In 2015 ontving PopMonument de Brabantse Erfgoedprijs. De jury waardeerde de wijze waarop het in staat was een relatief jonge doelgroep kennis te laten maken met het erfgoed van de stad Bergen op Zoom. PopMonument is een festival dat op een innovatieve manier verrast met haar programma, historische plekken en monumenten, een line-up van bekende artiesten en onbekendere acts, de combinatie met andere kunstvormen en een bijbehorend verhaal. Storytelling als vormgevingstool is een essentieel onderdeel van de aanpak. Om PopMonument blijvend te vernieuwen wordt jaarlijks een uitgebreid traject van diverse brainstormsessies doorlopen met lokale creatieven, erfgoedpartners en overige stakeholders. Een gezamenlijke productie met een eigen karakter is het resultaat.
Verbreden
De kracht van het festival, verschillende doelgroepen iets nieuws laten ontdekken, biedt kansen voor andere regio’s of steden. Door inzicht in het concept en het proces te geven, kan het festival ook op andere plaatsen uitgroeien tot een bijzondere manier om het erfgoed van een binnenstad te ontdekken. Minorstudenten ‘Storytelling en Consumer Behaviour’ en experts van Breda University of Applied Sciences hebben in samenwerking met Stichting PopMonument teruggekeken op drie edities en middels deskresearch, observaties en interviews de werkwijze van de afgelopen edities in kaart gebracht. Dit onderzoek heeft geresulteerd in een beschrijving van het concept in het ‘PopModel’ en de werkwijze in het ‘PlaygroundModel’.
Het PopModel
Het PopModel geeft de essentie van het concept weer. Door vanuit de basis (muziek en erfgoed) invulling te geven aan drie pijlers (mensen, proces en setting) is PopMonument jaar in, jaar uit een ontdekkingstocht voor de bezoekers.
Ontdekken
PopMonument leidt je naar de bijzondere erfgoedlocaties die Bergen op Zoom rijk is en biedt hier een podium aan zowel opkomende als gevestigde artiesten uit (voornamelijk) Nederland en België. Zo sta je het ene moment te genieten van een intiem optreden in een eeuwenoud monument, en luister je even later naar een bandje in een bruine kroeg dat het publiek van z’n sokken blaast. De combinatie van erfgoed en muziek zorgt voor een continue ontdekkingstocht. De ene bezoeker ontdekt nieuwe muziek, terwijl de ander wellicht voor het eerst een monument bezoekt.
Juriaan van Waalwijk en Tara van Vliet:
De combinatie van erfgoed en muziek zorgt voor een continue ontdekkingstocht.Verbinding muziek en erfgoed
De verbinding tussen muziek en erfgoed ontdekken is de kern van elke editie van PopMonument, zowel binnen als buiten Bergen op Zoom. Het ontdekken van deze combinatie verloopt over drie pijlers:
Verbinden van mensen
Het kernteam dat aan PopMonument werkt heeft naast projectmanagement ook een belangrijke verbindende taak. Werken met de juiste mensen in de stad is essentieel. Verschillende achtergronden worden verbonden: programmeurs, artiesten, lokale horeca, eigenaren van monumentale gebouwen, heemkundekringen en kunstenaars brengen samen het verhaal op een bijzondere manier voor het voetlicht.
Bijzondere muziek en locatie
De setting van PopMonument wordt gevormd door verschillende karakteristieke plekken en artiesten. Ieder jaar wordt gekeken of er nieuwe locaties te ontdekken zijn. Belangrijk hierbij is dat de verschillende locaties op loopafstand van elkaar liggen, met een maximale geografische spreiding van 500 meter. Zo blijft het festivalgevoel aanwezig. De bezoekers zijn vrij in hun manier van ontdekken, bepalen hun eigen route en kunnen onderweg iets tegenkomen wat zij in eerste instantie niet hadden verwacht. De wandelingen tussen de optredens door ontspannen de spanningsboog, wat bij aankomst op een andere locatie zorgt voor een compleet nieuwe ontdekking. Deze ontdekking kan versterkt worden buiten gebaande paden te durven denken: een Joodse zangeres die optreedt in de synagoge of het contrast van een rockband in een kerk zijn geen uitzondering.
Praktische aspecten niet vergeten
In een proces waar veel nadruk ligt op conceptontwikkeling en de inzet van storytelling, willen de praktische aspecten van evenementenorganisatie soms wat naar de achtergrond verschuiven. Erfgoed en indie-pop (hoofdmoot in de muziekprogrammering) zijn twee aspecten met een relatief niche karakter. Een opvallende huisstijl en het gebruik van diverse (social) mediakanalen dragen bij aan het bereiken van de gewenste brede doelgroep.
Juriaan van Waalwijk en Tara van Vliet:
Werken met de juiste mensen in de stad is essentieel.Routing is ook een belangrijk praktisch aandachtspunt. Als je de doelgroep eenmaal binnen hebt als bezoeker, zullen zij hun eigen weg door het festival moeten vinden. Als organisatie dien je hierin, middels borden, vlaggen en verlichting en een speciale app, te faciliteren. Regisseer het evenement echter niet te rigide, ontdekken blijft immers het streven. En vrijheid in te kiezen verhaallijnen is belangrijk.
