macroniveau meer
zicht te krijgen op de ‘kracht van cultuur’ met het ondersteunen van de
Cultuurindex, een project van de Boekmanstichting dat op 9 december
a.s. gepresenteerd zal worden in het Concertgebouw.
FONDS PODIUMKUNSTEN Van de meerjarig gesubsidieerde instellingen zijn de
meeste gegevens beschikbaar, ook al omdat deze instellingen gedurende
een langere periode gevolgd worden. Bij de andere subsidieregelingen
is de informatie die het Fonds verkrijgt beperkter, maar door relevante
resultaten uit het verleden onderdeel te maken van de aanvraagprocedure
en een maximum aan toelaatbare informatie op te vragen bij de verantwoording
kunnen we ook daar een basis van feiten verzamelen. Dit zijn
allemaal cijfermatige gegevens en de wens van het Fonds is niet alleen
te kijken naar de economische impact, maar ook de betekenis van (de
subsidiëring van) podiumkunsten in de samenleving breder zichtbaar te
maken. Daarom is het Fonds momenteel bezig met een onderzoek, dat
wordt uitgevoerd door Stichting Atelier voor Creativiteit en Cultureel
Ondernemerschap, Zijlstra Center for Public Control and Governance
en RebelGroup. Het doel van het onderzoek is het bekijken van de
mogelijkheden om naast de cijfers, inhoudelijk verslag te doen van de
prestaties en impact van de artistieke inspanningen. Het Fonds zou meer
inzage krijgen in welke mate haar doelstellingen worden bereikt en de
kunstenaars en instellingen krijgen een beeld van wat ze betekenen voor
bijvoorbeeld het culturele landschap, hun publiek en voor de stad of regio
waar ze werken.
VSBfonds In principe wordt ieder project dat door VSBfonds is ondersteund
na afloop zowel inhoudelijk als financieel geëvalueerd. Gekeken
wordt naar de behaalde resultaten in relatie tot de bij aanvang beoogde
resultaten. In 2012 is een begin gemaakt met structurele evaluatie van
onze donaties. Niet alleen op projectniveau, maar ook op het niveau van
groepen projecten rond een thema of onderwerp. Het is belangrijk om
te weten wat het effect is van wat we doen als fonds. Evalueren zien wij
overigens niet als doel op zichzelf. Het is voor ons een instrument om te
komen tot betere besluitvorming, prestaties en communicatie over ons
werk.
Het Mondriaan Fonds Het Mondriaan Fonds doet aan effectmeting.
Gehonoreerde aanvragers moeten binnen drie maanden na einddatum
van de activiteiten een inhoudelijke verantwoording sturen met een
evaluatie van de activiteiten. Verder vinden er regelmatig evaluaties van
regelingen en activiteiten plaats, wordt in een jaarlijkse enquête aan
adviseurs gevraagd naar de ervaringen en mogelijke verbeteringen en
wordt een klanttevredenheidsonderzoek onder de aanvragers en andere
stakeholders uitgevoerd.
Auteur: Redactie MMNieuws