Het PlaygroundModel
Verbinding maken tussen erfgoed en muziek draait voor een groot deel om storytelling. Storytelling is een creatief proces waarbij de kracht van verhalen wordt ingezet om iets over te brengen. Om dit creatieproces te begeleiden is het PlaygroundModel ontwikkeld. Vier vragen geven richting aan de uitwerking van verhaallijnen:
- Wat voor locatie?
De (erfgoed)locaties zijn vaak het startpunt voor de invulling van een nieuwe editie PopMonument. Het erfgoed is echter niet op iedere locatie meteen even duidelijk aanwezig, denk bijvoorbeeld aan horecazaken of bestaande podia. Erfgoed is wél een essentieel onderdeel van het concept en dient dus goed te worden uitgelicht. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van extra objecten, projecties, verlichting, of andere sfeer verhogende aspecten. Daarbij mag ook het immaterieel erfgoed niet vergeten worden. Aandacht voor verhalen maakt dat locaties vaker kunnen deelnemen aan het festival, wanneer ze iedere editie een nieuw focuspunt krijgen. Inventariseer wat de locatie bijzonder maakt, nieuw maakt of wat de bezoeker er kan ontdekken.
- Wat voor verhaal?
Met een verhaal kan een locatie tot leven worden gebracht. Een verhaal bestaat uit gebeurtenissen die worden veroorzaakt of beleefd door karakters, en richt zich meer op emotionele aspecten dan op feitelijk historische aspecten van de locatie. Hierdoor kunnen bezoekers zich inleven en zelf een betekenis aan het verhaal ontlenen. Door te richten op een klein of specifiek onderdeel van de (geschiedenis van de) locatie, blijft het verhaal compact en gemakkelijk overdraagbaar. Een schets van hoofdpersonen en gebeurtenissen, de koppeling van locaties of objecten die een prominente rol spelen en aandacht voor het referentiekader van de doelgroep, zijn hierbij belangrijk.
- Welke manier van vertellen?
De tijd en aandacht die je van de bezoekers kunt vragen, hangen samen met de mate van complexiteit dat een verhaal kan hebben. Een verhaal is al snel complex als er veel karakters, locaties, tijdsprongen en plotwendingen in voorkomen. Wordt er voor een complex verhaal gekozen, dan kun je het publiek helpen het verhaal te volgen door gebruik te maken ondersteunende middelen als beeld (video), grafische elementen (foto’s), audio of iconen. Voor een zelfde onderwerp kan ook een simpeler verhaal gecreëerd worden door in te zoomen op één persoon of gebruik te maken van stereotypen.
Daarnaast is de manier van vertellen afhankelijk van de ervaring die je de bezoekers wil geven. Een passieve ervaring (zitten en luisteren) kan gemakkelijker eenduidig gecommuniceerd worden, terwijl een (inter)actieve ervaring meer kan inspelen op bezoekers.
Bovendien kunnen praktische zaken als de grootte van de groep de keuze bepalen. Een groot publiek kan rumoerig zijn en bij een klein publiek wordt eerder een intieme stijl van communicatie verwacht.
In Bergen op Zoom wordt met PopMonument bovendien jaarlijks ingespeeld op het thema van de Open Monumentendag. In 2016 was dit ‘Iconen en Symbolen’ en is er gekozen om met GIF-animaties erfgoed en muziek te verbinden. Deze vorm van vertellen stelt eisen aan het verhaal dat verteld kan worden. Een GIF kan een verhaal direct overbrengen op een groot publiek maar heeft geen mogelijkheid voor interactie of enige vorm van diepgang. De manier van vertellen heeft dus effect op de uitwerking.
- Wat ontdekken bezoekers?
Het gevoel dat de act overbrengt kan sterk overeenkomen met de locatie en het verbindende verhaal, of juist bewust contrasteren. Soms wordt er een artiest bij een locatie gezocht, soms precies andersom. Door niet altijd uit te gaan van een podium of een standaard publieksopstelling kan er gespeeld worden met de voorstelling en het verhaal. Zo blijft het voor de bezoekers een ontdekkingsreis en dat is precies de bedoeling van PopMonument. Door antwoorden op de verschillende vraagstukken naast elkaar te leggen, kan worden beoordeeld of dit wel een echte ontdekking van zowel erfgoed en muziek is of dat er toch veranderingen nodig zijn.
Verbreden naar andere steden
PopMonument biedt prachtige kansen om met storytelling op een nieuwe manier aandacht te vragen voor het erfgoed. Met financiële steun van Brabant C werkt PopMonument momenteel hard aan het mogelijk maken van een ‘uitrol’ naar andere steden. Simpel kopiëren is geen optie. Uitdaging is om te kijken of de aanpak, zoals in dit artikel geschetst, op authentieke wijze met eigen stakeholders te vertalen is naar andere steden. Diverse geïnteresseerde Nederlandse en Belgische kandidaten hebben zich ondertussen gemeld.
NB: dit artikel verscheen eerder in het magazine Uncover ‘Leisure & Events’ van Breda University of Applied Sciences.
